آمن خادمی
آمن خادمی: در سه – چهار سال اخیر ساخت سازهای ابداعی و برگزاری کنسرت با آنها بیشتر از آنکه جنبه کاربردی داشته باشد،جنبه سرگرمی و تفریح پیدا کرده است وتاکنون ندیده ایم که سازهای ابداعی تحولی هر چند کوچک در عرصه صدا دهی،ارکستراسیون وساز بندی و …ایجاد کند. انتقادهای مختلفی هم از طرف سازندهای ساز نسبت به هنرمندانی که غیر از آهنگسازی و خوانندگی در عرصه ساختن سازنیز فعال بوده اند،وارد شده است. به عنوان مثال محمود فرهمند پیشکسوت سازنده ساز در این زمینه گفته است: ۸ هزار سال پیش موسیقی شکل گرفت تا به این دوره رسیده است اما در نهایت نتیجه کل موسیقی ما ۷ دستگاهی است که هم اکنون هم آن را داریم و هر کاری کنیم موسیقی ما همین است. وقتی موسیقی و ساز تکامل می‌یافت سازنده هم باید جلو می‌رفت. من مخالفتی با نوآوری ندارم اما سوال من این است که دوستان ما این همه ساز ساختند پس چرا آنها را کنار هم جمع نمی‌کنند و ارکستری شکل نمی‌دهند تا نتیجه کار را ببینم.
نوازنده ها و گمراهی سازنده های ساز!
این سازنده ساز ادامه افزوده است:متأسفانه در مملکت ما نوازنده‌ها و همه سازندگان سازها کمتر با هم الفت دارند و در این میان یکسری از نوازنده‌ها هستند که ساز سازان را گمراه می‌کنند.
این در حالی است که محمدرضا شجریان استاد پر آوازه موسیقی کشورکه از سال ۱۳۹۰ اقدام به برگزاری نمایشگاه سازهای ابداعی کرده است،در پاسخ به این انتقادات گفته است: من با سلیقه خود موسیقی گوش می‌کنم بر این اساس در این چند سال حس کردم ما نیاز به صدای بزرگ و جدید در ارکستر داریم به همین خاطر دست به ساخت سازهایی با وسعت بالا زدم.
وی افزوده است: معتقدم ما باید با احترام به سازهای گذشته‌مان برای بهتر شدن و راحت کوک شدنشان دست به ابداع بزنیم. این خواننده برجسته کشورمان ادامه داد: سازهای ابداعی نقص دارند چون هر کاری در ابتدا دچار نقص است روزی که نیما شعر نو گفت همه به او اعتراض کردند اما در حال حاضر شعر نو همه جا را گرفته است.
شجریان در اعتراض برخی هنرمندان به ساخت سازها گفته است : این همه تو سر موسیقی و ساز خورده، ما دیگر تو سرش نزنیم. سازهایی که من ساخته‌ام ابتدایی هستند آنقدر باید روی آنها کار کنم تا جایگاهشان را بیابم تا هم نوازنده و هم شنونده آن را بپسندند.
ریشه در سنت و فرهنگ
همچنین کیهان کلهر با اینکه دو سال پیش با ساز “شاه کمان”در ایران به صحنه رفت درباره سازهای ابداعی اینگونه سخن گفته است:به عقیده من هر عامل جدیدی باید ریشه در سنت داشته باشد و اساسا کسی که سازی می‌سازد باید سنت و فرهنگ را بشناسد.متاسفانه ما ساز را می‌سازیم بعد دنبال نوازنده می‌رویم؛ در صورتی که این قضیه باید برعکس باشد.
این نوازنده کمانچه خاطرنشان کرده است:ما اگر در موسیقی صدای جدیدتری می‌خواهیم باید این نیاز با ساخت ساز برطرف کنیم ولی این خود نیز به زمان و دانش عمیق نیاز دارد و در واقع این ابداع و ساخت و ساز باید از طرف کسانی صورت گیرد که در این زمینه پیشینه داشته باشند.
تاکنون هنرمندان صاحب نامی چون محمد رضا شجریان(شاه‌صراحی، بم‌صراحی، صراحی آلتو، صراحی، شهرآشوب، شهرآشوب آلتو، شهنواز، شهبانگ، کرشمه، باربد، تندر، ساغر و سنتورهای دست‌ساز)،کیهان کلهر(شاه کمان)،حسین علیزاده(سلانه) و …اقدام به ساخت سازهای ابداعی کرده اند .در ادامه این نوشته به چند و چون ساخت سازهای ابداعی می پردازیم:
۱- در نگاه نخست هدف از ساخت سازهای ابداعی چیست؟کاربرد آنها چیست؟تاکنون کدام یک از سازهای ابداعی توانسته است جایگاه قابل مهمی چون سازهای رسمی یعنی تار،کمانچه ،سنتور و …را پیدا کند؟تاکنون کدام گروه ،آهنگساز یا نوازنده به صورت پیوسته و بدون رودربایستی یک خواننده یا آهنگساز مشهور با ساز ابداعی به صحنه رفته و اصلا نتیجه آن چه بوده ؟!اگر اینگونه است چرا تاکنون تحولی قابل لمس و مشهود نبوده است؟
۲- ساختن ساز جدید در این برهه بیشتر از آنکه مورد نیاز باشد،می تواند جنبه مد یا عقب نیفتادن از قافله هنری و روشنفکری ارزیابی شود؛چرا که موسیقی ما به نو آوری در عرضه خوانندگی ،آهنگسازی،استفاده از اشعار نو ،همراه شدن با مناسبت های اجتماعی و … بیشتر نیاز دارد تا ساخت ساز جدید والبته به نمایش گذاشتن آن.
۳- در همه جای دنیا هنرمندان غیر از حوزه تخصصی خود به حوزه دیگر هم سرک می کشند.نمونه این اتفاق را این روزها در کشور خودمان برای خواننده های که بازیگر شدند،بازیگرانی که خواننده شدند یا حتی پا فراتر از عرصه هنری گذاشته و رستوران دار شدند یا بوتیک و مزون لباس عروس یا کلینک پوست و مو راه اندازی کرده اند را شاهدیم ایا می توان ساختن ساز را هم نوعی تجربه گرایی از این دست ارزیابی کرد؟
۴- تاکنون سازهایی که ساخته شده معمولا از نظر ظاهری با سازهای معمول روز و قدیمی تفاوت نداشته اند و معمولا هم خانواده سازهایی موجود هستند که اگر قرار باشد سازی ساخته شود که به نوعی کپی برداری از دیگر سازهای موجود باشد،پس چه نیازی به ساخت ساز جدید است؟
۵- سال گذشته جمهوری آذربایجان در یک اقدام کاملا غیرفرهنگی ساز تار را به نام خود ثبت کرد ؛بدون آنکه صدای کسی در بیاید.نهایت اعتراض ما برای این اقدام نوشتن چند یاداشت و گزارش در رسانه های داخلی بود و کسی زیاد برایش فرقی نکرد که تار ایرانی به اسم آذربایجان زده شد و تمام!این روزها زمزمه های عجیب دیگری برای تاراج دو ساز دیگر یعنی کمانچه و دف نیز به گوش می رسد که بهتر است فکر به حال آن شود تا به سرنوشت ساز تار و شاعران ما در نیایند.
۶- مشکل سازهای ایرانی در چند حوزه یعنی محدویت صدا دهی،ایراد در کوک سازهای پوستی برای مناطق مرطوب،تنظیم کوک برای ارکسترهای بزرگ و … خلاصه می شود و تاکنون فکری اساسی برای رفع این مشکلات صورت نگرفته است.شاید بهتر است اساتید و علمای فن فکر به حال رفع مشکلات سازهای موجد بیندیشند .
۷- محمدرضا درویشی دو سال گذشته در مصاحبه ای درباره سازهای ابداعی محمدرضا شجریان گفته بود که قرار نیست سازهای استاد شجریان جایگزین سازهای قدیمی شود.وی گفته است: آن دسته سازندگان ساز که براساس الگوهای قدیمی و به قصد فروش، ساز می‌سازند به آقای شجریان این انتقاد را دارند که چرا وارد حوزه کاریشان شده است، در حالی که کار آقای شجریان اصلا در حوزه آنها نیست. ایشان ساز نمی‌سازد یا ابداع نمی‌کند برای فروش، بلکه فنون خاص خود را در بسیاری از هنر‌ها همانند خوشنویسی، ساز سازی و… دارد و همانند برخی هنرمندان تنها خواننده نیست.
دیدگاهتان را بنویسید