نی کهن‌سال که به شکل‌های گوناگون در دنیا وجود دارد، به‌واقع متعلق به کدام سرزمین است؟ به نظر می‌رسد کشورهای کهن و دارای پیشینه نه کشورهای نوظهور در داشتن این ساز با هم سهیم‌اند اما آیا “نی‌هفت‌بند”، “دوزله ” و “قره‌نی” که در اشعار شعرای کهن فارسی نیز وجود دارد در میراث معنوی یونسکو به نام ایران ثبت می‌شوند؟!
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، تلاش‌های “محمدرضا درویشی” در ثبت نام “عبدالقادر مراغه‌ای” به عنوان آهنگساز ایرانی زمانی‌که “تار” به نام کشور “آذربایجان” و “مولانا” شاعر فارسی زبان و ایرانی به نام “ترکیه” در میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید، گامی مهم به شمار می‌رود. اگرچه پس از این اقدام، ثبت مشترک مراغه‌ای به نام سه کشور ایران، افغانستان و ترکیه نیز مطرح شد اما بازهم استدلال‌های تاریخی و مستند “درویشی” موثر واقع شد و خط بطلانی بر خواسته‌های نابجای سایر کشورها در شرایط نابسامان کشید.
از طرفی ثبت ردیف دستگاهی ایران، با تلاش‌های موسیقدانان ایرانی، در میراث معنوی یونسکو، در سال‌های اخیر اقدامی بجا بود که به سرانجام رسید. با این‌حال کوتاهی مسوولان در ثبت ساز “تار” و “مولانا” شاعر فارسی زبان و ایرانی به نام سایر کشورها هیچگاه فراموش نمی‌شود.
در شرایط فعلی، بزرگان و مشاهیر ایران و سازهای کشور، دچار چه سرنوشتی می شوند؟! آیا قرار است برای محفوظ ماندن به خانقاه پناه ببرند یا اینکه مانند چنگ به سایر کشورها سفر کنند و به نام بیگانگان در تاریخ ثبت شوند؟
 |
اما سرنوشت نی چه می‌شود؟!
به گزارش CHN، نی از جمله سازهای بادی است که چندین نوع آن همچون دوزله، قره نی، نای هفت بند و … در ایران وجود دارد. نی در طول تاریخ در کشورهای تغییر شکل داده و به دوشکل مختلف توسط نی نوازان دمیده می شود. عده‌ای به وسیله لب و عده‌ای نیز توسط زبان و دندان نیش و جای دادن ساز بین دو دندان و گرد کردن زبان این ساز ساده را به صدا درمی‌آورند. شیوه دوم نی نوازی متعلق به ایرانیان است و از زمان نایب اسدالله و حسن کسایی مرسوم شده است.
با این حال نای هفت بند ایرانی که سندش در شعر شاعران کهن ایران زمین نیز موجود است، متشکل از ۵ سوراخ است که توسط انگشتان دوم و چهارم هر دو دست از دو سو پوشیده می‌شود و با سازی که در ترکیه و نزد دراویش ترکیه وجود دارد متفاوت است.
اما به راستی خاستگاه اولیه این ساز ساده کجاست؟ نتیجه کاوش‌های به‌عمل آمده نشان می‌دهد تاریخ استفاده از گیاه نی برای سازهای بادی در ارتفاعات آمریکای جنوبی و در کشور پرو به ۱۰ هزار سال قبل مربوط می‌شود. نقاشان ایرانی در مینیاتورهای خود از هزاران سال قبل تصویر نی را در جلسات سماع همراه با دف کشیده‌اند.
نی در موسیقی دراویش ترکیه در استانبول و قونیه نیز به گوش می‌رسد. این ساز در چین نیز بطور گسترده و از بامبوی طبیعی تهیه می‌شود که به “جودی” موسوم است. تصویر این ساز را می‌توان در معابد مصر هم دید.
نی هفت بند ایرانی و نه نی ترکیه در نی نامه مولانا آمده است
نی‌هفت‌بند که در اشعار مولانا نیز آمده متعلق به ایران است. اگرچه مولانا در ترکیه از دنیا می‌رود و مقبره او نیز در این کشور قرار دارد اما نی موجود در ترکیه با آنچه که در شعرهای مولانا معرفی شده، از نظر ساختار متفاوت است. “حسن ناهید” نوازنده پیشکسوت نی دراین‌باره به می‌گوید: «حداقل تا هشتصد سال پیش و در شعرهای مولانا که با نام “نی‌نامه” ثبت شده، این ساز کهن وجود داشته و بعدها به ترکیه و دیگر کشورها رفته است. در ضمن، نی موجود در ترکیه، ۹ بند دارد و از لحاظ نحوه صدادهی با نی هفت بند تفاوت‌های زیادی دارد.»
«ناهید» که به همراه موسیقیدانان دیگر برای اجرای کنسرت به کشورهای دیگر سفر کرده، شیوه نی‌نوازی نی‌هفت‌بند ایرانی را مختص ایران می‌داند و می‌افزاید: «در کشور ما نی را با دندان می‌نوازند که این شیوه نیز در هیچ کشور دیگری سابقه ندارد. حتی در سفرهایی که با برخی هنرمندان کشور برای مراسم مولانا به ترکیه داشتم تقریبا تمامی نوازندگان غیرایرانی شیوه نی‌نوازی ایرانیان را می‌ستودند.»
به گفته وی، نی سازی است که تقریبا در تمامی کشورها وجود دارد اما این قالب نی را می‌توان تنها در ایران، ترکیه و کشورهای عربی دید. نوازنده ٔ‌پیشکسوت نی با یادآوری زحمات استاد خود، حسن کسایی و تغییر شیوه نی‌نوازی توسط او می‌گوید: «آثاری که از نی‌نوازی هنرمندان ایرانی، موجود است ناکافی است و این مطلب هم به تغییر شیوه‌های زندگی مربوط می‌شود.»
ناهید در توضیح دلایل کم بودن نوازندگان این ساز کهن که آموزش آن سال ها به طول می‌انجامد، می‌افزاید:«موسیقی ایرانی موسیقی ۲۴ ربع پرده‌ای است و با توجه به تعداد سوراخ‌هایی که در نی هفت‌بند وجود دارد به صدا درآوردن این ساز مشکل است به همین خاطر باید با شیوه‌هایی مثل کنترل سوراخ‌ها، دمیدن بیشتر و حتی ربع سوراخ را گرفتن اصوات مختلفی را تولید کرد.»
با این حال، ناهید می‌گوید: «من در مورد تصمیم یونسکو برای ثبت نی به نام کشوری خاص چیزی نمی دانم. اما امیدوارم اتفاقی که برای تار افتاد برای نی و دیگر سازهای ایرانی نیفتد و قبل از آنکه سازهای ایرانی به نام سایر کشورها به ثبت برسند مسوولان به فکر بیفتند و برای سازهای ایرانی و حفظ آنها تلاش کنند.»
دیدگاهتان را بنویسید