شماره شصت و هشتم فصلنامه تخصصی موسیقی «ماهور» به مدیر مسئولی «محمد موسوی»، در ۲۰۸ صفحه منتشر و راهی بازار نشر موسیقی کشور شد.
به گزارش خبرنگار «موسیقی ایرانیان»، نخستین مطلبِ این شماره مقاله ای است از علی جهاد راسی درباره ی سنتِ «تخت شرقی»ِ موسیقیِ حوزه ی مدیترانه ایِ مشرقِ عربی. راسی، در این مقاله، سنتِ مذکور را که میراثِ مکتبِ موسیقاییِ «نهضت» در قرن نوزدهم میلادی بوده است از نظر اجتماعی بررسی می کند و می کوشد، ضمن معرفیِ ویژگی های موسیقاییِ این سنت، ساختار صنفیِ موسیقیدانانِ آن را روشن کند و روابطِ داخلیِ اعضای یک «تخت» یا آنسامبل را با یکدیگر، از یک سو، و رابطه کل آنسامبل با جامعه را براساس چهار اصلِ سازگاری، فردیت، تعامل و سلسله مراتب، که هم به صورت موسیقایی و هم به صورت اجتماعی بررسی می شوند، شرح دهد. مؤلف همه ی نظریات خود را، در انتها، با مثالی که از یک تحمیله ی اجراشده توسط استادان موسیقیِ این حوزه در ابتدای قرن بیستم می آورد روشن می کند.
مقاله ی بعدی نسخه تجدیدنظرشده فصلی است از کتاب مفصلِ تاریخ جامع ایران ــ که به تازگی توسط انتشارات دائرهالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است ــ درباره ی موسیقیِ دوره ی زند نوشته ی سیدحسین میثمی. در این مقاله، مؤلف، با بررسی متون موسیقایی و غیرموسیقاییِ تاریخی، تصویری از موسیقی و زندگی موسیقاییِ این دوره، چه در محافل اشراف و نخبگان و چه در میان توده ی مردم، نگرشِ زندیه به موسیقی، بسترهای اجتماعیِ این هنر، برخورد علمای دین با آن، سازهای رایج در این دوره و نظام موسیقایی و منابع مکتوبِ موسیقاییِ این زمان ارائه می دهد.
هادی سپهری، در مقاله بعدی، نگاهی انتقادی دارد به نحوه ی نگارش سه ریتم و وزن خاص در موسیقی ایرانی، چه در حوزه ی کلاسیک و چه در حوزه ی مردمی. اولین ریتم از این سه همان ریتمِ بسیار رایجِ موسیقی ایرانی، معروف به «شیر مادر»، است که مؤلف، ضمن بحثی انتقادی درباره ی منابع موجود که آن را اغلب شش هشتم تلقی می کنند، نوعی از اجرای آن را ریتمی بی کرُن (دوزمانه) می داند و مثال ها و نمونه هایی از آن در فرهنگ موسیقاییِ ایران ارائه می دهد. نمونه های مربوط به دو ریتمِ دیگر، که یکی از آنها در فرهنگ های ترکی و عربی نیز رواج دارد و مؤلف آن را دارای تقسیماتِ «پنج جزئی» می داند، بیشتر از موسیقی مردمی، به خصوص موسیقیِ کردستان و بوشهر، ارائه شده اند.
در مقاله «مجلس آرا و طرب انگیز»، یک بار دیگر، پس از مقالاتِ اخیرِ محسن محمدی و محمدرضا شرایلی، سند ارزنده و تاکنون ناشناخته ای از موسیقیِ قاجار، یعنی عکسی منتشرنشده از سازهای این دوره که توسط آنتوان سِوریوگین برداشته شده است، ارائه می شود. مهدی فراهانی، مؤلف، که این عکس را در اختیار دارد، به تشریح دو ساز از میان سازهایی که در عکس مشاهده می شوند و با سازهای شناخته شده تفاوت دارند، پرداخته یکی از آنها را همان طرب انگیزِ تشخیص داده شده توسط شرایلی و دیگری را «مجلس آرا»ی ساخته شده توسط میرزا غلامحسین می داند. مقاله با کمک طرح های تکمیلی که توسط مؤلف تهیه شده اند این دو ساز را با جزئیات توصیف می کند.
در بخشِ «یادداشت های پراکنده» دو مطلب آمده است، یکی درباره ی مفاهیم «چپ» و «راست» و «زیر» و «رو» در مضراب زنیِ سازهای موسیقی ایرانی که در آن مؤلف، سپنتا حامدی نژاد، می کوشد وجه تسمیه ی آنها را روشن کند، و دیگری ترجمه و تلخیصی است، توسط فرهود صفرزاده، از فصل کوتاهی از کتاب مهمِ فریدون شوشینسکی درباره ی صادقجان، نوازنده و متحول کننده ی تار آذربایجانی در قرن نوزدهم میلادی.
در «مفاهیم بنیادین»ِ این شماره، پاسخ های حمایت گرانه و منتقدانه ی برخی قوم موسیقی شناسان، دیوید لاک، دیوید کلارک و ویکتور گراور، به مقاله ی «به سوی یک موسیقی شناسیِ تطبیقیِ جدید»، نوشته ی پاتریک سَوِیج و استیون براون، را که در شماره ی گذشته به چاپ رسایده، می خوانید که این حرکتِ «بازگشت» را از جنبه های مختلف ارزیابی می کنند
دو مقاله درباره ی استاد فقید موسیقیِ شرق خراسان، نورمحمد درپور، که چندی پیش از میان ما رفت، نوشته ی آمنه یوسف زاده و محمدامین خلیلیان، و یک مقاله درباره استادِ کمانچه ی آذربایجان، هابیل علی اف، که به تازگی درگذشت، نوشته ی امیر احمد راستبد، بخشِ «یاد یاران»ِ این شماره را تشکیل می دهند.
در صفحاتِ بعدی، و در بخشِ «گفتگو»، یک مصاحبه تاریخی و تاکنون منتشرنشده توسط داریوش طلایی و ژان دورینگ با استاد فقیدِ آوازِ ایرانی، عبدالله دوامی، آمده است که فایلِ صوتیِ آن را ژان دورینگ در اختیار ما گذاشت. پیش از این گفتگو، گفتگوی دیگری را می خوانید که با داریوش طلایی صورت گرفته است و می تواند به عنوان مقدمه ای روشنگر بر گفتگوی اصلی در نظر گرفته شود.
آخرین مقاله فصلنامه، که در همین بخش آمده است، مقاله ای است از جِین فالچر که به غفلتِ موسیقی شناسیِ امروز از اهمیتِ کارِ ژان ژاک روسو در حوزه موسیقی اعتراض کرده می کوشد اهمیتِ تأثیرِ زیباشناسیِ خاصِ او بر محیطِ موسیقیِ فرانسه در قرن نوزدهم را روشن کند.
دیدگاهتان را بنویسید