امیر شریفی

موسیقی ایرانیان – حمیده موسوی: مجموعه کنسرتهای شب ساز ایرانی، سری دوم خود را اواخر شهریور ماه سال جاری، در بنیاد آفرینش‌های هنری نیاوران برگزار می‌کند. سری اول این سلسله کنسرت‌های تکنوازی، بیستم اردیبهشت ماه سال جاری، با هدف ایجاد فرصتی برای تکنوازی و بداهه نوازی برگزار گردید و طبق برنامه ریزی‌های مشخص شده قرار بر تداوم این مجموعه کنسرت‌ها در فصول دیگر شد. این ایده اولیه در برگزاری این مهم، هدف نهایی برگزار کنندگان و ایده پردازانش نبوده و با آینده نگری و چشم اندازی فرا‌تر از این حد پیگیری و چارچوب بندی شده است. امیر شریفی و احمدرضا خواه، فرشاد توکلی و آریا محافظ از نوازندگان شناخته شده موسیقی دستگاهی ایران، ایده و بنیان برگزاری این سلسله کنسرت‌ها را پایه ریزی کرده و طبق گفته‌هایشان با رایزنی‌ها و سنجش‌های گوناگون گام‌هایی در ارائه هرچه بهتر این مجموعه برداشته‌اند و این روند همچنان در برنامه‌های آتی ادامه خواهد داشت.

امیر شریفی، نوازنده تار و سه تار، آهنگساز موسیقی ایرانی و سرپرست گروه موسیقی «نقش»، در خصوص جزئیات بیشتر این همایش و ایده آغازین و انگیزه برپایی آن با خبرنگار موسیقی ایرانیان، مفصلاٌ به گفتگو نشسته است که ما حصل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

برگزاری شب ساز ایرانی ایده چه کسی یا کسانی بوده است؟

ایده اصلی این اتفاق از سال ۱۳۸۶ و در پی برگزاری یک سری جلسات با برخی دوستان نوازنده شکل گرفت. اعضای آن جلسات دوستان و نوازندگان همدوره ما مثل فرید خردمند، احسان عابدی، فرشاد توکلی، احمد رضا خواه و سلمان سالک بودند. در آن جلسات بنا را بر آن نهاده بودیم که مجموعه‌ای منظم از کنسرت‌ها با محوریت تکنوازی در هر فصل و به شکل سلسله وار برگزار کنیم. هدف غایی ما فقط کنسرت دادن نبود، بلکه با طرح این ایده در پی ایجاد جمعی از موسیقی دانان متخصص بودیم. جمعی که دغدغهٔ اجرا بر اساس مبانی موسیقی دستگاهی را داشته باشد و در کنار آن در نشست‌هایی به تبادل نظر و نقدهای اساسی و تخصصی در حوزهٔ موسیقی دستگاهی بپردازد.

پیش از اولین مجموعه شب ساز ایرانی نیز به اجراهایی در این قالب پرداخته بودید؟

خیر. متاسفانه به واسطهٔ مشغلهٔ زیاد اعضا، دیگر آن جلسات ادامه پیدا نکرد. البته چند تن از دوستان آن جمع مثل آقای توکلی و خردمند بعد از مدتی دو مجموعه کنسرت در فرهنگسرای ارسباران برگزار کردند که خیلی ادامه پیدا نکرد.

در‌‌نهایت تصمیم نهایی برای برپایی شب ساز ایرانی چه زمانی صورت گرفت؟

پائیز سال گذشته بود که فرشاد توکلی مجددا پیشنهاد این موضوع را با ما مطرح کرد و به همراه آریا محافظ، فرشاد توکلی و احمد رضا خواه به کنکاش و بحث و گفتگو در این رابطه نشستیم. درچندین جلسه بحث پیرامون چگونگی برگزاری و اهداف کوتاه مدت و بلند مدت و زوایای گوناگون این پروژه گذشت. در ‌‌نهایت از دل این جلسات و ارائه نظراتی از سوی ما چهار نفر یک ایده واحد و برنامه‌ای مشخص شکل گرفت. از طرفی نام با مُسمّای «شب ساز ایرانی» برای نامیدن این برنامه‌ها پیشنهاد و برگزیده شد.

یعنی‌‌ همان ایده‌های چند سال پیش را مجدداٌ پیگیری کرده و آن‌ها را برای برگزاری این سلسله کنسرت‌ها اساس کار قرار دادید؟

بله. تقریبا‌‌ همان ایده‌ها. اما به روز‌تر، پیشرفته‌تر و صیقل خورده‌تر. در واقع این مجموعه خروجی یک ماه و نیم مشورت و نظرخواهی بین افراد گروه بوده. بر سر برخی از جنبه‌ها با هم اتفاق نظر داشتیم. البته در مواردی هم نظرات یکدیگر را اصلاح می‌کردیم. در ‌‌نهایت نتیجه این کار جمعی منجر به برگزاری یک کنسرت در اردی بهشت ماه ۱۳۹۳ شد و در ۲۰ و۲۱ شهریور ماه جاری هم اجرای دوم را خواهیم داشت. از طرفی مشغول برنامه ریزی کنسرت سوم در دی ماه سال جاری هستیم. طی جلساتی بعد از اجرای اول به یک اساسنامه رسیدیم. در این اساسنامه به چگونگی دعوت افراد جدید و اضافه شدن آن‌ها به بدنهٔ این مجموعه پرداخته شده است. از سوی دیگر ضوابطی برای چگونگی اجرا در شب ساز ایرانی به تائید جمع رسید. همچنین قواعد برگزاری و تقسیم کار را تا اندازه‌ای پیش بینی کردیم. البته این اساسنامه در هر دوره می‌تواند قوام آمده‌تر از قبل باشد.

این ایده و حرکت مختص به خودتان بوده یا پیش از این نیز چنین حرکت‌هایی صورت گرفته؟

شاید در دورهٔ حاضر و با این شکل و شمایل نظیری برای آن نداشته باشیم. اما این ایده سابقه‌ای تاریخی دارد. پیش از این در میان اعضاء کانون چاووش شاهد اجراهای منظم در قالب تکنوازی و ساز آواز هستیم. تمام اعضای کانون چاووش بر اساس جدول زمانی مشخص موظف به اجرای برنامه بوده‌اند. قبل‌تر از این نیز در حدود سال‌های دور ۳۰، ۴۰و ۵۰ جمع‌های دوستانه‌ای در خانه‌های هنرمندان و موسیقیدانان سر‌شناس به منظور اجرای موسیقی و بحث و تبادل نظر پیرامون آن برگزار می‌گردید. در سالهای مذکوربخش زیادی ازاجراهای ناب موسیقی دانان موسیقی دستگاهی به دور از هیاهوی موسیقیِ رادیو و بازار در محافلی اجرا می‌شد که حضار آن جلسات، نخبگان و کار‌شناسان موسیقی بودند. افرادی که دغدغه حفظ موسیقی اصیل و ادامه آن را داشتند. استادانم زنده یاد احمد ابراهیمی و حاتم عسکری، خاطرات زیادی از این جلسات منظم هفتگی یا ماهیانه برایم تعریف کرده‌اند. برای نمونه می‌توان به جلسات منظمی که در منزل حسن مشحون و حاج آقا مجرد ایرانی و امیری فیروزکوهی وسلیمان امیر قاسمی برگزار می‌شد اشاره کرد. در این محافل بود که بخش بزرگی از رپرتواری که استادان سالخوردهٔ موسیقی دستگاهی در سینه داشتند اجرا می‌شد، به بحث گذاشته و به جوانتر‌ها منتقل می‌گردید. مثلا در منزل حاج آقا مجرد ایرانی اساتیدی مانند اسماعیل قهرمانی و برومند، طاهر‌زاده، فروتن و کریمی شرکت می‌کردند. این نخبگان دور هم جمع می‌شدند و به نوازندگی واجرای آواز می‌پرداختند و بخش زیادی از دانسته‌هایشان را با هم به اشتراک می‌گذاشتند. بحث و گفتگو پیرامون اسم گوشه‌ها و روایات گوناگون آن‌ها یا بررسی مضراب‌ها و مسائلی از این دست اساس این جلسات بوده است. در واقع با پیش آمدن انحراف از اصالتهای موسیقی دستگاهی که بزرگ‌ترین نمود آن در رادیوی آن عصر به چشم می‌آید هنرمندان و افراد حاضر، این مجالس را بهترین جایگاه اجرای موسیقی دستگاهی می‌دانستند. ازاین رو خود این گونه جمع‌ها را ایجاد وبه صورت دوره‌ای و منظم دنبال می‌کردند. شنوندگان حاضر در جمع نیز افرادی بودند که گوش آشنا به مبانی موسیقی داشتند.

پس شما نیز با این نگرش پیش آمده‌اید و بی‌شک چنین جلساتی می‌شود گفت منبع درآمد نبوده و جنبه تبلیغاتی نیز ندارد.

همینطور است. ما در واقع به دنبال ایجاد جمعی بودیم که به دنبال تولیدات و مناسبات تجاری در موسیقی نیستند. این جمع هدفشان این است که به تکنوازی بپردازند. تکنوازی گونه‌ای اصیل و بسیار پیچیده از اجرای موسیقی دستگاهی است که به واسطهٔ رشد فزایندهٔ موسیقی مردم پسند در این سال‌ها بی‌رمق گشته وکمتر مورد توجه بوده است. رسیدن به آن محافل موسیقایی وجمع‌هایی که اشاره کردم هدف اصلی ما بوده. دوست داشتیم ساز یکدیگر را بشنویم و افرادی را که به دانش و صداقت موسیقاییشان اعتماد داشتیم، به نقد و ارائه نظر بطلبیم و البته در ‌‌نهایت از دل این جلسات به اجرای کنسرت بپردازیم. تاریخ نشان داده و ما نیز معتقدیم که موسیقی جدی نمی‌تواند مخاطبان زیادی داشته باشد. از این رو اجرای موسیقی‌های جدی برای مخاطبان آگاه ضامن حفظ و غنای این موسیقی‌ها خواهد بود. مخاطب آگاه لازمهٔ اجرا و رشد و بالندگی موسیقی جدی است. از آنجایی که هدف شب ساز ایرانی حفظ و ارتقاء اجرای موسیقی دستگاهی است به ذات و کارکردهای این موسیقی بیش از سلیقه مخاطب می‌اندیشد. این دست از اجرا‌ها در پی ارتقاء سلیقهٔ مخاطب است نه در پی کسب درآمد بیشتر از مخاطب عام.

نتیجه اولین کنسرت چه بود و بازتاب آن را چگونه دیدید؟

بسیار استقبال خوبی شد و دوستان صاحب نظر و موسیقیدان‌های با تجربه در پی این حرکت نظرات دلگرم کننده‌ای ارائه دادند. تعداد قابل توجهی نیز برای همکاری و مشارکت در برنامه‌های بعدی اعلام آمادگی کردند.

در اجراهای شب ساز ایرانی چه اصولی را در نظر دارید؟

بسیار برایمان مهم است که مجریان به مبانی کلاسیک اجرای موسیقی دستگاهی پایبند باشند. اگر چه که در این مجموعه ممکن است شرکت کنندگان به لحاظ دانش موسیقایی، گرایش و سبک نوازندگی، قریحه و احساسمندی اجرا، با هم متفاوت باشند اما در ‌‌نهایت هدفی یکسان را دنبال می‌کنند و تمامی اجرا‌ها بر اساس اصول ومبانی و زیبایی‌شناسی موسیقی دستگاهی ایران است. تداوم این اصول برایمان مهم بود و در ادامه این مسیر نیز این دغدغه با ما همراه است. از این رو خیلی تمایل داشتیم و داریم دوستانی که در آینده به جمع ما می‌پیوندند با ایده اصلی کار همراه باشند. پذیرش همفکری با دیگر اعضا و توان شنیدن نقد سازنده در جهت بارور‌تر شدن تکنوازی‌های کنسرت از اصول شرکت در این جمع است. از امتیازات این مجموعه حداقل دو بار اجرای طرح کلی تکنوازی‌ها در جلسات پیش از اجرا است. جلساتی که با حضور تمامی اعضا برگزار می‌شود. منظورما از اجرای کلیات طرح تکنوازی در این جلسات بهره بردن از تجربه و زاویه دید اعضا ی باسابقه و متخصص وشنیدن پیشنهاد‌ها و راهکارهایی برای رسیدن به اجراهای بهتر است. هدف اصلی این جلسات بهره‌مند شدن از دانش موسیقایی دوستان متخصص و پربار‌تر نمودن اجراهاست.

استقبال از این مجموعه تنها از سوی متخصصین این عرصه بوده یا هنرمندان نوپا و کسانی که در ابتدای مسیر هستند نیز داوطلب بوده‌اند؟

خوشبختانه هر دو گروه. بعد از اولین مجموعه شاهد بودیم که هم جوان تر‌ها و هم افراد با تجربهتر برای همکاری اعلام آمادگی کردند. حمید خبازی استاد من است و من یکسال نزد ایشان آموزش دیده‌ام و او بی‌شک از بهترین نوازندگان تار است. همینطور فرهاد زالی و هادی آذر پیرا و سهیل صادقی از نوازندگان بسیار با سابقه و مطرح هستند. استقبال نوازندگانی از این دست مایه خوشحالی ما و اعتبار شب ساز ایرانی است. همینطور دوستان جوان‌تر ما که در جلسات حضور داشتند بعضا از نخبه گان این رشته و برایمان مایه دلگرمی و تداوم این گرایش موسیقی دستگاهی هستند.

با این هنرمندان نیز مفاد اساسنامه را در میان گذاشته‌اید؟

-بله. در شب ساز ایرانی همیشه به دنبال پرهیز از تک صدایی بودیم و سعی کردیم از آن فاصله بگیریم. این اساس نامه را با این دوستان و افراد دیگری که اعلام آمادگی کرده بودند به همه پرسی گذاشتیم. بخشهایی از آن را اصلاح کردیم. در واقع بعد‌ها نیز با آمدن اعضای جدید و اضافه شدن هنرمندان دیگر این اشتراکات و تبادلات نظر ادامه خواهد یافت و ترکیب کلی اساسنامه می‌تواند شکل جامع تری به خود بگیرد.

شما، احمد رضا خواه و فرشاد توکلی در دوره قبل نیز حضور داشته‌اید. چگونه است شرایط شرکت یا عدم شرکت در این مجموعه؟ محدودیت در دفعات شرکت وجود ندارد؟

بله.‌‌ همان طور که اشاره کردید احمد رضا خواه این بار نیز حضور دارد اما در نوبت سوم با ما نخواهد بود. آریا محافظ در این سری حضور ندارد. به احتمال زیاد من نیز در نوبت بعدی دیگر نخواهم بود و مشغول برنامه ریزی کنسرتی با گروه «نقش» هستم. انتخاب اعضا برای اجرا با کمک و مشورت تمامی اعضا صورت می‌پذیرد. البته در این میان اولویت با نوازندگان با سابقه‌تر خواهد بود. در جلساتی محدودیت‌ها و امتیازات حضور افراد با حضور اعضا بررسی می‌شود و در ‌‌نهایت با توافق جمع مجریان هر کنسرت انتخاب می‌شوند.

با توجه به هدف مجموعه جایی برای موسیقی تلفیقی و ابداع‌های مغایر با موسیقی سنتی و دستگاهی وجود ندارد. درست است؟

بله. هدف کلی ما پرداختن به موسیقی دستگاهی بواسطه تکنوازی ست. یکی از شروطی که طبق توافق به عنوان یکی از بندهای اساسنامه اتخاذ شده است این است که هر هنرمندی که به اجرا می‌پردازد باید موسیقی کلاسیک ایرانی اجرا کند. آنهایی که متخصص موسیقی‌های تلفیقی یا دیگر گرایش‌های نوازندگی هستند در این حیطه نمی‌گنجند. از آنجایی که موضوع شب ساز ایرانی تکنوازی است نوازندگان این برنامه‌ها فقط می‌تواند یک تنبک یا دایره به عنوان ساز همراهی کننده داشته باشند. از طرفی بخش‌های متر آزاد برای ما مهم و مرجح هستند.

چه تمهیداتی برای دومین شب ساز ایرانی اندیشیده‌اید؟ اتفاقاتی که برای مخاطب تازگی داشته باشد؟

نوازندگان با حال و هوایی که در لحظه ایجاد می‌کنند می‌توانند اتفاقی تازه را به مخاطب ارائه دهند. حس و «آنی» که در نوازندگی هر شخص وجود دارد می‌تواند مخاطب (البته مخاطب خاص) را به دنبال خود بکشد. در بین نوازندگان هر شب تنوع قابل توجهی در نحوهٔ بیان مطالب و چیدمان مُد‌ها و قطعات وجود دارد که این گوناگونی تازگی هر برنامه را در پی خواهد داشت. ما مخاطب را انتخاب کرده‌ایم و البته مخاطبان نیز ما را انتخاب کرده‌اند. مخاطبی که با مبانی و اساس این موسیقی آشناست. بنابراین از دریافت این حس و انرژی و رنگ آمیزی‌های متنوع توسط او اطمینان داریم. مطمئنم هر نوازنده جدیدی که به مجموعه ما اضافه گردد حالی نو و حسی متفاوت به مجموعه خواهد افزود. مثلاٌ ۳ نفر از ۸ نقر شرکت کننده در این برنامه تار خواهد نواخت. اما بی‌شک برداشت، بیان و نگرش‌های آن‌ها با وجود مبانی و قوانین یکسان در نوازندگی متفاوت خواهد بود.