محسن کرامتی: شهرام ناظری شاگرد شجریان نبود/ همایون شجریان تاج سر خوانندگان نسل جدید است

بحث تقلید از شجریان و اینکه خیلی از خوانندگان امروزی از او تقلید می‌کنند، مورد انتقاد است. برخی معتقدند که شجریان به خاطر شیوه تدریسش موجب چنین فضایی شده است و برخی هم می‌گویند که حجم بالای تقلید از شجریان به خودِ شاگردانش برمی‌گردد که توان خروج از زیر سایه شجریان را نداشته‌اند. شما در این باره چه نظری دارید.

یک بار این بحث در کارگاه آوازی که تشکیل داده بود، پیش آمد. آقایی در جریان این کارگاه بلند شد و گفت «من از شما انتقاد دارم. شجریان زدگی در آواز ایران وجود دارد». شجریان به او گفت که «چرا می‌گویی شجریان زدگی. من به کسی نگفته‌ام از من تقلید کند. من به کسی این کار را تکلیف نکرده‌ام. در ضمن من کار بدی نکرده‌ام و چیز بدی را ترویج نداده‌ام که شما به آن عنوان شجریان زدگی می‌دهید.»

شجریان در آنجا توضیح داد که من کسی را به انتخاب شیوه‌ی آوازی‌ام مجبور نکرده‌ام. خودِ من اگر شیوه آوازیِ شجریان را انتخاب کرده‌ام با اجبار نبوده است. من خودم این شیوه را دوست داشته‌ام.

چه عیبی دارد که آدم از یک الگوی خوب پیروی کند. البته الان جوانانی را می‌بینم که سبک آقای ایرج را می‌خوانند. هر کسی هم نمی‌تواند مثل ایرج بخواند. کسی که بخواهد مثل ایرج یا گلپایگانی بخواند باید حنجره‌اش مثل این دو هنرمند باشد تا بتواند تحریرهای آنها را اجرا کند. شاید فراگیر شدن شیوه شجریان به خاطر تنوع تکنیکیِ شیوه اوست.

شما همان ردیفی که از شجریان یاد گرفته‌اید را تدریس می‌کنید.

بله. بیست و هشت سال است که آنچه از شجریان یاد گرفته‌ام را درس می‌دهم. متاسفانه حمایتی از این فرهنگ و هنر نمی‌شود. تا حمایت ارگانی از موسیقی نشود، موسیقی همین خاک‌بر سری که هست، خواهد بود. ما آواز را سینه به سینه درس می‌دهیم، در حالی که باید به دنبال استعدادیابی باشیم.

شما خودتان سعی در تقلیدِ صددرصد از شیوه آوازی شجریان داشتید یا اینکه سعی کرده‌اید فضاهای جدیدی هم تجربه کنید.

من سعی کردم تقلید نکنم. ردیفی که درس می‌دهم البته موبه‌مو همان چیزی است که از ایشان یاد گرفته‌ام. اما در آثاری که خودم خوانده‌ام، سعی کرده‌ام تحریرهایی استفاده کنم که خودم ساخته‌ام.

بین کسانی که شاگرد محمدرضا شجریان بوده‌اند، کدامشان توانستند خودشان را از زیر سایه شجریان خارج کنند و خواننده‌ای مستقل شوند.

به نظرم یکی از شاگردانش خودم هستم و دیگری مظفر شفیعی است. آقای شفیعی کاملا متفاوت از شجریان می‌خواند. دیگر شاگردان شجریان خیلی در کمندش اسیر شدند. البته آنچه گفتم شامل حال هم‌نسلان خودم می‌شود.

آقای ناظری شاگرد شجریان بوده است؟ هنوز این تصور در میان اهالی موسیقی وجود دارد که آقای ناظری شاگرد شجریان بوده است.

آقای ناظری شاگرد شجریان نبوده است. ناظری دوست آقای شجریان بود. یکی دو بار سر کلاس آقای شجریان آمد اما نه به عنوان شاگرد. هم‌زمان با شجریان، ناظری هم در چاووش تدریس می‌کرد. تا جایی که می‌دانم، ناظری شاگرد آقای کریمی بوده است.

نظرتون درباره شیوه آوازی شهرام ناظری چیست.

ناظری شیوه خواندنش را تغییر داد. من آوازهای قدیمی‌ترِ ناظری را خیلی دوست داشتم. بعدها که شیوه‌اش را تغییر داد من نپسندیدم و از آوازش دور شدم. ناظری برای اینکه استقلال کاملی در آواز داشته باشد، از آوازهای سنتی که پیشتر می‌خواند خیلی دور شد. من در گذشته آواز «کردبیات»ی از او شنیده‌ام که واقعا عالی بود. آوازهایی که با مشکاتیان خوانده و کارهایی که با لطفی خوانده بی‌نظیر بودند. ناظری حنجره خاصی داشت، تحریرهایش شبیه به هیچ کس نبود و مال خودش بود و می‌توانست در آوازهای سنتی بی‌نظیر باشد. به نظرم حیف شد که تا این حد در شیوه آوازش تغییر ایجاد کرد.

بین خوانندگان بعد از نسل شما،

خوانندگان جوانی که اکنون مشغول فعالیت هستند، تاج سر همه این خوانندگان همایون است. از نظر تکنیک فوق‌العاده است، ژوست می‌خواند، ریتم و متر آوازش خوب است. کارِ همایون ادامه همان شیوه‌ی پدرش است.

در بین خوانندگان نسل جدید، تا جایی که من می‌شناسم خواننده‌ای هست به نام هادی حسینی که شاگرد آقای مخدوم بوده است. البته فعلا صدایش خیلی شنیده نشده است.

در آواز قربانی، عقیلی، عسگری و نوربخش شیوه‌ی شجریان وجود دارد و جدای از این شیوه نیست.