حالا تیمِ ملی فوتبال ایران در روسیه است و یکی- دو روزی است که قطعاتی که به همین منظور ساخته شده، منتشر شده است. انتشارِ این قطعات با واکنش‌های متفاوتی همراه شده است و مخالفان و موافقانِ خاصِ خودش را دارد؛ اما با نگاهی به پیشینه‌ی سرودهایی که برای جام جهانی ساخته شده است؛ می‌توان مشاهده کرد که همواره حرف و حدیث‌ها در این باره وجود داشته است؛ چه آن‌زمان که «علیرضا عصار» – خواننده‌ی شناخته شده‌ی موسیقی پاپ- این قطعه را خواند و چه آ«ی‌مان که «احسان خواجه‌امیری» به اجرایش درآورد. حالا هم که «سالار عقیلی» این قطعه را خوانده است؛ همچنان حاشیه‌ها وجود دارد؛ به همین بهانه با این خواننده‌ی موسیقی سنتی به گفت‌وگو نشستیم؛ آن‌هم تنها چند ساعت بعد از رونمایی از قطعه در تالار وحدت که با حضور هنرمندان و اهالی فوتبال برگزار شد.
این خواننده باسابقه که اثر جدیدش برای تیم ملی در همین مدتِ کوتاه از زمانِ انتشارش بسیار شنیده شده است و تنها در سایتِ «موسیقی ما» نزدیک ۱۵۰ هزار بار دانلود شده است، درباره‌ی این اثر می‌گوید:«من دو اثر به همراه ارکستر سمفونیک تهران اجرا کردم که یکی از ساخته‌های آقای فریدون شهبازیان و دیگری ساخته آقای بابک زرین بود و مورد توجه قرار گرفت. خوشحالم که این قرعه به نام من زده شد و خوشحال‌ترم که از این اتفاقِ بزرگ سربلند بیرون آمدم و توانستیم اثری را برای مردم تولید کنیم که دوست دارند؛ به‌خصوص آنکه این کار که ملی و فرا ملی است و در روسیه هم اجرا می‌شود.»
او در ادامه ضمن اشاره به اِلِمان‌هایی که چنین موسیقی‌ای باید داشته باشد، می‌گوید:«موسیقی که در سطح ملی و جهانی قرار است اجرا شود باید اِلِمان‌های ملی و فرهنگی و هنری آن کشور را دارا باشد؛ برای مثال ما برجسته‌ترین ادبیات جهان را داریم و از این جهت بسیار غنی هستیم و شعرایی که باعث شده‌اند، ادبیات کشور ما در دنیا متمایز باشد و بر سردر سازمان ملل هم شعری از سعدی حک شده؛ به‌همین خاطر وقتی از خلقِ قطعه‌ای ملی سخن می‌گوییم، باید از شعر فارسی نیز در آن بهره بگیریم؛ اما ما در قطعه‌ی «یازده ستاره» می‌خواستیم غرور ملی را در مردم و همه مخاطبان زنده کنیم و قطعه‌ای خلق کنیم که مقداری هیجان هم در آن وجود داشته باشد. موسیقی هر کشور هم نشان دهنده‌ی فرهنگ آن کشور است؛ به‌خصوص اینکه قرار است این سرود در دنیا شنیده شود. همان‌طور که بازیکنان ما در جام جهانی با غیرتِ بسیار تلاش میکنند، ما نیز وظیفه داشتیم تا اثری فاخر تولید کنیم.»
این خواننده‌ی موسیقی سنتی اظهار امیدواری می‌کند که ورزشکاران ما در این مسابقات بتوانند افتخار کسب کنند: «آنها باید پیش از ورود به زمین بدانند که به نمایندگی از چه مردم و تاریخ و فرهنگ پرافتخاری وارد زمین می‌شوند. این حس غرور و غیرت باعث شده تا ایرانی‌ها در صحنه‌های فرهنگی و ورزشی و علمی ورای تصور خیلی‌ها ظاهر شوند. این فلسفه شکل گرفتن کاری بود که ما با آقای زرین انجام دادیم و قبل از هر چیز احساس ارزشی و ملی میهنی بالایی را منتقل می‌کند. برای ما مهم بود که این اثر نمایانگر فرهنگ یک کشور باشد.»
خواننده قطعات محبوب «ایران» و «وطنم» در ادامه گفت:«آهنگ‌های زیادی ممکن است برای فوتبال خوانده شود که در آنها هیجان بیشتری باشد و از شعرهای دیگری استفاده شود؛ اما آنچه بیانگر فرهنگ ماست و مردم کشورهای دیگر از ما و ایران با آن ادبیات کهن انتظار دارند متفاوت است. آقای «احسان افشاری» شعر این کار را از نظر فنی بسیار خوب سرودند و آقای زرین هم کار بسیار زیبایی را ساخته و تنظیم کردند. به خاطر دارم یک بار به آقای زرین گفتم که الان وظیفه ما در ساختن و خواندن این کار بسیار سنگین است. ما ده یا دوازده کار نظیر «ایران» یا «وطنم ای شکوه پا برجا» با آقای زرین انجام دادیم که مردم با آن ارتباط بسیار خوبی برقرار کردند و بر همین اساس من به ایشان گفتم آن کارها را کنار بگذار و تصور کن باید تمام آنها را به یک کار تبدیل کنیم و برای جام جهانی ارائه دهیم. ما می‌دانستیم وظیفه‌ِ سنگینی بر دوش‌مان قرار دارد. خدا را شکر با درایت آقای زرین و شعر زیبای آقای افشاری که از شعرای جوان ما هستند کار خوبی تولید شد.»
سالار عقیلی سپس از خروجی پروژه یازده ستاره ابراز رضایت کرد و گفت:«اوایل خیلی نگران بودم ولی الان بابت این کار خوشحال و راضی هستم. ما هر چه در توان داشتیم بابت این کار گذاشتیم و سعی کردیم به بهترین نحو در بخش‌های مختلف، مراحل تولید را پیگیری کنیم. به شخصه از کاری که انجام دادم راضی هستم و این مساله برای یک هنرمند اهمیتِ بسیار زیادی دارد؛ چون گاهی خودت کاری را انجام می‌دهی که فکر می‌کنی شاید بخشی از آن ایراد داشته باشد اما من از مجموع و خروجی کار کاملاً راضی هستم.»
این خواننده سرشناس در پاسخ به این سوال که طی هفته‌های گذشته صحبت‌هایی از سوی برخی مطرح شد که باید سرود تیم ملی پاپ باشد،هم توضیح داد:«من اینستاگرام و تلگرام ندارم و برای اولین‌بار است که این صحبت‌ها را می‌شنوم؛ اما فکر می‌کنم طرحِ چنین مسایلی مغرضانه است. در ابتدای صحبت هم گفتم که باید از اِلِمان‌های فرهنگی یک کشور در کار ملی استفاده شود و اگر آن بخش مجدداً مطالعه شود پاسخ مربوط را ذکر کردم و اینکه تصمیم گرفتند چرا کار پاپ نباشد.»
سالار عقیلی درباره انتخاب شعر احسان افشاری و نزدیکی فضای کاری او با سروده‌های زنده‌یاد افشین یداللهی اعلام کرد:«در جمعی بودیم که شعری از احسان افشاری شنیدم و لذت بردم و زمانی که پیشنهاد سرود جام جهانی را به بنده دادند ذهن من سریع به سمت ایشان رفت. این شعر چند مرتبه عوض شد تا به شکلِ کنونی رسید و برای مردم عزیز ایران اجرا و رونمایی شد. یکی از دلایل همکاری با آقای احسان افشاری همین مسأله نزدیک‌بودن فضای فکری و کاری ایشان با زنده‌یاد افشین یداللهی بود. امیدوارم مردم عزیز ایران این اثر را دوست داشته باشند و توانسته باشم یک اثر ملی و ماندگار دیگری را به مردم کشور خودم هدیه کنم.»
خواننده قطعه یازده ستاره در نهایت برنامه اجراهایشان در روسیه را اینگونه تشریح کرد:«سه اجرا در روسیه به همراه ارکستر سمفونیک تهران به رهبری آقای شهرداد روحانی خواهیم داشت. این اجراها در شهرهای مسکو، کازان و سن‌پترزبورگ برگزار می‌شود.»
«بابک زرین» – آهنگساز این اثر- نیز درباره‌ی آن می‌گوید: «خدا را شکر از زمان انتشار این اثر، نظرات و بازخوردهای خوبی از مردم گرفته‌ایم و البته باید بگویم اینکه آقای روحانی آهنگ من را رهبری کردند، برایم افتخار بزرگی است.»
او سپس درباره‌ی حواشی این اثر می‌گوید: «درباره این قطعه صحبت‌های زیادی مطرح شد که به نظر من تمام آنان محترم است؛ ولی هنرمند نمی‌تواند خیلی تحت تأثیر صحبت‌های دیگران قرار بگیرد. ما دنبالِ اجرای این اثر نبودیم؛بلکه آن را به ما پیشنهاد دادند؛ در حقیقت ما با سفارش رسمی‌ترین ارگان فوتبال کشور این پروژه را آغاز کردیم. من در گفت‌وگوی قبلی که با سایت شما داشتم به این نکته اشاره کردم و هم‌اکنون هم می‌گویم که صداهای نظیر سالار عقیلی، همایون شجریان و علیرضا قربانی نمایندگانِ خوبی برای موسیقی ما هستند. دلیلش هم واضح است چون ما می‌خواهیم با موسیقی ملی درباره تیم ملی صحبت کنیم. هر خواننده‌ای یک کاراکتر دارد و باید در جای مناسبی از آن استفاده کرد. اگر ما بدانیم چه کسی و در کجا باید چه کاری کند بسیاری از قضایا حل می‌شود. از سوی دیگر این روزها می‌شنوم که دوستانِ دیگر نیز برای تیم ملی کار خوانده‌اند؛ ولی آثارشان را که می‌شنوم می‌بینم که کاور موسیقی عربی یا کشورهای دیگر است. اگر قرار به استفاده موسیقی عربی باشد که مثلاً تیم ملی امارات این کار را انجام می‌دهد و نیازی به ما نیست!»
او همچنین ادامه می‌دهد: «چرا ما باید در سرود تیم ملی از موسیقی کشورهای دیگر استفاده کنیم؟ در حالی که موسیقی خودمان تا این اندازه غنی است؟ موسیقی تیم ملی ایران باید ایرانی صدا دهد؛ اما ما با وجود اینکه جنس ملودی، دشتی است سعی کردیم از سازهای زهی استفاده کنیم. نمی‌دانم شاید من خیلی ایرانی فکر می‌کنم ولی من هم در خارج از کشور کارهای زیادی را با دوستان نوازنده کشورهای مختلف ضبط کرده‌ام. من با موزیسین‌های خارجی دوستی دارم و زبان مشترک ما نت موسیقی است و آنها از ملودی‌های من لذت می‌بردند. اگر هم کسی انتقادی دارد نباید در صفحه خودش یا به سایت «موسیقی ما» بگوید و برای بیان این انتقادات باید سراغ فدراسیون فوتبال بروند.»
زرین در پاسخ به این سوال که آیا برای تولید این کار مقوله هیجان را هم مدنظر داشته گفت:«من سعی کردم با توجه به فرم موسیقی خودمان، هیجان را در کار داشته باشیم؛ ولی در عین حال خود فوتبال هم به اندازه کافی هیجان دارد. اما برای این موضوع سعی کردم کاراکتر خواننده و مضمونی که داریم را مدنظر داشته باشم. اثری که ما برای جام جهانی تولید کردیم موسیقی ملی است ولی در عین ملودی که برای این کار ساختم حرکتی است.»
این آهنگساز همچنین اعتقاد دارد که قطعه یازده ستاره ماندگار خواهد شد: «سال‌های سال کارهای مختلفی برای جام جهانی تولید شد؛ ولی دیدیم که صرفاً برای همان یکی دوماه بود. ما موسیقی کار کردیم که حداقل تا ۴ سال بعد در همه جا پخش شود. دلیل عدم ماندگاری کارهای گذشته که برای جام جهانی ساختند شعرش بود. زمان همه چیز را ثابت می‌کند. مطمئن هستم این کار را مردم یک‌صدا در ورزشگاه می‌خوانند و اگر به روسیه بروم از همخوانی مردم با این اثر فیلم می‌گیرم و برایتان می‌فرستم که برای منتقدان منتشر کنید. البته از زحمات سایت «موسیقی ما» در انتشار و بازتاب این کار قدردانی می‌کنم.»
او درباره تغییرات زیادی که شعر این اثر تا زمان تولید داشته هم گفت:«احسان افشاری در ابتدا یک شعر با هجاهای بلند ارائه کرد و من تأکید داشتم که آهنگ جام جهانی ریتمیک باشد. به احسان گفتم که من یک ملودی حرکتی می‌سازم و روی آن شعر بنویس. نوشتن شعر رو ملودی سخت است و باید جهان‌بینی آهنگساز و ریتم و همه موارد را در نظر بگیرد. به همین دلیل او روی این موضوع کار کرد و پس از همفکری با سالار عقیلی به این اثر رسیدیم. ملودی سختی بود ولی احسان به خوبی توانست ضمن حفظ آن، شعر را هم بیان کند»
اما از ساعاتی بعد از انتشار قطعه یازده ستاره کلیپی در فضای مجازی منتشر شد که در آن گفته می‌شود اینتروی این قطعه شباهت زیادی به یکی از آهنگ‌های ترکیه‌ای دارد. بابک زرین در پاسخ به این موضوع هم اعلام کرد:«این نکته را هم شنیده‌ام ولی به هر حال چنین صحبت‌هایی مطرح می‌شود. در کل کارهای من اگر بگردید هرگز اثری که کاور باشد را پیدا نمی‌کنید. اجازه بدهید هر کسی هر صحبتی می‌خواهد مطرح کند و من هم آدم مقابله با حرفهای اینگونه نیستم.»
در ادامه سراغ «احسان افشاری» رفتیم و او ابتدا درباره شکل‌گیری ترانه یازده ستاره گفت: «حدوداً پانزده روز پیش از اتمام سال ۹۶ بود که آقای بابک زرین با من درباره این قطعه صحبت کردند و قرار شد من با آقای عقیلی صحبت کنم. در همان زمان ایشان به محدودیت زمانی فوق‌العاده‌ای که در آن شرایط وجود داشت؛ اشاره کردند و گفتند بسیاری از دوستان نامدار عرصه ترانه هم در این کار شرکت کرده‌اند و اینطور نیست که اگر کار را نوشتید؛ احساس کنید که حتماً تأیید می‌شود. من هم مثل خیلی‌های دیگر به فوتبال علاقه‌ی زیادی داشتم و مثلِ هر ایرانی دیگر، غرور و عشق زیادی نسبت به ایران دارم و از چنین زاویه‌ای با کار برخورد کردم و چون این جوشش در من وجود داشت، این کار را در مدت کمتر از ۴ یا ۵ ساعت نوشتم؛ کار ارسال شد و از فیلتر شورای شعر عبور کرد و در نهایت به تصویب رسید. این نکته را هم بگویم که کارها بدون اسم وارد شورا می‌شد؛ من در فعالیت‌های حرفهای خودم همیشه مستقل بودم و اتفاقاً پیشنهاد نوشتن ترانه سرود جام جهانی برایم پرسش‌برانگیز بود و خوشحال شدم که آقای عقیلی به ابعاد حرفهای کار و فراتر از دوستی‌ها و اسم‌ها نگاه میکنند، همین مساله باعث شد تا من انرژی‌ام را مضاعف کنم. پس از اینکه کار در شورا نهایی و تأیید شد آقای عقیلی برای من پیام تبریک فرستادند و چند روز بعد آقای زرین گفتند یک ملودی خوب به ذهنشان رسیده و باید کلام تازه‌ای روی آن ملودی نوشته شود. در حقیقت بازنویسی در کار نبود و نوشتن یک اثر تازه با توجه به عناصر کار قبلی بود. باز هم در یک محدودیت مضاعف‌تری قرار داشتم و باید در تگنای میزان‌بندی موسیقی و زمانی عمل می‌کردم. چون از زمانی که ایشان پیشنهاد دادند تا ضبط دو سه روز فاصله داشتیم. برای هر بند تقریباً سه یا چهار گزینه دیگر هم داشتیم که اگر در استودیو به تنگنا خوردیم دستمان برای جا به جایی باز باشد. نهایتاً کار ضبط شد و در آیین بدرقه ملی پوشان ارائه شد.»
در جریان انتخاب ترانه تیم ملی از سوی بنیاد رودکی با ترانه‌سراها تماس گرفته شده و از آنها خواسته بودند که هرکدام یک ترانه با مضمون سرود تیم ملی برای بررسی ارائه کنند. این ترانه‌سرا در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه به غیر از پیشنهاد سالار عقیلی، پیشنهادی هم از سوی بنیاد رودکی داشته گفت:«پروسه به این شکل بود اما قطعاً این تماس بدون اطلاع بنیاد رودکی نبود. از طریق اجرای نمایش «شطّ‌رنج» که از حدود یک ماه پیش روی صحنه است با دوستان بنیاد رودکی آشنایی داشتم و اینکه پیشنهاد از جانب آنها بوده باشد را بعید می‌دانم. پیشنهاد همکاری در این قطعه از سوی جناب عقیلی بود ولی نهایتاً کار وارد پروسه‌ای شد که قرار بوده آثار سایر دوستان هم در آن پروسه قرار بگیرد. یک مرتبه دفتر جناب صفی‌پور قرار داشتیم و صحبت درباره کارهای دیگر داشتیم و آنجا متوجه شدم که کار من هم وارد همان پروسه عزیزان دیگر شده است. نهایتاً پس از یک سری نظارت‌ها کار من تصویب شده است.»
افشاری سپس در پاسخ به این سوال که آیا ترانه دومی که نوشته شد هم به تأیید شورا رسید گفت:«قرار بود این اثر دوم تأیید شود و اصرار جناب عقیلی این بود که کلیت کار دستخوش تغییراتی شود و ما هم به صورت کلی بندهایی را برای دوستان ارسال کردیم و آنها هم نسبت به نسخه قبلی استقبال بیشتری نشان دادند. در مرحله بعدی وارد بروکراسی نشد و کار ما وارد مرحله شنیدن مجدد شد.»
اما بحث بعدی ما با سراینده ترانه یازده ستاره درباره قیاسی بود که میان او مرحوم افشین یداللهی در زمینه همکاری‌های ملی- میهنی با زوج هنری عقیلی و زرین صورت می‌گیرد که احسان افشاری اعلام کرد:«از لحظه‌ای که این پیشنهاد به من شد اصلاً فکر نکردم جایگزین دکتر افشین یداللهی باشم. چون ایشان مایه اعتبار ترانه‌سرایی بودند و حتی تصور جایگزینی ایشان هم فکر نمی‌کنم محترمانه باشد. از سوی دیگر روحیه هنری من لجوج و یک دنده عمل می‌کند و همیشه دنبال استقلال شاعرانه خودم می‌گردم. از آن ناحیه هم تمایلی به جایگزین بودن در من وجود نداشت به همین خاطر فکر کردم باید دستخط خودم را داشته باشم و کاری را بنویسم که اسم من پای آن سنگینی نکند. همچنین شائبه شباهت و تقلید را ایجاد نکند. اگر صادقانه بخواهم بگویم خودم اصلاً به این موضوع که شما می‌گویید فکر نکردم ولی الان چنین صحبتی زیاد به گوشم می‌رسد.»
او سپس درباره موضوع عدم فعالیت مستمرش در بازار موسیقی هم گفت:«من هفده هجده سالگی یا شاید قبل‌تر با جغرافیای شعر و ترانه آشنا بودم و دفتر صد برگی را در آن سن با ترانه‌های بی‌مایه نوشته بودم و با فضای ترانه آشنایی داشتم. اما هیچ وقت وارد این مارکت نشدم ولی کارهای زیادی در حوزه ترانه انجام دادم ولی شاید چون با خواننده‌های درجه یک همکاری نداشتم به گوشی کسی نرسیده است. یک مجموعه ترانه هم دو سال پیش منتشر کردم که بالغ بر دویست ترانه دارم که تا کنون به کسی ارائه نکرده‌ام. بنا بر این ورود من به مارکت ترانه امر غریبی نیست. خصوصاً که این کار برآمده از یک نگاه و مکتب کلاسیک است چون خواننده‌اش جناب عقیلی هستند و در موسیقی هم طنین و شور ایرانی داریم. طبیعتاً کلام هم هر چقدر برآمده از فضای شعر و ریشه‌های شاعرانه باشد جواب بهتری می‌گیرد تا اینکه لزوماً از فضای ترانه باشد. به دلیل اینکه طبیعت من بیشتر در جغرافیای شعر بوده کمک کرد تا بی‌واسطه‌تر و آشناتر با این مقوله برخورد کنم.»
یکی دیگر از موارد گفتگوی ما با احسان افشاری این بود که تا چه حد سفارش بنیاد رودکی و دیدگاه‌های بابک زرین و سالار عقیلی در نگارش ترانه تأثیر داشته گفت:«این موضوع بوده و حدود ده تا پانزده اِلِمان در کار بود که دست من را هم نمی‌بست و فکر می‌کردم اِلِمان‌هایی هستند که مناسب چنین کاری هستند و بعضی از آنها هم با طبیعت فکری من همخوانی نداشت. اگر هم در کار نکاتی را می‌دیم که با تفکرات من در تعارض بود حتماً این پیشنهاد را رد می‌کردم. یعنی اگر قرار بود درباره چیزی بنویسم که به آن اعتقاد ندارم به راحتی انصراف می‌دادم. ضمن اینکه سفارش ترانه این کار را سعی کردم تبدیل به یک پیشنهاد تألیفی کنم و این کار سفارشی نیست. همیشه اگر به من سفارشی شده سعی کردم اینطور نگاه کنم که اول تا چه حد با تفکرات من مأنوس است و اگر نیست مطمئناً رد می‌کنم و دوم نگاه می‌کنم آن اِلِمان‌ها برای کار تا چه حد مناسب هستند. خیلی از اِلِمان‌ها را هم خودم وارد کار کردم و حتی راجع به آنها خط قرمزهایی هم بود ولی سطرهایی را نوشتم که بعضاً به مشکل خورد و بعضاً هم اجازه پیدا کرد و آنها را نگه داشتیم.»
احسان افشاری آخرین سوال ما در زمینه تداوم همکاری با سالار عقیلی و بابک زرین را اینگونه پاسخ داد:«فکر می‌کنم نفس این همکاری و تفاهم و درک متقابلی که بین ما در همین اثر به خصوص شکل گرفت، زمینه کافی را برای ادامه همکاری ایجاد خواهد کرد. بدون اینکه تصوری در خودم بسازم یا در مخاطبان شما ایجاد کنم باید بگویم اینکه در قالب یک همکاری پایدار کارهای مشترک دیگری را ارائه کنیم.»
دیدگاهتان را بنویسید