«در گذشته تمام مراحل ساخت و تولید یک اثر موسیقایی توسط یک گروه انجام می شد. این گروه می توانست متشکل از آهنگساز، نوازنده، خواننده و بعضا شاعر باشد، اعضای این گروه مسئولیت نظارت و انجام تمام مراحل ساخت و تولید اثر را به عهده داشتند هر چند انجام اکثر این مراحل در تخصص و توانایی آنها نبود. این روند کاری حسن و زیان های خاص خود را داشت، مثلا نظارت شاعر بر چگونه گی ساخت ملودی بر روی شعر، تمرین خواننده و ضبط، موجبات بیانی رساتر و درست تر از شعر را در موسیقی فراهم می ساخت که این مسئله ای بسیار مهم در موسیقی کلامی ست. ولی از طرفی دیگر کسی که قریحه و تخصصش سرودن شعر است مجبور به گذراندن بیشتر وقت و انرژی خود در کارهایی بود که در ذوق و تخصص او نیست.

با گذشت زمان و رواج یافتن نگاه علمی به موسیقی به تدریج پروسه ی ساخت و تولید موسیقی هم تغییراتی یافت. مثلا چگونه گی ملودی سازی بر روی کلام به شکل دانشی مدون شده به نام “تلفیق شعر و موسیقی” در آمد. یکی از موضوعات اصلی این دانش اینست که چگونه می توان روی یک بیت شعر ملودی ای ساخت که هم موسیقایی باشد و هم معنا و مفهوم درست کلام را به طور رسا و شفاف برساند. رفته رفته ملودی ساز یا آهنگساز به یادگیری این دانش پرداخت و نتیجتا استقلال کاری آهنگساز از شاعر پدید آمد. در نتیجه شاعر وقت و انرژی بیشتری را صرف تخصص اصلی خود یعنی سرودن شعر صرف می کرد و آهنگساز با کسب دانشی کلیدی مستقلا به تخصص خود می پرداخت.

این نوع نگاه از تمام جوانب بر موسیقی اعمال شده است. به طور مثال امروز ما متخصص نوازنده گی در ارکستر را از متخصص تکنوازی جدا می کنیم. این نوع عملکرد باعث تجزیه و تحلیل رشته های مختلف از هم شده و نتیجتا با گذر زمان هر متخصصی در کار خود عمیق تر و چیره دست تر می شود. /یاد داشتی از مصباح قمصری»

مصباح قمصری

موسیقی ایرانیان – صنم قلی زاده: «مصباح قمصری» از جمله موسیقی دانانی ست که معتقد به جدا شدن مرحله ی ساخت (کومپوزیسیون) از مراحل تولید (پروداکسیون) موسیقی ست. در چندین آلبوم منتشر شده در یکی دو سال گذشته نیز نام وی را مقابل عنوان «تولید کننده» می بینیم که عنوانی جدید در آلبوم های موسیقی تولید شده در ایران است. «موسیقی ایرانیان» به این بهانه با وی به گفت و گو نشسته است که در ادامه می خوانید.

* شما را می توان از جمله موزیسین های تخصص گرا دانست. چرا که پیش از این در باره ی خط باس در موسیقی سنتی نیز گفته بودید که در نظام آموزشی ما باید مستقلا متخصص باس نوازی تعلیم و تربیت شود، نه اینکه نوازنده ی تار تربیت کنیم و بعد از او بخواهیم تار باس بنوازد. امروز هم می بینیم که معتقد به استقلال تخصص تولید موسیقی از دیگر رشته ها هستید. لطفا علت این نوع نگاه را توضیح دهید.
فکر می کنم صحبت در اینباره از فرط بدیهی بودن سخته. این نوع نگاه رو نگاه علم محور می گویند. اینکه هر دانشی از دیگری مستقل ولی مرتبط است و برای هر رشته ای متخصص تربیت می شود. علت وجود دانشگاه هم همین است.

* در مورد تولید موسیقی لطفا کمی توضیح دهید. وظایف یک تولید کننده چیست؟
تصور کنید نمایشنامه نویس به بازیگران و مسئول نور و دوربین نمایشنامه را داده و بخواهد ضبط فیلم را شروع کند. مسلما اینکار امکان پذیر نیست چرا که امروز ما می دانیم بدون وجود تخصص کار گردانی هیچ فیلمی نمی تواند ضبط شود. کارگردان موظفه ذهنیات نویسنده را درک کرده و بازیگر و نور و دوربین را هدایت می کند.

تا چند سال پیش یکی از مشکلات در پروسه ی ساخت و تولید اثار موسیقایی این بود که آهنگساز یا تنظیم کننده خودش می خواست به استودیو رفته و کارش را با نوازنده ضبط کند. آهنگسازان معمولا برای هر آهنگشان ایده و ذهنیات خاصی دارند و به اعتقاد بنده این ایده های بعضا نو و بدیع عموما در مرحله ی ابتدایی و به خامی ضبط و منتشر می شوند. یکی از وضایف تولید کننده، پخته و پرداخته کردن این ایده هاست.

همونطور که می دانیم نوازنده ی حرفه ای می تواند یک جمله ی موسیقی را با صدها لحن بنوازد. آهنگساز اگر اطلاع نداشته باشه لحن مورد نظرش را چگونه به نوازنده منتقل کند، حتما در آخر کار دچار مشکل می شود.

همچنین یک صدابردار حرفه ای می تواند صدها صدا از تمبک ضبط کند که با وجود تفاوت از یکدیگر، همه آنها زیبا باشند. اگر تنظیم کننده نتواند صدای موجود در ذهنش را از طریق کلمات به صدابردار منتقل کند در نهایت صدادهی کار دچار مشکل خواهد بود و البته بسیاری مشکلات دیگر.

نتیجتا ما نسل فعال و پر ایده ای داشتیم که بعد از انتشار یک یا چند آلبوم کم کم دچار رکود و سرخورده گی می شدند. ایده های این هنرمندان به علت نداشتن تخصص در زمینه ی تولید موسیقی، به طور خام و نارس ضبط و به گوش مخاطب می رسید و در نتیجه با استقبال خوبی مواجه نمی شد. جملات تکراری ای رو که از زبان این هنرمندان می شنویم توجه کنید: مخاطب عام و خاص، مردم حرف من را نمی فهمند… . علت عدم ارتباط مردم با اینگونه آثار همین است که اثر ساخته شده، پیش از ضبط نهایی پخته و پرداخته نشده است.

مصباح قمصری

اینجاست که وظیفه ی تولید کننده را می توانیم توضیح دهیم، تولید کننده وظیفه دارد در درجه ی اول تصورات ذهنی آهنگساز را کاملا درک کند. مثلا یک ملودی را به شکلی که در ذهن آهنگساز شنیده میشود، وی هم بشنود!

مرحله ی دوم عینیت بخشیدن به ذهنیات آهنگساز است و این شاید مهم ترین مرحله باشد، چرا که نباید اثر را آنطور که خودش دوست دارد ضبط کند، ذهنیات آهنگساز در درجه ی اهمیت اول قرار دارد، حتی اگه با سلیقه ی تولید کننده مغایرت داشته باشد!

سوم هدایت کردن عوامل دیگر مثل پرفورمر (نوازنده یا خواننده)، صدابردار، میکسر و… است . در این مرحله باید تولید کننده دانش کافی از اصطلاحات آرشه کشی ویلن گرفته تا قدرت شناسایی فرکانس ها را داشته باشد.

* آیا تولید کننده ی دیگری غیر از شما در ایران داریم؟
متاسفانه خیر، ولی مطمئنا در آینده خواهیم داشت.

* مخاطبین دوست دارند بدانند، آیا شما شاگردانی در این زمینه تربیت کرده اید؟
خیر، اما فکر می کنم از کشور های دیگر در آینده ی نزدیک تولید کننده گان خوبی به بدنه ی موسیقی ما تزریق خواهد شد.

* تا به حال چه آثاری را تولید کرده اید؟
آثار بسیار زیادی هستند که تازه ترین آلبوم ها را هم به زودی از طریق همین رسانه درباره آنها اطلاع رسانی خواهم کرد، البته تا مدتها کسی این عنوان را بر روی کاور آلبومش درج نمی کرد. هرچه آهنگسازان حرفه ای تر و معروفتر بودند، در مقابل درباره علنی کردن این عنوان گارد بیشتری می گرفتند. ولی انشالله این گارد کم کم از بین خواهد رفت.