ضرورت‌های پایداری موسیقی رمضان

«رضا مهدوی» کارشناس موسیقی در ابتدای این نشست که سه شنبه شب ۲۳ تیر ماه در تالار فرهنگسرای فردوس تهران برگزار شد با تاکید بر استفاده از تکنولوژی برای حفظ و اشاعه موسیقی و آیین های رمضان گفت: اصولا واژگان ما گویا و پویا نبوده و در تعاریف این حوزه دچار مشکل بوده­ایم، من در آوردن کلمه هنر پیش از فرهنگ تعمد دارم چرا که هنر زمینه ساز و بسترساز فرهنگ­هاست که خرده فرهنگ ­های ما را نیز در بر می ­گیرد و این فرهنگ­ ها که با توجه به تنوع اقوام و زبان­ های مختلفی که در ایران داریم بسیار متنوع هستند.

به گفته وی هنر و فرهنگ شناخته ­شده­ ترین مواردی هستند که دنیا ما را به واسطه آن می­ شناسد البته که این فرهنگ ­ها فراموش نشده ­اند بلکه نگاه ما و زاویه دید ما به آنها تغییر کرده است. همین آیین های رمضان با تمام زیرشاخه ­های آن در روستاها و اقوام مختلف، با گویش ­ها و رفتارهای مختلف ملی، دینی و مذهبی ارائه می ­شود و جایگاه این ارائه امروزه با وجود رسانه ­ها فرق کرده است. در این شرایط  هم ما باید به گونه ­ای رفتار کنیم که خود را با پیشرفت­ های تکنولوژی مطابقت دهیم. در واقع رسانه­ ها محل خوبی برای تبلیغ و معرفی آیین­ های ما هستند و لازم است که در عصر ارتباطات و تکنولوژی، ما نیز از قدرت تبلیغ رسانه ­ای که در دنیا از آن استفاده فراوان می ­شود استفاده کنیم.

متوجه تاثیر رسانه ها نبودیم

مدیر اسبق مرکز موسیقی حوزه هنری تاکید کرد: ما متوجه تاثیر رسانه نبوده ایم و از کنار این امکان در بسیاری موارد به سادگی می­ گذریم. در حالیکه با توجه به پیشرفت­ هایی که حاصل شده، در عرصه علم و تکنولوژی، درصدد جبران عقب ­ماندگی ۲۰۰ ساله خود برآمده ­ایم اما اهمیتی که بایسته و شایسته است به عقب­ ماندگی در عرصه فرهنگ نمی ­دهیم. البته این فرهنگ‌ها که قدمت برخی از آنها گاهی به هزاران سال قبل باز می­ گردد مربوط به رفتارهای آیینی است که خاص این جغرافیاست بنابراین در حفظ، شناساندن و اشاعه آن باید بیش و بهتر از آنجه تا کنون بوده عمل کنیم.

مهدوی با بیان این که آیین ­های رمضان و موسیقی رمضان نیز جدای از این امر نیستند، افزود: برای موسیقی رمضان تنها یک کتاب با عنوان «موسیقی رمضان» توسط هوشنگ جاوید نگاشته شده و پس از آن کتابی برای نقد آن یا ادامه پژوهش نگاشته نشد. این امر مایه تاسف است که فعالیت­ های ما در این حوزه­ ها ادامه نداشته باشد و از جوانان و علاقه ­مندانی که در این زمینه پژوهش می­ کنند نیز حمایت نشود و این امر از ضعفی ناشی می شود که در واقع تبلیغات لازم برای آیین­ های دینی خود نکرده­ ایم. آنچه امروز به عنوان موسیقی رمضان جا افتاده و تعریف شده در واقع یک رفتار آیینی است که زیرشاخه­ های بسیاری دارد و لحظه لحظه ماه مبارک را شامل می ­شود همچنان که در ایام محرم فرهنگ عاشورا را داریم که مبتنی بر مقتل است.

وی بیان کرد: بی­ دانشی و نا آگاهی از فرهنگ مقتل­ خوانی موجب می­ شود که فرهنگ عاشورا را تحریف کنیم بی آنکه بدانیم. چیزی که امروزه در مداحی­ ها گرفتار آن هستیم. این مشکل در تمام آیین­ ها می­ تواند وجود داشته باشد که با آگاهی و دانش می­ توانیم این آیین­ ها را حفظ کنیم. در حالیکه  موسیقی رمضان در ردیف دستگاهی ما جا دارد و بسیاری از کسانی که رمضان ­خوانی می­ کرده ­اند ردیف­‌دان و آگاه به دستگاه­‌های موسیقی ایران بوده ­اند. یک فرهنگ موسیقی برای یک آیین دینی مذهبی برگزار می­ شده و برخی در مقاطعی علاقه­ مند به عیان شدن این موضوع نبوده ­اند که این حساسیت در کشور ما در دوره ­ها و بازه ­های زمانی مختلف وجود داشته و در دوره­ هایی از موسیقی با حساسیت برخورد شده یا از کنار آن گذشته ایم.

آیین­ ها و موسیقی رمضان یک سنت است

علیرضا میرعلینقی محقق و مورخ موسیقی نیز  با تایید این نکته که تا سال­ ها پیش اصطلاحی برای موسیقی رمضان نداشته ­ایم و اصطلاحی جدید است، گفت: موسیقی رمضان در واقع رفتارهای آیینی این ماه است که این نام بر آن گذاشته شده و برخی فرهنگ ­ها و آیین­ ها چنان روزمره شده ­اند که حتی در مواردی نامی هم بر آنها تعریف نشده است. ضمن اینکه باید این نکته را در نظر داشت که تحقیق در زمینه موسیقی و رفتارهای آیینی و مذهبی ما مورد توجه ویژه­ هم از سوی مردم و هم از سوی مسئولان باشد. از این طریق اصطلاح و فرهنگ لغات آیین­ های ما از جمله موسیقی رمضان جا افتاده و معرفی خواهد شد.

میرعلینقی با بیان این که آیین ­ها و موسیقی رمضان یک سنت است، افزود: موسیقی سنتی را در ۵۰ سال اخیر به موسیقی دستگاهی ما اطلاق می­ کنند که از نظر من این اطلاق صحیح و دقیق نیست چرا که موسیقی دستگاهی ما پیرو سنت نیست. سنت­ ها شامل عهد و پیمان ­های بدون تغییر هستند در حالیکه این امر چه در شکل دینی به عنوان سنت مذهبی و چه در شکل فرهنگ­ های مردمی مثل نوروز باید بدون تغییر اجرا شوند که در غیر اینصورت دیگر سنت نیستند و به هر شکل تغییری در آنها ایجاد شود بدعت است که این بدعت مطلوب ما نیست.

حمایت از جوانان برای حضور در عرصه موسیقی آیینی

هوشنگ جاوید محقق و تحلیلگر موسیقی و فرهنگ عامه هم که در این مراسم از خدمات چند ساله اش تجلیل به عمل آمد، توضیح داد: حمایت از جوانان برای حضور در عرصه موسیقی آیینی موضوع بسیار مهمی است و شما امشب دیدید که در همین راستا یک گروه از جوانان استان بوشهر چقدر زیبا دم دم خوانی کردند. بنابراین لزوم گسترش اشتیاق در میان هنرمندان جوان همین حمایت های کوچکی است که باید انجام پذیرد.

رییس فرهنگسرای فردوس نیز در این نشست با اشاره به برگزاری برنامه ­هایی از این دست برای نگاه داشت و پاسداشت فرهنگ و هنر ایرانی، گفت: یکی از راه ­های شناساندن این فرهنگ و آیین ­های مهجور که یکی از آنها موسیقی و آوای رمضان است، برگزاری همین نشست­ هاست. هرچند بیش از اینها باید به میراث معنوی و فرهنگ و هنرمان بپردازیم.