آیدین نورمحمدی
موسیقی ایرانیان – حمیده موسوی: «آیدین نورمحمدی» نوازنده و مدرس کمانچه و ویولون، متولد ۱۳۶۸ در ارومیه است. از کودکی علاقهء وافری به موسیقی و آواز داشته و این علاقه از همان اَوانِ کودکی، او را در این مسیر قرار داده و با راهنمایی های پدر، ابتدا به فراگیری آواز و خواندن برخی از تصانیف قدیمی می پردازد. طبق گفته های آیدین نور محمدی در منزل آنها اکثر سازهای موسیقی ایرانی چون تار، سه تار، نی، تنبک و ویولون وجود داشت. پدرش نیز ویولون می نواخته و مختصری سه تار و نی. و این محیط و احاطه های موسیقایی زمینه ای می شود تا آیدین از سن ۹ سالگی علیرغم تشویق های پدرش برای یادگیری سه تار، ساز ویولون را برای نوازندگی انتخاب کند و آموزش ویولون ایرانی را نزد پدر خود آغاز کرده و این آغاز، روند آموزشی جدی او را رقم زند. نورمحمدی در اسفند ماه ۱۳۹۳ کنسرتی پژوهشی با عنوان «موسیقی ایرانی» را در فرهنگسرای نیاوران برگزار کرده که در آن شیوه‌های مختلف کمانچه نوازی از اواخر دورهء قاجار تا به امروز بررسی می شد. این اتفاق فتح بابی برای گفتگو با این هنرمند جوان آذری بوده که نتیجهء این گپ و گفت را تقدیم مخاطبان «موسیقی ایرانیان» می نماییم.
* مختصری از کنسرت پژوهشی اخیر خود در تهران بگویید.
– در این برنامه سعی بر آن بود که شیوه های کمانچه نوازی از دوره قاجار تا به امروز که نمونه صوتی آن موجود است، مورد بررسی قرار بگیرد و از هر کدام از شیوه ها نمونه ای نیز اجرا شود. قسمت اول برنامه در قالب سخنرانی، ساختمان ساز کمانچه و ابعاد و قسمت های مختلف آن تشریح شد و سپس فرم های اجرایی نوازندگان مختلف، تاثیر های مکاتب مختلف بر یکدیگر و تغییرات کمانچه بعد از ورود ویولن به ایران مورد برسی قرار گرفت. تکنیک های مختلف نوازندگی در شیوه قدمایی و نوین کمانچه و ساختمان سازهای جدید و … بخش هایی دیگر از این کنسرت بودند. سپس در قسمت بعدی برنامه با سازهای مختلف فرم های مختلف کمانچه نوازی اجرا شد.
* دو مورد از موضوعات فوق را درخواست می کنم توضیح دهید لطفاٌ. ابتدا از تأثیرات مکاتب مختلف موسیقی بر یکدیگر و نتیجهء این تأثیرات بگویید.
– این مقوله در موسیقی غرب مربوط به موزیکولوژی (موسیقی شناسی) و در سایر موسیقی ملل -به جز موسیقی جامعه مدنی اروپا- مربوط به بحث اتنوموزیکولوژی (موسیقی شناسی قومی) می شود. هنر و به خصوص شاخه موسیقی، چون اصولا دارای گستردگی و تنوع زیاد میباشد از علل مختلف من جمله مکاتب گوناگون تاثیر پذیرفته و این مکاتب به مرور یکدیگر را متأثر می سازند. چون دامنه این بحث خیلی وسیع میباشد و از حوصله این بحث خارج است اشاره مختصری به موسیقی در ایران میکنم. خب موسیقی کلاسیک یا سنتی ایرانی در ابتدا دارای حالت مقامی بوده و آنچه که در آن زمان مرسوم بوده است به این فرم بوده که معمولا نوازنده ها بر خلاف امروز قطعات را به حالت مقامی اجرا میکردند. به عنوان مثال اجرای مقام مخالف سه گاه. در واقع اینطور مرسوم نبوده که ترکیب چند مقام و یا گوشه که تشکیل دهنده دستگاه های ما هستند اجرا شود. بعد ها موسیقی ردیف دستگاهی شکل میگیرد و نوازندگان به بداهه نوازی و اجرا در یک دستگاه که خود ترکیبی از چندین گوشه و یا مقام است میپردازند. از اواخر دوران قاجار و بعد از انقلاب مشروطه همزمان با ایجاد تحولات فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و با ورود نوازندگان و موسیقدانان اروپایی به ایران و یا بازگشت اشخاصی که برای تحصیل موسیقی به اروپا رفته بودند نوع موسیقی که به نام موسیقی ملی شناخته شده و تحت تاثیر موسیقی غرب بوده رواج پیدا میکند و بعدها چندین شاخه دیگر در موسیقی ایجاد میشود که عموما تحت تاثیر موسیقی محلی و موسیقی کلاسیک غرب میباشد که نوع موسیقی تلفیقی و مولتی کالچرال و … را شامل می شود.
* و مورد دوم، جزئیاتی از تغییرات کمانچه بعد از ورود ویولون به ایران.
– در این مورد باید عرض کنم که بعد از ورود ویولن به ایران اکثرا نوازندگان کمانچه به علت برخی از ویژگی های ویولن سراغ این ساز رفتند و با توجه به برخی از شباهت های بین این دو ساز شروع به نواختن ویولن با فرم کمانچه نوازی کرده و این خود سبب شد که بعدها فرمی در غالب ویولن نوازی ایرانی ایجاد شود. که در این خصوص می توان به حسین خان اسماعیل زاده اشاره نمود. بعدها بنا به همین ویژگی ها نوازندگان کمانچه تغییراتی در این ساز اعمال کردند. مانند کوتاه شدن طول دسته و نازک تر شدن آن, اضافه شدن سیم چهارم در کمانچه, استفاده از سیم های ویولن, تغییر در کاسه کمانچه جهت شفاف شدن و صاف تر شدن صدای ساز, تغییرات در کمان یا همان آرشه که امروز تحت تاثیر ارشه ویولن ساخته میشود, کوتاه کردن طول پایه و بر عکس کردن کنیک دسته ساز و … تغییراتی است که تحت تاثیر ویولن بر روی کمانچه اعمال شده اند.
آیدین نورمحمدی
* پیش از این نیز کنسرت هایی از این نوع که قالب پژوهشی داشته باشد برگزار کرده اید؟ کجا؟
– بله در سال ۹۲ فرم مشابه این کنسرت پژوهشی را در اردبیل به دعوت اداره فرهنگ این شهر داشته ام و پس از آن در تبریز که به بررسی شیوه های کمانچه نوازی اختصاص داشت.
*چه مضامین دیگری را مایل هستید در قالب کنسرت های پژوهشی در آینده ارائه دهید؟
– در مورد کمانچه باید عرض کنم بررسی تاثیرات کمانچه نوازی ایرانی و آذربایجانی بریکدیگر موارد قابل تآملی هستند که اتفاقاٌ عنوان برنامه آینده بنده خواهد بود .
*آیا برای ویولون نیز چنین کنسرتی را برگزار کرده اید تا کنون؟به این موضوع فکر کرده اید؟
– اصولا برگزاری کنسرت های پژوهشی در هر زمینه ای بسیار کارآمد و ضروری می باشد. اما تا به حال چنین فرم برنامه ای برای ویولن نداشته ام. در آینده حتما در دست کار خواهم داشت.
*برگزاری این کنسرت ها غالبا سفارشی ست یا درخواست از جانب شما صورت می گیرد؟
– اکثرا بنده درخواست کرده ام و ندرتا مواردی بوده که سفارشی باشد .
* تدریستان هم بر ویولون است هم بر کمانچه. فعالیت هایتان بیشتر متمرکز بر کدام ساز است؟
– بلی. علاوه بر کمانچه مشغول تدریس ویولن هم هستم. تقریبا به طور مساوی در هر دو ساز فعالیت دارم. چون به هر دو علاقه زیادی دارم و در آینده چند کار مختلف با ویولن انجام خواهم داد.
* مختصری نیز از کنسرت پیش رو با حسام الدین سراج بگویید.
-این برنامه با همکاری و ترکیب دو گروه بیدل به سرپرستی جناب سراج و گروه پارسا به سرپرستی بنده میباشد. این مجموعه دارای حالتی غنایی میباشد و فضای آن بیشتر به سمت و سوی موسیقی کلاسیک ایرانیست و در دو پارت ماهور و اصفهان و شور که دارای حالت مرکب هست اجرا خواهد شد. یعنی قسمت اول آن در دستگاه ماهور و قسمت دوم در فضایی مرکب به اجرا در می آید که از اواز اصفهان شروع شده و در دستگاه شور خاتمه می یابد .
* این اولین همکاری شما با جنابِ سراج است؟
-بله این اولین زمینه همکاری من با ایشان است.
* و این کنسرت آیا به تبریز ختم خواهد شد یا تمهیداتی برای اجراهای دوبارهء آن در نظر دارید؟
– با توجه به هماهنگی های انجام شده برگزاری این کنسرت از تبریز شروع شده و قرار بر اجرای آن در چندین شهر مختلف نیز میباشد.
* با چه گروه یا گروه هایی همکاری داشته اید تا به امروز؟
– علاوه بر گروه پارسا که خود سرپرست آن هستم، کنسرتهایی با گروه های مختلف نظیر گروه وزیری به سرپرستی کیوان ساکت و گروه ماه به سرپرستی استاد مجید درخشانی و چند گروه دیگر داشته ام.
* گروه پارسا را از چه سالی تأسیس کرده اید؟ و خروجی های هنری این گروه در قالب آلبوم و کنسرت چه بوده؟
– گروه پارسا در سال ۹۲ تشکیل شده و علاوه بر کنسرت مشترک با گروه بیدل به سرپرستی اقای سراج، اجرای کنسرت با اقایان جواد بطحایی و درشن آنند از برنامه های آینده مان خواهد بود.
* در گفتگویی که پیش از این داشتیم اشاره به مجموعه برنامه های مختلفی در آینده کردید. ابتدا در مورد «نت نویسی ردیف استاد بهاری» بفرمایید. در چه مرحله ای ست؟
– در مورد ردیف استاد بهاری دستگاه های شور، سه گاه، چهار گاه و اواز اصفهان، نت نویسی شده است و مابقی کار در دست اجراست. سعی بر آن است که این مجموعه ردیفی، شامل تمام اجراهای آوازی استاد بهاری باشد تا علاوه بر اجراهای رسمی، اجراهای خصوصی ایشان را نیز در بر گرفته باشد.
* و آلبوم کمانچه نوازی تان به شیوهء قدمایی؟
– ضبط این آلبوم به پایان رسیده و در حال مذاکراتی برای نشر آن هستم و این اثر را به معلم عزیز مرحوم استاد محمدرضا لطفی تقدیم خواهم کرد. این مجموعه در دستگاه شور اجرا شده است که میتوان گفت مادر سایر دستگاههای موسیقی ایرانی نیز هست.
آیدین نورمحمدی
* از آموخته هایتان نزد زنده یاد استاد لطفی، آغاز حضورتان در کنار ایشان و…توضیح دهید لطفاٌ.
– بنده نزد زنده یاد لطفی به مرور ردیف و تحلیل آن مشغول بودم و اکثر ریزکاری ها و ظرایف موسیقی ردیف-دستگاهی و سنتی ایران را از ایشان آموختم. از سال ۸۸ به مکتبخانه میرزا عبدالله رفتم و از حضور ایشان کسب فیض کردم و این ارتباط و شرکت در کلاس ها تا قبل از بیماری ایشان ادامه داشت. استاد لطفی گنجینه تمام عیار موسیقی ایران بودند.
* اشاره به ساخت یک کوارتت زهی تلفیقی نیز داشتید.
-بله. این اثر ترکیبی از سازهای کمانچه، کمانچه آلتو، ویولن و ویولن آلتو خواهد داشت. این کوارتت دارای حالت مولتی کالچرال یا همان چند فرهنگی و چند ملیتی هست که در این اجرا سعی بر آن خواهد شد به یک مرز مشترک بین حالات و تکنیک های اجرایی موسیقی ایران و موسیقی کلاسیک غربی رسید. پارتیتورهای این اثر آماده است و در آىنده برای ضبط آن و سایر مراحل اجرایی اقدام خواهم کرد .
* وقتتان سرشار از برنامه های موسیقایی ست. (خنده) تحصیلاتتان اما در زمینهء موسیقی نیست.
– (خنده)بله بنده فارغ التحصیل کارشناسی مهندسی معدن از دانشگاه صنایع و معادن تهران هستم و دانشجوی کارشناسی ارشد.
*خب می گفتید و دیگر چه؟
– اجرای کنسرت سه نوازی با جناب جواد بطحایی و درشن آنند که اشاره کردم کنسرتی است که زمان دقیق آن را بعدتر اعلام خواهم کرد و آغاز ضبط کوارتت با تلفیق سازهای ویولن، ویولا، کمانچه و کمانچه آلتو نیز برنامه ی آینده در قالب آلبوم خواهد بود.اجرای آلبوم تلفیقی موسیقی ایرانی و آذری با جناب مجید درخشانی و اجرای کنسرت دو نوازی تنبک با کمانچه به همراه جناب بهمن رجبی نیز از دیگر برنامه های پیش روی بنده می باشد.
* شما از هنرمندان جوان و پر انرژی و کنجکاو این عرصه هستید بی شک. با توجه به فضای امروز موسیقی چه در زمینهء سبک های پاپ، چه سنتی و با وجود ابداع ها و تلفیقات گونه گون که دیده و شنیده می شود، شما تا چه حد خود را متعهد به چارچوب های سبک موسیقایی تان می دانید و تا چه حد فکر می کنید در عین حفظ اصول و سنت ها می توان مبدع بود و نوآوری کرد؟
– بنده علاقمند به انجام کارهای نو هستم و به این نیز معتقد هستم که برای انجام هر گونه نو آوری و کار جدید و بیان نو در هر فرهنگی ابتدا میبایست با آثار و رپرتوار کلاسیک آن فرهنگ آشنا شده و مسلط بود و بعد میتوان دست به نوآوری زد که خود این نوآوری هم میتواند بر اساس رپرتوار و پارامترهای کلاسیک هر فرهنگی باشد یا اینکه به کلی از آن معیارهای کلاسیک فاصله گرفت.
* و کلام آخر
-عرض خاصی ندارم از زحمات شما و همکارانتان نهایت تشکر و قدردانی را دارم و امیدوارم برگزاری کنسرت ها و اجراهای پژوهشی مورد حمایت دولت و مسؤولین قرار بگیرد و از هنرمندانی که دارای ایده های پژوهشی و کارهای تحقیقاتی هستند حمایت به عمل آید تا این گونه حرکت ها که به لحاظ فرهنگی و آموزشی ارزشمند هستند تداوم یابد.
