واروژان
موسیقی ایرانیان – مرتضی نوری: واروژ هاخباندیان ملقب به «واروژان» آهنگساز و تنظیم کننده مشهور ایرانی، متولد ۱۳ آذر سال ۱۳۱۵ در قزوین است، بعد از اتمام دورهٔ هنرستان عالی موسیقی، با بورسیهٔ رادیو و تلویزیون برای ادامهٔ تحصیل راهی آمریکا شد، در آمریکا موفق به گذراندن دورهٔ «آرانژمان موسیقی» شد و پس از آن به فرانسه رفت و دوره‌های ارکستراسیون موسیقی جَز را گذراند و در سال ۱۳۴۳ به ایران بازگشت.
اولین موسیقی فیلمش را در سال ۱۳۴۷ برای فیلم «جهنم سفید» ساختهٔ ساموئل خاچیکیان نوشت؛ واروژان به موسیقی فیلم علاقهٔ زیادی پیدا کرد و این هنر را با ساخت موسیقی فیلمهای برجسته‌ای از جمله «حسن کچل» (نخستین فیلم موزیکال ایران) ساختهٔ علی حاتمی و همینطور فیلمهای دشنه (۱۳۵۱)، ممل آمریکایی (۱۳۵۳)، شب غریبان (۱۳۵۴)، کندو (۱۳۵۴)، همسفر (۱۳۵۴)، شام آخر (۱۳۵۵)، در امتداد شب (۱۳۵۶) و بر فراز آسمانها (۱۳۵۶) ادامه داد.
او ابتدا بیشتر به عنوان تنظیم کننده آهنگ‌های رادیو فعالیت می‌کرد اما دیری نگذشت که توانایی ملودی سازی او نیز آشکار شد؛ بهانهٔ این مسأله وظیفه‌ای بود که به عنوان آهنگساز در برنامهٔ تلویزیونی «زنگوله‌ها» (کشف و معرفی صداهای تازه) به او داده شد، پس از آن روز به روز بر تعداد خوانندگانی که تمایل به همکاری با واروژان را داشتند بیشتر می‌شد.
پیش‌تر، موسیقی شنیداری اکثر مردم که غالب و پررنگ‌تر بود، موسیقی «تصنیف» بود که بزرگانی مانند روح الله خالقی از پیشگامان آن بودند. نمونهٔ بارز این سبک تصنیف‌هایی با صدای زنده یادان بنان و یا تاج اصفهانی و حسین قوامی بود.
در اواخر دههٔ چهل و اوایل دههٔ پنجاه، گرایش به موسیقی نسبتاً جدیدی موسوم به پاپ رفته رفته بیشتر می‌شد، بدون شک واروژان از بنیان گذاران و پیشگامان موسیقی پاپ به شمار می‌رود.
لهجهٔ آرانژمان واروژان با آنچه پیش‌تر شنیده می‌شد تفاوت فاحشی داشت. او سازهای کلاسیک غربی را با حس شرقیِ ایرانی و همچنین موتیف‌های نسبتاً فراموش شدهٔ موسیقی اصیل ارامنه با ترکیبی از فضاهای جَز را نوشت که مجموعهٔ این‌ها سبک نوین موسیقی ترانه و پاپ ایران را رقم زد و واروژان را سردمدار موزیسین‌هایی کرد که بعد‌ها هرکدام جزء بزرگ‌ترین آهنگسازان و تنظیم کنندگان موسیقی پاپ ایران شدند.
نبوغ واروژان در نوشتن سازهای زهی، بادی برنجی و بادی چوبی، باعث شد تنظیم‌های او در عین سادگی نسبی که مخاطبان به راحتی می‌توانستند با آن ارتباط برقرار کنند؛ روندهای کنترپوانتیک زیبا، جمله‌های همراهی کنندهٔ ملودی خواننده و پرسش و پاسخ بین آن‌ها، مقدمه‌ها و پل‌های بین قسمت‌های اصلی آهنگ که همگی با رنگ عاشقانگی آغشته شده بودند داشته باشد که کارهای واروژان را متمایز می‌کرد.
موسیقی واروژان تبلور شخصیت اوست؛ هارمونی ذهنش آغشته به عشق بود، او در طول زندگی کوتاهش با فقر مالی دست و پنجه نرم می‌کرد اما هیچگاه مناعت طبع خویش را از دست نداد. زنده‌یاد بابک بیات می‌گفت: «به جرأت می‌توانم بگویم که واروژان در موسیقی ایران جاری است. او یک عمر زحمت کشید تا در موسیقی ترانه‌ای مملکت ما، لحظه‌های زیبا خلق کند. بسیاری از تنظیم‌کنندگان موسیقی ایران که بعد از واروژان شروع به کار کردند، راه واروژان را ادامه دادند. او آن قدر بی‌عقده بود که پیشرفت هر هنرمندی، او را خشنود می‌کرد. یادم می‌آید وقتی موسیقی فیلم «برهنه تا ظهر با سرعت» را به تنهایی می‌ساختم، او مرتب نگران من بود که مبادا نتوانم کار خوبی ارائه دهم. ولی وقتی موسیقی فیلم را شنید، از جا بلند شد، مرا بوسید و گفت که معلوم است خیلی زحمت کشیده‌ای! و این بوسه و این جمله برای من جاودانه شد…»
ملودی و تنظیم آهنگ «باور کن» از واروژان تا حدّی پرآوازه شد که خولیو ایگلسیاس خوانندهٔ اسپانیایی که شهرتی جهانی داشت آن را به همان زبان اصلی یعنی پارسی بازخوانی کرد.
از مهم‌ترین و معروف‌ترین آثار او در موسیقی ترانه می‌توان به:
• بوی خوب گندم (ملودی وتنظیم)
• شام آخر (ملودی وتنظیم)
• آلبوم پل (ملودی وتنظیم)
• برادر جان (ملودی وتنظیم)
• کندو (ملودی وتنظیم)
• آلبوم فصل تازه (ملودی وتنظیم)
• شب زده (ملودی وتنظیم)
• پوست شیر (ملودی وتنظیم)
• اجازه (ملودی وتنظیم)
• یاور همیشه مومن (تنظیم)
• قصهٔ دو ماهی (تنظیم)
• کویر (تنظیم)
• من و گنجشکای خونه (تنظیم)
• دو پنجره (تنظیم)
• فریاد زیر آب (تنظیم)
• وطن (تنظیم)
• هیچکی مثل تو نبود (تنظیم)
اشاره کرد.
واروژان در ۱۶ شهریور ۱۳۵۶ در حال ضبط موسیقی فیلم بر فراز آسمانها در استودیو دچار سکته شد و ده روز بعد در سن چهل سالگی در بیمارستان جم در تهران درگذشت.
عمر «واروژان» کوتاه بود، اما آثاری که خلق کرد جاودانه شد و موسیقی دههٔ پنجاه که به نظر اکثر قریب به اتفاق صاحبنظران «دههٔ طلایی موسیقی ایران» به شمار می‌رود، با درخشش حضور واروژان هویت یافت و همچنین خوانندگان پاپ نوپای آن روزگار که بعد‌ها از مشهور‌ترین خوانندگان ایران شدند همگی به او و نبوغ موسیقی او مدیون‌اند.
روانش شاد و یادش در دل و ذهن عاشقان هنر موسیقی جاودان باد.
+ دانلود هفته خاکستری (آهنگ و تنظیم: واروژان / خواننده: فرهاد)
هفته خاکستری را آنلاین بشنوید:
دیدگاهتان را بنویسید