موسیقی ایرانیان – امير اسلامی (آهنگساز و عضو هیات علمی دانشکده موسیقی دانشگاه هنر تهران): چندي پيش هنرمند عزيز علي قمصري آلبوم جديدش با عنوان «سخني نيست» را به من هديه داد و من با شوق زياد اين آلبوم را چندين بار شنيدم و همچنين خوشحالم كه در پي آن به كنسرت اجراي اين آلبوم در تالار وحدت دعوت شدم.

اينكه قصد نوشتن براي اين آلبوم را پيدا كردم، نه به خاطر جبران اين هديه هاي با ارزش است، بلكه اصولا هر آلبوم موسيقي يا هر كنسرتي كه به نوعي مرا تحت تاثير قرار دهد، يا برايش متني مينويسم و براي صاحب اثر ايميل ميكنم و يا گپ مفصلي با وي ميزنم.

براي اين اثر قصدم نگارش متني است كه كمي هم در فضاي مجازي قابل رويت باشد و دلايلي هم براي آن وجود دارد:

١. موضوع مطرح شدن صداي خوانندگان زن در ميان است و اين يعني يك حركت فرهنگي.
٢. نوع تركيب بندي و آنسامبل اين اثر ويژه و خاص است.
٣. خوانندگان اين آلبوم هيچ كدام به لحاظ موسيقايي اولويتي بر يكديگر ندارند و مهم تر از همه اينكه در كنار سازها و به نوعي برابر با آنها بكار گرفته شده اند.
٤. وجود هارموني يكدست و صاحب منطق اثر قابل توجه است.
٥. كنسرت آن با وجود سختي بسيار زياد در خطوط آوازي و موسيقي همراه، بسيار حرفه اي و تقريبا بدون هيچگونه خطائي اجرا شد.

در حقيقت با ارائه آثاري از استاد حسين عليزاده راه نگرش و تفكر بر موضوع چند صدائي آواز در موسيقي ايراني مطرح شد. تفكري كه فراتر از جنبه هاي موسيقائي آن، بُعد فرهنگي آن بود كه توجه ويژه به صداي زنان خواننده بود و بر جامعه موسيقائي و حتي جامعه غير مخاطب موسيقي تاثير شگرفي گذاشت. حركتي فرهنگي بدون هيچگونه رجز خواني.

راهي كه تا امروز كمتر كسي جرات دنبال كردنش را داشته است و البته دلايل زيادي هم براي اين موضوع وجود داشته است:

الف: اصولا خوانندگان موسيقي كلاسيك ايراني آشنائي با نت خواني و دشيفراژ و سلفژ ندارند و يا آشنائي كمتري با اين مقوله دارند.
ب: اجراي ژوست و دقيق چند صدائي آواز ايراني كاري سخت و پر از ريسك است.
ج: داشتن تفكر هارموني و كنترپوان ويژه و سازگار با موسيقي ايراني، لازم و ملزوم چنين اجرائي است.
د: و بالاخره مشكلات مجوز و ايرادهاي شوراي مميزي ارشاد خود نيز مي تواند تنها دليل قانع كننده براي انجام نشدن اينگونه پروژه ها باشد.

اما به حق اگر سخن بگوئيم، علي قمصري همه اين مشكلات را به جان خريده و با جرات و جسارت به استقبال پروژه چند صدائي آوازي در موسيقي كلاسيك ايراني رفته است. با صداقت تمام اعتراف ميكنم هر آهنگسازي كه در موسيقي ايراني صداي زنان و توجه به اين مقوله را مطرح كرده يا ميكند براي بيشتر اهالي موسيقي، از ارزش و احترام بالائي برخوردار است. براي مطرح شدن صداي زنان در جامعه موسيقي شايد بهترين روش همين است كه بدون هيچ شعار و هياهو، آثاري ارائه شود كه محور اصلي آنان همراهي صداي زنان و مردان باشد.

نكته مهم در اثر “سخني نيست” صداي خوانندگان مرد است. در حقيقت خواننده مرد براي اين پروژه فرض نشده و نوازندگان آن (علي و مصباح قمصري و سياوش روشن) خطوط آوازي مربوط به صداي مردان را اجرا ميكنند. اين تفكر در راستاي عدم ستاره سازي نقش خوانندگان مرد در موسيقي ايراني بسيار مهم است. وجود يك خواننده مرد مطرح، پروژه “سخني نيست” را به يك اثر خواننده محور مردانه تبديل ميكرد و همه تلاشهاي تاثيرگذار اين اثر، ممكن بود تحت الشعاع قرار گيرند. اما در كنسرت اين اثر به راستي كار اين نوازندگان بسيار سخت بود! چرا كه خطوط موسيقي اي كه اصولا علي قمصري به ذهنش متبادر ميشود، خود به تنهائي اجرائي دشوار و پر از درگيري ميطلبد و اين در حالي است كه اين نوازندگان در حين اجراي قطعات با ساز خود بايستي خطوط آوازي را هم ارائه دهند!

به خصوص نقش پر رنگ علي قمصري در بخش صداي مردان كه در كنار نوازندگي و توجهش به سرپرستي گروه، كار را دو چندان برايش دشوار ميكرد.

آنسامبل ويژه اين اثر بسيار قابل توجه است و اصولا سابقه نشان داده كه قمصري در ارائه تفكراتش به خود سانسوري مبتلا نمي شود. نگران حرف مردم نيست و فقط و فقط به خواسته اش فكر ميكند، چه نتيجه خوب باشد و چه بد!
در اين اثر نيز علي قمصري با تار و ديوان خودش، عود سياوش روشن، بم صراحي (فقط اجراي پيتزيكاتو) و كلارينت مصباح قمصري، سازهاي كوبه اي غير مرسوم همايون نصيري و دف حسين رضائي نيا بخش موسيقي سازي را در كنار بخش آوازي ارائه مي دهند.

شايد در نگاه ديگران حضور كلارينت، ديوان و سازهاي كوبه اي خاص كمي عجيب و غير معمول و ناچسب به نظربرسد، اما قمصري به دنبال آرزوهايش پرواز ميكند و براي بال پروازش هر جايگزيني پيدا ميكند.

جالب اينكه اكثر اصوات اين آنسامبل در منطقه صوتي بم استوار است و تنها تار نقش اصوات مياني و زير را ايفا ميكند، اما موسيقي تاثيرگذار و گويا است و كمي شنونده را به ياد آنسامبل انور ابراهيم مي اندازد.

نوع نگاه به نگارش خطوط آوازي و نوع پخش عادلانه آن در بين خوانندگان كمك بزرگي به تعادل معرفي يكسان و برابر خوانندگان كرده است. در راستاي قهرمان زدائي نقش خواننده در آثار موسيقي كلاسيك ايراني، اين تفكر يكسان سازي و تقسيم منطقي خطوط آوازي بسيار با اهميت بوده و به خوبي در اين اثر به چشم مي خورد.

نگاه قمصري به توالي آكوردهاي مبتني بر موسيقي ايراني نگاهي قابل بحث است. تفكري كه از كتاب كوچك هارموني ايراني وي شروع شده و بسط و گسترش پيدا ميكند. اينكه اين نگاه درست يا غلط است بحث اين مقال نيست، بلكه اصولا اينكه نگاه خاص آهنگساز وجود دارد، مورد توجه است. در حقيقت قمصري به دنبال بيان شخصي در هارموني موسيقي ايراني است و اينكه چقدر اين بيان مورد توجه قرار گيرد، طبعا زمان و تكرار ميطلبد و از طرفي كار نقد و بررسي جدي و گروهي، اما مهم اين است كه وي شيوه شخصي خودش را دنبال ميكند و اصولا برايش موضوع هارموني مبتني بر موسيقي ايراني دغدغه است.

اجراي اين پروژه در قالب كنسرت زنده، بسيار قابل احترام بوده و جرات بالايي مي طلبد. قطعا تمرين هاي بسياري پشت اين يك شب اجرا بوده و گروه از آمادگي، راحتي و تسلط بالايي در اجرا برخوردار بود. اجراي بدون نقصي كه شنونده و بيننده را راضي و خشنود از سالن راهي خانه ميكرد.

اما سخن آخر اينكه اگر ديگر آهنگسازان جوان موسيقي ايراني كه قصد توليد اثر يا اجراي كنسرت را دارند، به تفكر چند صدائي آواز توجه بيشتري در آينده كرده و به موضوع تعادل بين سازها و خوانندگان به طور جدي فكر كنند، به اين حركت فرهنگي نيز كمك شاياني خواهند نمود.