سیمین آقارضی درمنی، آذر ۱۳۱۷ در تهران دیده به جهان گشود و با ورود به هنرستان موسیقی، نخستین گام‌های آموختن را برداشت. او در ادامه، شاگردی استادان بزرگ موسیقی ایران را کرد و نواختن ویلُن را نزد ابوالحسن صبا، پیانو را در محضر جواد معروفی، تمبک را نزد حسین تهرانی و قانون را در محضر مهدی مفتاح آموخت.
این نوازنده که ساز اصلی‌اش ویلن بود، با خوانندگان سرشناس پیش و پس از انقلاب همکاری داشت و خودش آواز را نزد غلامحسین بنان آموخته بود.
افزون بر این، از دهه ۴۰ خورشیدی به بعد، چه پیش و چه پس از انقلاب، هرگاه صدای سحرانگیز ساز قانون در موسیقی متن فیلم یا سریالی ایرانی شنیده شده باشد، بیشتر حاصل سَرپنجه‌های او بوده است. سریال‌های «امام علی (ع)»، «تنهاترین سردار»، «مسافر ری»، «روز واقعه» و … تنها نگهدارنده بخشی از یادگارهای قانون‌نوازی سیمین آقارضی هستند.
به مناسبت یازدهمین سال درگذشت سیمین آقارضی، سراغ علیرضا میرعلینقی، پژوهشگر و منتفد هنری رفتیم تا درباره جایگاه این نوازنده قانون در تاریخ موسیقی ایران بیشتر بدانیم.
چه کسی قانون را به ایران بازگرداند؟
قانون، برای قرن‌ها در ایران مهجور مانده و به فراموشی سپرده شده بود تا این‌که از دهه ۴۰ خورشیدی دوباره به خانواده سازهای ایرانی بازگشت. میرعلینقی در این‌باره توضیح می‌دهد: «می‌گویند منشاء این ساز ایران بوده و شاید هم قابل اثبات باشد، ولی مدتی طولانی بوده که در کشور ما، کسی با قانون و عود میانه‌ای نداشته است و این دو ساز بیشتر در کشورهای مجاور نواخته می‌شدند.»
او ادامه می‌دهد: «از ابتدای دودمان صفویه، ارتباط فرهنگی ایران و باقی کشورهای جهان اسلام قطع شد و عود و قانون به فراموشی رفتند. البته فضا برای سازهایی مثل تارِ پنج سیم فارسی باز شد که زمان قاجار دارای شش سیم شد، همچنین سه‌تار آمد.»
روح‌الله خالقی، نخستین گام را برای احیای قانون در ایران برداشت. او یک فرصت مطالعاتی به مهدی مفتاح داد تا روی قانون عربی مطالعه کند. مرحوم مفتاح برای نواختن قانون، متدهایی را تدوین و شاگردانی را تربیت کرد که از آن میان می‌توان به سیمین آقارضی اشاره کرد
این پژوهشگر تاکید می‌کند: «از آن دوره، مسیر موسیقی در ایران از کشورهایی مثل ترکیه (عثمانی) و مصر جدا شد. سلیقه و ذائقه موسیقی ایرانی به سمتی رفت که سنتور برجسته و قانون ضعیف شد. برای همین، برای چند قرن، سه کانون اصلی ساز قانون در مشرق زمین، عبارت از عربی، ترکی و ارمنی بود.»
میرعلینقی درباره بازگشت ساز قانون به ایران می‌گوید: «این استاد روح‌الله خالقی بود که نخستین گام را برای احیای قانون‌نوازی در کشورمان برداشت. ایشان یک فرصت مطالعاتی به مهدی مفتاح (از استادان هنرستان موسیقی) داد تا به خارج از کشور برود و روی قانون عربی مطالعه کند. مرحوم مفتاح، با این‌که ساز تخصصی‌اش ویلن بود، در بازگشت به کشور، برای نواختن قانون، متدهایی را تدوین و شاگردانی را تربیت کرد که از آن میان می‌توان به سیمین آقارضی و ملیحه سعیدی اشاره کرد.»
آشنایی مردم با سازی مهجور
او درباره نقش سیمین آقارضی در آشنایی مردم ایران با قانون توضیح می‌دهد: «ساز اصلی سیمین هم مثل استاد مفتاح، ویلن بود که نزد استاد ابوالحسن صبا آموخته بود. ولی هیچ‌گاه ویلُن را تک‌نوازی نکرد. او از نوازندگان وزارت فرهنگ و هنر بود و در دو دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی، یگانه کسی بود که قانون می‌زد.»
این منتقد هنری ادامه می‌دهد: «در قبل از انقلاب، سیمین آقارضی، پیشتاز قانون‌نوازی بود؛ چهره‌اش از تلویزیون پخش می‌شد و در بسیاری از کارها و برنامه‌های هنری، حضور داشت. حتی برای آثاری که مرحوم واروژان برای موسیقی پاپ می‌ساخت، می‌نواخت. صدای سازش در بسیاری از موسیقی متن فیلم‌ها هم شنیده می‌شد. به عبارت دیگر، صدای قانون ایران، سیمین آقارضی بود.»
میرعلینقی درباره شیوه نوازندگی آقارضی می‌گوید: «پنجه‌اش بسیار شیرین بود. البته الان از اصطلاح فرنگی استفاده می‌شود و می‌گویند فلانی تاچَش (به معنای لمس) قشنگ است. او ضرب‌دست و پنجه شیرینی داشت. به نظرم براساس آموزشی که دیده بود، نوازندگی‌اش، لحنی بین موسیقی ایرانی و عربی داشت.»
قبل از انقلاب، سیمین آقارضی، پیشتاز قانون‌نوازی بود؛ چهره‌اش از تلویزیون پخش می‌شد، برای موسیقی پاپ می‌نواخت و صدای سازش در موسیقی متن فیلم‌ها شنیده می‌شد. به عبارت دیگر، صدای قانون ایران، سیمین بود
این پژوهشگر می‌افزاید: «سیمین با قانون، بیشتر تک‌نوازی (سولو) می‌کرد و گاهی دونوازی با تمبک. آن‌قدر قدرتمند بود تا بدون نیاز به ارکستر و خواننده، مخاطبان زیادی را شنونده خود کند. یکی از شاهکارهایش را پس از انقلاب به جامعه هدیه کرد که آلبوم «قانون سیمین» بود. موسسه ایران صدا این آلبوم را درآورد که مدیرش، زنده‌یاد محمدرضا منوچهری‌فر، ۲۰ سال پیش درگذشت. این آلبوم، دو نوازی قانون سیمین با تمبک آبتین اجلالی بود.»
او تاکید می‌کند: «با سیمین بود که این ساز دوباره به دامن مردم ایران برگشت. او قانون را به میان جامعه آورد و با توجه به پنجه و احساس شخصی که در نوازندگی داشت، منحصر به‌فرد باقی ماند.»
هنرمندی که قدر ندید
این منتقد هنری درباره پشت پرده ماندن چهره و نام سیمین آقارضی در سال‌های پس از انقلاب توضیح داد: « وقتی انقلاب شد، هنرمندان زن همچون سیمین آقارضی، افلیا پرتو و ارفع اطرایی، قدر ندیدند. او از دهه ۶۰ به بعد، صرفا برای کارهای استودیویی، قانون و ویلن می‌نواخت. در ضمن خیلی منزوی بود و کم‌تر با کسی حرف می‌زد. از سوی دیگر، بیشتر مردم هم دنبال سلبریتی‌ها و خواننده‌ها هستند و کم‌تر به نوازندگان و آهنگسازان توجه می‌کنند.»
مهم‌ترین اثر آقارضی، آلبوم «قانون سیمین» بود. او قانون را دوباره به میان مردم ایران بازگرداند و با پنجه و احساس شخصی که در نوازندگی داشت، منحصر به‌فرد باقی ماند
سیمین آقارضی، در ۲۱ دی ۱۳۸۸، پس از یک دوره بیماری درگذشت و دو روز بعد در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد، علیرضا میرعلینقی، در این‌باره به یک اتفاق جالب اشاره می‌کند و می‌گوید: «سیمین آقارضی، همسر حسن منوچهری‌حکیم بود که البته مدتی طولانی از هم جدا بودند؛ این دو هنرمند، دو ساز مهجور قانون و عود را می‌نواختند. یک سال بعد از درگذشت سیمین، منوچهر هم فوت کرد و در کنار او دفن شد؛ یعنی شرایط جوری رقم خورد که این نوازندگان دو ساز فراموش شده، دوباره کنار هم قرار بگیرند.»
دیدگاهتان را بنویسید