موسیقی ایرانیان – زینب مرتضایی فرد: سریال‌های تلویزیونی تمام می‌شوند. ممکن است مردم داستان آنها و وقایع‌شان را فراموش کنند، اما تیتراژ این سریال‌ها تا مدت طولانی بین مردم زنده می‌ماند. آهنگ انتظار تلفن‌های همراه می‌شود و زیرلب زمزمه‌شان می‌کنیم. حتی برخی تیتراژها عمر طولانی‌تری هم دارند و با گذر چند سال هنوز هم فراموش نمی‌شوند و کارکردشان فراتر از یک تیتراژ سریال شده است.

شاید این مساله در روزهایی که سریال های مناسبتی از شبکه های مختلف تلویزیون پخش می شود، بیشتر خودنمایی کند. اگر نگاهی به تیتراژ برنامه های ماه رمضان سال های گذشته بیندازیم، می بینیم هنوز هم برخی از این کارها طرفداران زیادی دارند. محبوبیت این تیتراژها مساله ای نیست که بتوان آن را منفی دانست، اما این فضا کم کم به سمت و سویی رفته که توجه نسبت به موسیقی فیلم کمتر شده و به نظر می رسد حتی توان و هزینه بیشتری برای این بخش گذاشته می شود.

تیتراژها قوت می گیرند

گرچه قبل از انقلاب بارها و بارها، موسیقی باکلام در تیتراژ سریال ها و فیلم ها اجرا شده بود و خواننده های مطرحی چون فرهاد مهراد با موسیقی همین تیتراژها شناخته شدند، اما بعد از انقلاب، این روند چند سالی از رمق افتاد تا این که اواسط دهه۶۰ بار دیگر اجرای تیتراژها رونق گذشته را پیدا کرد.

این بار خوانندگان پاپ آغازگر این راه نبودند. آواز محلی تیتراژ «میرزا کوچک خان جنگلی» با صدای ناصر مسعودی یا «بوعلی سینا» با صدای صدیق تعریف از جمله این قطعات بود.

ابتدای سال های دهه۷۰ بود که بار دیگر ساخت موسیقی با کلام تیتراژ آغاز شد و خوانندگان جدیدی از دل همین تیتراژها به جامعه موسیقی معرفی شدند که از جمله آنها می توان از محمد اصفهانی به عنوان خواننده تیتراژ سریال «پهلوانان نمی میرند» به آهنگسازی مرحوم بابک بیات یاد کرد.

اکنون هم که دیگر شرایط در ساخت یک مجموعه تلویزیونی به نوعی پیش می رود که از همان ابتدا، فکر انتها یعنی همان تیتراژ پایانی و آواز روی آن را هم می کنند و اگر حال و هوا تاریخی باشد، از یکی از خواننده های سنتی یا ملی ایران دعوت می شود و اگر داستان در جامعه امروز اتفاق بیفتد، بیشتر از هنرمندان موسیقی پاپ.

سراغ آهنگسازان و اهالی موسیقی رفتیم تا این موضوع را بررسی کرده و دلایل این محبوبیت تیتراژها و کم شدن توجه نسبت به موسیقی فیلم را بررسی کنیم.

موسیقی با همراهی واژه ها

رضا یزدانی، خواننده ای که در عرصه سینما و تیتراژخوانی ها آثار خوبی داشته است درباره این موضوع می گوید: این که تا چه میزان روی موسیقی یک فیلم کار و برای آن وقت و هزینه می شود، موضوعی است که خیلی گسترده است و نمی توان آن را براحتی بررسی کرد. او می افزاید: در ساخت موسیقی فیلم کارگردان، آهنگساز و موارد دیگری در کنار هم قرار می گیرد و موسیقی یک فیلم را شکل می دهد. اگر هم قرار باشد این موضوع را بررسی کنیم باید همه این دوستان جمع باشند و درباره این موضوع نظر بدهند.

خواننده آلبوم موسیقی «خاطرات مبهم» درباره اقبال مردم نسبت به تیتراژ سریال ها می گوید: فرهنگ موسیقی ما به گونه ای است که مردم هنوز ارتباط شان با موسیقی بی کلام برقرار نشده است و مطمئن هستم اگر نظر سنجی انجام شود، نشان خواهد داد کمتر از ۱۰ درصد مردم ایران نسبت به موسیقی بی کلام اقبال نشان می دهند.

این خواننده ادامه می دهد: قشر اصلی جامعه ما هنوز موسیقی را بدون واژه ها دوست ندارند و نمی پذیرند. به همین دلیل هم حضور خواننده ها در قطعات موسیقی برایشان بسیار مهم است و تیتراژها را بیشتر می شنوند و دوست دارند.

یزدانی می افزاید: نمونه اش هم یکی از کارهای خود من است. مردم هنوز تیتراژ سریال «مرگ تدریجی یک رویا» را به یاد داشته و دوستش دارند. حتی اگر خود سریال را هم فراموش کنند، اما تیتراژ را به یاد می سپارند.

تیتراژها اتفاقات خوبی هستند

اخشابی را شاید بتوان رکورددار اجرای ترانه های تیتراژ دانست. او آواز تیتراژ سریال هایی چون گمگشته، محله بنده نواز، مهتاب، همراز، خانه به دوش، متهم گریخت، بوی خوش زندگی را اجرا کرده است.

این هنرمند درباره تیتراژ مجموعه های تلویزیونی می گوید: این تیتراژها به نفع تهیه کننده است و آنها برای جلب توجه مردم، چند دقیقه از پایان سریال را به آن اختصاص می دهند.

اخشابی که از اجرای تیتراژهای خودش راضی است، می گوید: خدا را شکر تا به حال تمام کارهایی که اجرا کرده ام، مورد توجه مردم قرار گرفته و خوب بوده است. در مجموع هم به نظر من اجرای ترانه روی تیتراژ اتفاق خوبی است و اگر آهنگ و شعر خوب باشند و با فیلمنامه همخوانی داشته باشند، می توانند بسیار تاثیرگذار باشند.

او می افزاید: فکر می کنم موسیقی تیتراژ به مخاطب این اجازه را می دهد در حین شنیدن این موسیقی بتواند روی سریال تامل و تعمق کند. به هر حال سال ها تلاش در اجرای آوازهای تیتراژ، موجب به دست آوردن تجربه ای زیاد برای من شده است.

بهرام دهقانیار، آهنگساز فیلم اما معتقد است می توان راهکارهایی برای جذب مردم نسبت به موسیقی فیلم ها و موسیقی بی کلام یافت. او می گوید: مردم ما عادت کرده اند عنوان های سریال ها را در تیتراژ پایانی بخوانند و به همین دلیل هم پای تیتراژها می نشینند. او ادامه می دهد: ما به شیوه سواد کلاسیک مان پای رسانه هایی چون سینما و تلویزیون می نشینیم و با استفاده از همین سواد کلاسیک، نوشته ها را می خوانیم، پس اگر گوش ما هم مانند چشم مان تربیت شود و به شنیدن موسیقی خوب عادت کند، این مشکلات برطرف می شود و مردم با موسیقی فیلم یا موسیقی بی کلام هم مانند تیتراژها ارتباط برقرار می کنند.

این آهنگساز می افزاید: برای تربیت گوش مردم باید این پروسه را از دوران کودکی آغاز کرد. اگر بچه ها از سنین پایین با موسیقی عادت کنند. دیگر با آن احساس بیگانگی نمی کنند و یاد می گیرند موسیقی را خوب بشنوند. او معتقد است در این صورت گوش کودک به شنیدن موسیقی خوب عادت کرده و با یافتن درک زیبایی شناختی از موسیقی ناخواسته آثار استاندارد را برای شنیدن انتخاب می کند و موسیقی های نامطلوب و بی کیفیت خواه ناخواه شنیده نمی شود.

دهقانیار می افزاید: در این مسیر صدا و سیما می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. طی چند سال گذشته در مقوله آموزش و اطلاع رسانی موسیقی خوب عمل نشده و ضعیف بوده ایم. فکر می کنم بهتر است در این باره بازنگری هایی انجام شود و صدا و سیما هم با استفاده از افراد متخصص، موسیقی هایی را پخش کند که گوش مردم را به سمت شنیدن موسیقی های استاندارد سوق دهد. آن وقت مردم به طور قطع دیگر تنها به موسیقی باکلام توجه نشان نداده و موسیقی بی کلام را هم دوست خواهند داشت.