موسیقی ایرانیان – امین موسوی: هنر موسیقی در دنیای امروز از جایگاه ویژه ای برخوردار است و کاربردهای موسیقی در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی قابل کتمان نمی باشد ولی از آنجا که نظرات فقهی مختلفی درباره موسیقی وجود دارد، فعالیت در زمینه موسیقی و حتی آموزش آن در ایران همواره موضوعی بحث‌انگیز بوده است، بر همین اساس بر آن شدیم نظرات آیت الله خامنه ای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران را که در جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در سال ۱۳۷۷ بیان کرده اند را در سایت قرار دهیم. شما کاربران عزیز در صورتی که در این زمینه تحلیل یا نظری دارید می توانید در پایان همین مطلب بیان کنید، توجه داشته باشید که سایت موسیقی ایرانیان تصمیمی ندارد در حال حاضر تحلیلی در مورد این موضوع ارائه دهد و فقط رسالت خبری خود را انجام می دهد، قابل ذکر است که سایت موسیقی ایرانیان قادر به تایید کردن نظرات سیاسی و غیر مرتبط به بحث نمی باشد.

در ادامه می توانید سوالی که در این زمینه از ایشان پرسیده می شود را به همراه جواب مشاهده کنید…

حضور جناب عالی سلام عرض می‏کنم و از این که مسائل جوانان را مورد توجّه و دقّت قرار می‏دهید، از حضورتان سپاسگزارم. نقل است موقعی که زبان از کلام باز می‏ایستد، موسیقی آغاز به سخن می‏کند؛ با این تفاوت که این زبان نه تنها منبعث از فرهنگی است که از آن برخاسته، بلکه می‏تواند گستره بسیار وسیعتری را که شامل کلّ دنیا می‏شود، در برگیرد و به‏ عنوان یک زبان بین‏المللی درآید. همان‏طور که کلام می‏تواند جنبه‏های مثبت و پویا و ارزشمندی داشته باشد، به همان اندازه هم می‏تواند سخیف و نادرست و کم ارزش باشد. با توجّه به همین جنبه‏های مختلف موسیقی بود که حضرت امام رحمهالله علیه با توجّهی که نسبت به موسیقی و اهمیت آن در جامعه امروز داشتند، نظرات خودشان را در این مورد فرمودند و با پاره‏ای ملاحظات خاص که مورد نظر جامعه ما و اسلام هست، شکل مجاز و غیرغنایی آن را جایز دانستند. بعد از آن هم هرچند که با سیرِ بطئی موسیقی مواجه بودیم، اما به هر حال شاهد روند روبه رشد موسیقی در کشورمان بوده‏ایم. مسأله‏ای که وجود دارد و باعث شده که این هنر نتواند آن جایگاه واقعی خودش را متناسب با قابلیتهای خودش در جامعه ما پیدا کند، این است که به‏طور کلّی امور هنری و فرهنگی کشور ما، واجد مسؤولان و متولّیان متعددی است که به‏طور موازی در این جنبه‏ها تصمیم‏گیری و اعمال نظر می‏کنند. اگر بخواهیم شفّافتر بگوییم، باید عرض کنیم که در این زمینه‏ها اختلاف سلیقه‏های زیادی وجود دارد که باعث شده جوانان و به‏ویژه جامعه موسیقی ما در این‏خصوص بلاتکلیف بمانند. سؤال بنده از حضرت‏عالی این است که جدای از آن جنبه‏های فقهی که قبلاً به آن پرداخته و از حضورتان سؤال شده، نظرتان به‏طور خاص در مورد قابلیتهای اجتماعی موسیقی به عنوان یک هنر چیست و این که در جامعه امروزی ما، با مقتضیات امروزی ما، با مقتضیات جوان امروز ما، با نوگراییهایی که جوان ما طالب آن است، فکر می‏کنید موسیقی چه شرایطی باید داشته باشد؟ همچنین نظر خود را درخصوص جنبه‏های ویژه در موسیقی غیرسنّتی، به‏عنوان این‏که زبانی بین‏المللی – و نه غربی – است، بفرمایید. آیا به این موضوع قائل هستید که بهترین راه مبارزه با تهاجم فرهنگی – که یکی از مهمترین روشهایش نفوذ از راه هنر و به‏ویژه از راه موسیقی است – ارائه الگوهای پاک و سره و ناب و متناسب با شرایط ملی و مذهبی کشورمان است؟
آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران: این که ما بگوییم موسیقی بهترین راه مقابله با تهاجم فرهنگی است، نه؛ من به این معتقد نیستم که موسیقی یک چنین کششی داشته باشد.
بهتر است بگویم یکی از راههای مبارزه با تهاجم فرهنگی است.
بله؛ یکی از راههاست. البته با شرایطی می‏تواند باشد؛ اما بهترین راهش را این نمی‏دانم. ببینید؛ در مورد موسیقی دو حرف وجود دارد: یکی این که ببینیم اساساً مشخّصه‏های موسیقی حلال و حرام چیست و دیگر این که بیاییم در مصداق، مرزهایی را مشخّص کنیم تا به‏قول شما، جوانان بدانند که این یکی حرام و این یکی حلال است. البته این دومی کارآسانی نیست. کار دشواری است که انسان از این اجراهای موسیقی‏های گوناگون – موسیقی خارجی، موسیقی ایرانی هم با انواع و اقسامش؛ با کلام، بی‏کلام – بخواهد یکی‏یکی اینها را مشخّص کند؛ اما مشخّصه‏های کلّی‏ای دارد که آن‏را می‏شود گفت. البته من هم در جاهایی به بعضی از اشخاصی که دست‏اندرکار بودند، آنچه را که می‏توانستم و می‏دانستم، گفته‏ام؛ حالا هم مختصری برای شما عرض می‏کنم.
ببینید؛ موسیقی‏ای که انسان را به بیکارگی و ابتذال و بی‏حالی و واخوردگی از واقعیتهای زندگی و امثال اینها بکشاند، موسیقی حلال نیست؛ موسیقی حرام است. موسیقی چنانچه انسان را از معنویت، از خدا و از ذکر غافل کند، حرام است. موسیقی‏ای که انسان را به گناه و شهوترانی تشویق کند، حرام است؛ از نظر اسلام این است. موسیقی اگر این خصوصیات مضر و موجب حرمت را نداشته باشد، البته آن‏وقت حرام نیست. اینهایی را که من گفتم، بعضیش در موسیقی بی‏کلام و در سازهاست؛ بعضی هم حتّی در کلمات است. یعنی ممکن است فرضاً یک موسیقی ساده بی‏ضرری را اجرا کنند، لیکن شعری که در این موسیقی خوانده می‏شود، شعرِ گمراه کننده‏ای باشد؛ شعرِ تشویق کننده به بی‏بندوباری، به ولنگاری، به شهوترانی، به غفلت و این‏طور چیزها باشد؛ آن وقت حرام می‏شود. بنابراین، آن چیزی که شاخص حرمت و حلیّت در موسیقی است و نظر شریف امام هم در اواخر حیات مبارکشان – که آن نظریه را در باب موسیقی دادند – به همین مطلب بود، این است. موسیقی لهوی داریم. ممکن است موسیقی – به اصطلاح فقهی‏اش – موسیقی لهوی باشد. «لهو» یعنی غفلت، یعنی دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت، دور شدن از واقعیتهای زندگی، دور شدن از کار و تلاش و فرو غلتیدن در ابتذال و بی‏بندوباری. این موسیقی می‏شود حرام. اگر این با کیفیّت اجرا حاصل شود، اگر با کلام حاصل شود؛ فرقی نمی‏کند.
شما می‏گویید زبان بین‏المللی. آن موسیقی‏ای که به‏قول خود شما مرزها را درنوردیده و در جاهایی پخش شده، آیا لزوماً موسیقی خوبی است؟ صرف این که یک موسیقی از مرز فلان کشور خارج شد و توانست به مثلاً کشورهای مختلف برود و یک عدّه طرفدار پیدا کند، مگر دلیل خوب بودن موسیقی است؟ نه؛ به هیچ وجه. ممکن است موسیقی‏ای باشد که به شهوترانی و تحرّکات و نشاطهای شهوی جوانی تحریک می‏کند؛ طبیعی است که یک مشت جوانی که غفلت زده هستند، از این موسیقی خوششان می‏آید. هر جایی که در دنیا دستشان به این نوار بیفتد، از آن نوار استفاده می‏کنند. این دلیل خوب بودن موسیقی نیست.
من نمی‏توانم به‏طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی حلال است؛ نه، این طور نیست. بعضی خیال می‏کنند که مرز موسیقی حلال و حرام، موسیقی سنّتی ایرانی و موسیقی غیرسنّتی است؛ نه، این‏طوری نیست. آن موسیقی‏ای که منادیان دین و شرع همیشه در دوره‏های گذشته با آن مقابله می‏کردند و می‏گفتند حرام است، همان موسیقی سنّتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین، در نزد افراد بی‏بندوبار، در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می‏کردند، اجرا می‏شده است. این همان موسیقی حرام است. بنابراین، مرز موسیقی حرام و حلال، عبارت از ایرانی بودن، سنّتی بودن، قدیمی بودن، کلاسیک بودن، غربی بودن یا شرقی بودن نیست؛ مرز آن چیزی است که من عرض کردم. این ملاک را می‏شود به‏دست شما بدهیم، اما این‏که آیا این نوار جزو کدامهاست، این را من نمی‏توانم مشخّص کنم.
البته الان دستگاههایی هستند که ممیّزی می‏کنند؛ اما من خیلی هم اطمینان ندارم که این ممیّزیها صددرصد درست باشد. گاهی می‏آیند به ما می‏گویند که یک نوار بسیار بد یا مبتذلی را به‏صورت مجاز پخش می‏کنند؛ گاهی هم ممکن است عکس این اتّفاق بیفتد. من الان نمی‏دانم واقعاً این ممیّزیها چقدر از روی واقع‏بینی و ضابطه‏مندی انجام می‏گیرد؛ اما آن چیزی که من می‏توانم به شما به‏عنوان یک جوان خوب و به عنوان کسی که مثل فرزندان خودم هستید به‏عنوان نصیحت و نظر خودم بگویم، این‏است که عرض کردم.
به نظرم می‏رسد که موسیقی می‏تواند گمراه کننده باشد، می‏تواند انسان را به شهوات دچار کند، می‏تواند انسان را غرق در ابتذال و فساد و پستی کند؛ می‏تواند هم این نباشد و می‏تواند عکس این باشد. مرز حلال و حرام این‏جاست. من امیدوارم که شما جوانان با این زادِ تقوا بتوانید وارد میدان شوید و تولیدهایی داشته باشید که به معنای حقیقی کلمه هم خصوصیات موسیقی خوب و بلیغ را داشته باشد و به معنای حقیقی تأثیرگذار مثبت باشد و حقیقتاً جوانان و روحها را به صفا و به معنویت و به حقیقت رهنمون کند.

(جلسه پرسش و پاسخ با جوانان‏ ۱۳۷۷/۱۱/۰۳)

برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری