انسان از زمانی که به صدای باد، صدای رودخانه و ریزش آبشارها از کوهستان، آواز یک پرنده، آه و ناله‌های اطرافیان از درد و رنج، انتقال احساسات خود به دیگران و یا دریافت آن آشنا شد به تاثیر این پدیده‌ها بر روی ذهن و احساسات خود پی برد. در آن زمان انسان‌ها نمی دانستند که این آواها نوعی از موسیقی هستند، ولی تحت تاثیر آن مسرور یا دلتنگ و ملول می‌گشتند. ازجمله آوازهای نخستین بشر که گاه آنرا به اهورا مزدا مرتبط می‌دانند ،”هوره” است که قدمتی حدوداً ۷۰۰۰ ساله دارد.
اگر بنیشم دل بی قراره اگر هیز بگرم سایه ام دیاره
این تک بیت از آوای هوره است و بسیاری از آوازهای دیگر که ما لرستانی بارها و بارها آنها را شنیده‌ایم و خاطراتی را برایمان تداعی کرده‌اند.
موسیقی ایرانیان به نقل از ایسنا، “هوره” آوازیست بی ساز و برآمده از اعماق تاریخ زاگرس نشینان که احساسات پاک و همنوع دوستی مردمان دیار لک نشین را فریاد می‌زند. این آوای اهورایی توسط مردمان لک زبان در مواقع محتلف غم و شادی و قرار گرفتن در نقاط مرتفع و غرور آفرین کوه ها و بزم آرایی و گذراندن زمستان‌های سرد و شب‌نشینی‌های گروهی، اجرا می‌شود. نوایی بسیار غنی از احساس و مفهوم که متاسفانه امروزه کمتر ترویج شده و برای نسل امروزی ناشناخته است.
هوره به معنای آواز برتر و نغمه برجسته است
استاد ایرج رحمانپور، خواننده نامدار موسیقی لرستان هوره را چنین تعریف می‌کند: “هو” به معنای خوب، برجسته و نیکو است؛ و “ره” یا “راه” نیز به معنای آواز و نغمه؛ از این رو “هوره” می‌شود نغمه خوب، آواز برتر و نغمه برجسته.
تفاوت هوره لرستان با دیگر مناطق در چیست؟
وی می‌افزاید: هوره‌ها و مویه‌هایی که از گذشته در موسیقی امروزِ لرستان برجای مانده، با هوره‌ها و مورهایی که در دیگر منطقه‌های ایران خوانده می شود، متفاوت است. مورها و هوره‌ها را در لرستان درست در دستگاه می‌خوانند و بر خلاف دیگر منطقه‌ها، این طور نیست که خواننده با متر آزاد تا هر جایی که خواست خواندن را ادامه دهد.
بسیاری از موسیقی دانان معتقدند هوره آواز سرخوشی و مستانگی است و این مور است که گاه بصورت دلتنگی و غم سروده می‌شود و این در حالیست که استاد رحمانپور معتقد است که هوره روایتگر اندوه آدمی است.
رحمانپور در این باره معتقد است: برخلاف هوره‌هایی که مثلاً کردها می‌خوانند و جنبه عاشقانه دارد، هوره‌ها و مویه‌ها در منطقه لرستان روایتگر اندوه آدمی است؛ چه آنجا که برای شادی می‌خوانند، چه آن هنگام که برای غم، این هوره‌ها و مورها پرده‌ای از اندوه را بر روی خود دارد؛ و این از ویژگی‌های هوره‌ها و مویه‌های لرستان است.
“هوره” آوایی غنی از احساس
سید سیامک موسوی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی اظهار کرد: هوره آوازیست که در بین ساکنان غرب کشور، شمال غربی و جنوب غربی و عمدتا در بین لک‌ها و کردها رواج دارد و در هر منطقه رنگ و بوی خاص خود را دارد.
وی با بیان اینکه هوره دارای دو وجهه ادبی و موسیقیایی است، ادامه داد: ابیات هوره عمدتا هجایی است که دارای درون‌مایه‌های متفاوتی از جمله عشق، مرگ، بداقبالی، ناکامی و … است.
موسوی با اشاره به اینکه تک‌بیت‌های هوره بسیار ساده و معمولا ده تا دوازده هجایی است، اضافه کرد: از نظر احساس بسیار قوی است و مفاهیم بسیار غنی دارد.
انتساب هوره به دوره زرتشتی گری یا مهرپرستی
این مدرس دانشگاه افزود: برخی از محققین ایرانی هوره را به زرتشتی‌گری نسبت داده‌اند و معتقدند هوره همان نواهای اهورایی است.
وی یادآور شد: محققان دیگری معتقدند هوره متعلق به پیش از زرتشتی‌گری و مربوط به دوران مهرپرستی است.
موسوی تصریح کرد: با این حال هنوز مدارک و شواهد قوی وجود ندارد که هوره را به آن انتساب کنیم و این‌ها گمان هستند.
این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی در بررسی موسیقایی هوره تصریح کرد: با توجه به تحریرهای مختلف هوره به چند دسته تقسیم می‌شود؛ منبع این تحریرها در هنجره است و صدا در دهان می‌پیچد.
وی خاطر نشان کرد: هوره از نت آغازی به طرف بالارونده حرکت می‌کند و در این فاصله بر روی هجاهای کلام، تحریر مکرر ایجاد می‌کند.
موسوی گفت: تعداد تحریرها در هر هجا به طور معمول از یک تا سه صوت است اما گاه در حرکات فرودآمده به ۵ تا ۶ صوت می‌رسد.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: تحریرها بر روی یک نت اجرا می‌شود اما گاه تحریرها بر دو نوع شعر شکل می‌گیرد که یا تحریر از نت اول به نت بالاتر از خود گرایش می‌یابد یا از نت اول شروع می‌شود و بم تر شده و دوباره به نت اول برمی‌گردد. این یکی از شاخصه‌هایی است که می‌توان با کمک آن موسیقی هوره مناطق مختلف را از هم جدا کرد.
نسل جوان امروزی هوره را کسل کننده می دانند و بیشتر به دنبال موسیقی شاد هستند و جذابیتی در آن نمی بینند اما پژوهشگران موسیقی لری و لکی اعتقاد دارند هوره کسل کننده نیست و تحریرهای متنوع آن را برای مخاطب جذاب می‌کند.
هوره کسل کننده نیست
وی افزود: موسیقی هوره بسیار ساده بوده و ممکن است بسیار کسل کننده باشد اما تحریرهای متنوع آن را برای مخاطب جذاب می‌کند.
موسوی افزود: هوره یکی از عناصر ارزشمند فرهنگ ماست و مربوط به استان و کشور ما نیست بلکه جهانی است.
تحریر؛ عامل تاثیرگذار هوره بر روح و جان شنونده
فرید رحمتی، معاون هنری فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان نیز گفت: یکی از بخش‌های مهم فرهنگی در لرستان موسیقی عزاداریست که به چند دسته تقسیم می‌شود.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین قسمت‌های موسیقی عزاداری، موسیقی بدون کلام و آوزای هستند. هوره و مور از تاثیرگذارترین و مهمترین مقام‌های موسیقی لرستان است.
رحمتی اضافه کرد: هوره ترجمان غم، شادی و کلیه شئون زندگی مردم می‌تواند باشد ولی در اکثر موارد از آن در بیان غم استفاده شده و می‌شود.
معاون فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان یادآور شد: آنچه که در هوره مهم بوده، تحریر است.
وی افزود: ممکن است بسیاری از مخاطبان کلام را در هوره متوجه نشوند ولی آنچه که بر روح و جان شنونده تاثیر می‌گذارد، همان تحریر است.
این مسئول یادآور شد: یکی از بخش‌های مهم هوره، تشخص‌بخشی و شخصیت‌دهی به شخصی است که برایش هوره خوانده می‌شود و به حدی این قضیه با مهارت خاصی بیان می‌شود که کل شخصیت فرد موردنظر تشریح می‌شود.
تشکیل انجمن هوره در لرستان
رحمتی خاطر نشان کرد: برنامه‌های متعددی چون تشکیل انجمن هوره و ثبت آن در استان، برگزاری همایش‌های دائمی هوره در استان بصورت منطقه‌ای و ملی و حمایت از هنرمندان این حوزه را در جهت حفظ هوره در دستور کار داریم.
برخلاف نظر معاون هنری فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر اینکه در اکثر موارد از هوره در بیان غم استفاده می‌شود، رئیس انجمن موسیقی لرستان معتقد است که هیچ‌وقت هوره را هنگام غم و مصیبت نمی‌خوانند و این مور است که در آن مواقع سروده می‌شود و همچنین وی تحریر زدن هوره چران را رد می کند.
تفاوت هوره و مور در چیست؟
دکتر امین عباسیان، موسیقیدان و رئیس انجمن موسیقی لرستان در این باره با بیان اینکه “هوره” که برخی معتقدند از هور یا هُوَر گرفته شده است به معنای خورشید است، به خبرنگار ایسنا می گوید: هوره به باور خیلی‌ها آوازی اساطیری است و درواقع قدیمی‌ترین آواز منطقه لرستان و مناطق غرب‌نشین از جمله کردستان، ایلام و کرمانشاه و برخی از نقاط آذربایجان غربی است اما خوانش آن به تبع لهجه هر منطقه متغیر است و خوانش آن به تأسی از زبان و لهجه هر منطقه فرق می‌کند و البته خوانش آن در هر منطقه نیز با هم متفاوت است ولی در کل هوره در هر منطقه سبکی آوازی دارد.
وی با انتقاد از اینکه چرا برخی ها به اشتباه و بدون علم اظهار می کنند که هوره غم انگیز بوده و آن را در مواقع غم می خوانند، ادامه داد: هیچ‌وقت هوره را هنگام غم و مصیبت نمی‌خوانند چراکه هوره آوازیست که انسان‌ها در حالت سرخوشی عاشقانه و مستانگی(حالت عرفانی) می خوانند و این مور است که در آن مواقع سروده می‌شود و به تعبیری مور سرود مرگ است. دو بیت زیر تفاوت هور و مور را به خوبی نشان می‌دهد:
اگر بنیشم دل بی قراره اگر هیز بگرم سایه ام دیاره
شعر بالا نمونه هوره و شعر زیر نمونه مور است.
مقراض مرگت تیزبالم کنن شور و شوق و ذوق زنگانیم سنن
این دکترای موسیقی اضافه کرد: مصداق مور همان مویه است. هوره و مور دسته‌بندی می‌شوند و هنگام خوانش مور و هوره در لحظات اولیه شنونده فکر می‌کند که این دو با هم مشابه‌ند در صورتی که این چنین نیست و قرابتی با هم ندارند.
در هوره تحریر وجود ندارد
وی همچنین با رد برخی اظهارات مبنی بر اینکه در هوره تحریر وجود دارد، تصریح کرد: تحریر به معنای نرمی و لطافت بوده و مصداق آن در موسیقی ایرانی است. در هوره زنگ صدا و به تعبیر لری شَقه صدای هوره چران و آوایی که از انتهای حلقوم او بیرون می‌آید، باعث اوج گرفتن سروده ها می شود و چنین می‌نمایاند که هوره چران در حال تحریر زدن است! در حالیکه صدای وی پرتاب می‌شود.
هوره؛ شعری نهفته در دل آوا
عباسیان در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: تحریر از لطافت می‌آید در صورتی که در هوره شخص در ارائه اصوات آزاد است و تحریر در هوره و مور وجود ندارد و آوا حرف اول را می‌زند و شعر است که در دل آوا نهفته می شود.
رئیس انجمن موسیقی لرستان افزود: هوره بیشتر بازی با آواست. آواهای هوره و مور از ناحیه انتهایی گلو سراییده می‌شود و با آوازهایی که امروزه به اسم تحریر می‌شنویم، مغایرت دارد.
ثبت ملی هوره و مور به اسم لرستان
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه سال ۱۳۸۸ هوره و مور را به عنوان آثار میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی ثبت ملی کرده است، اظهار کرد: خوشبختانه این دو آوا به عنوان مقام‌های آوای لرستان ثبت شدند.
واضح و مبرهن است که هوره دارای اصالت لکی بوده ولی چون نوایی برخاسته از دل و بسیار گیرا است، در فرهنگ بسیاری از مناطق لکنشین رسوخ کرده است. لازم است که با توجه به اهمیت این آواز در راستای حفظ و البته ترویج آن بکوشیم.
گزارش از: ساناز رباطی، خبرنگار ایسنا، منطقه لرستان
دیدگاهتان را بنویسید