جشن موسیقی ما
آرش نصیری (روزنامه نگار/مدیر و مجری برنامه هزارصدا): هسته اصلی این یادداشت، نه صرفا تعریف از کار بزرگ و موفق همکاران سایت موسیقی ما، که لزوم پر و بال دادن به نهادهای ریشه دار بخش خصوصی و رفع موانع موجود برای هرچه بهتر برگزار کردن برنامه هایی از این دست است. در همین یادداشت، علاوه بر محاسن، برخی اشکالات این جشن هم گفته خواهد شد.
***
نهال کوچکی که چهار سال قبل با عشق و امید تعدادی از جوانان (البته با تجربه) هم صنف ما کاشته شده بود، حالا چهار ساله است که از همان سال اول بار داده، و سال به سال بارش بیشتر می شود.
موسیقی ما برندی در موسیقی ماست و این برند شدن، هم مرهون اولین بودن است و هم کار مداوم و پیوسته. بیشتر از ده سال قبل، چند جوان بیست و چند ساله، با عشق و علاقه به موسیقی کار خود را آغاز کردند و کم کم از فضای غیرعمیق سال های اولیه فاصله گرفتند و با اضافه کردن روزنامه نگاران با تجربه و حرفه ای تر، وپرداختن به جنبه های جدی و حرفه ای انواع موسیقی، خود را در سطح متعادلی حفظ کرده بالا آوردند.
کسانی که کار آماده سازی یک پکیج (برنامه، مجله، کتب و یا هر مجموعه دیگر) برای موسیقی را انجام داده اند می دانند، که چقدر سخت است کار کردن در زمینه های مختلف و متنوع موسیقی، و برقرار کردن تعادل بین سبک ها و آدم های مختلفی که بعضا، کنار هم قرار گرفتنشان از غیرممکن هم سخت تر است. بچه های موسیقی ما این کار را کردند.
صحبت در مورد جزییات این کار و شرح ماجرایی که رفت بحث مفصلی ست و بهتر است بپردازیم به آنچه بهانه نوشتن این یادداشت است. چهارمین جشن سالانه موسیقی ما. آنچه که در مقدمه آمد هم برای این بود که بدانیم پشت آن جشن اولین چه پشتوانه ای بود و این چهارمین شدن هم بی آن پشتوانه ها و تجربیات بعدش ممکن نبود و نیست.
***
معجزه جشن اول موسیقی ما، کنار هم قرار گرفتن بزرگان و ستاره ها و دست اندرکاران همه سبک های موسیقی بود. قبل از آن به نظر می رسید این امر ممکن نیست، چون اصلا اتفاق نیافتاده بود. تنها جشن های بزرگ برای موسیقی، عمدتا جشن های افتتاحیه و اختتامیه موسیقی فجر و بعدا جشن های خانه موسیقی بود که در آنها، غیر از اهالی موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کلاسیک، دست اندرکاران انواع دیگر موسیقی اساسا به رسمیت شناخته نمی شدند. اولین جشن بزرگی که در آن بسیاری از بزرگان موسیقی در کنار ستاره های موسیقی پاپ و راک و همه انواع موسیقی نشستند، جشن اول موسیقی ما بود و این روال تداوم پیدا کرد.
در دنیای پیشرفته تر این کار هر سال، راحت و بارها اتفاق می افتد و مثلا در گرمی، ستاره های جوان پسندانه ترین سبک های موسیقی روز، در کنار استادان بزرگ موسیقی حضور دارند و همه انواع موسیقی در یک شب اجرا یا پخش می شود، اما اینجا این اتفاقات سخت می افتاد و هنوز هم به ندرت می افتد. مثلا جالب است که یکی از عمده ترین شکایات تنی چند از هنرمندان موسیقی کلاسیک و سنتی از آخرین برنامه جشن موسیقی ما، اجرای گروه موسیقی کاکوبند در ابتدای برنامه بود. گو اینکه کاکوبند هم زیادتر از حد لازم اجرا داشتند و این اجرایشان هم بهترین اجرایشان نبود، اما به هر حال آنها در کاری که انجام می دهند موفق هستند و هنرمندان گرامی دیگر می باید بپذیرند که آنها هم بخشی از بدنه متنوع جامعه موسیقی هستند.
جدا از برخی اختلافات شخصی بین آدم ها، آرتیست ها اکثرا عاشق سبک کار خودشان هستند و معمولا صبوری شنیدن سبک های دیگر را ندارند. جدای از اینها مسائل دیگر هم هست و همه اینها دست به دست هم می دهد تا جمع شدن این هنرمندان در یک برنامه واحد مشکل باشد. در جشن های موسیقی ما این مهم انجام شد و تابوهایش شکست. از همان برنامه اول، در ردیف اول بزرگان موسیقی اصیل ایرانی نشسته بودند و ستاره جوان موسیقی پاپ، مرتضی پاشایی اجرا کرد و ستاره دیگر پاپ، مهدی یراحی جایزه اش را از دست استاد فخرالدینی گرفت و بر دستانش بوسه زد. از آن طرف، ستاره های پاپ هم دانستند که بزرگان و استوانه های موسیقی ایران چه کسانی هستند و همه اینها نتیجه این گردهمایی هاست. البته اینها تبعات و مشکلات و حتی ایراداتی هم دارد اما فوایدش بسیار بیشتر است ازایراداتش. این فواید با برگزاری برنامه ایی از این دست به دست می آید. برنامه هایی که بدون جانبداری از دسته یا گروهی، گزارشی باشد از ماهیت وجودی کلیت موسیقی ما بدون هرگونه قضاوت.
جلوه هایی مثل فرش قرمز، حضور در برابر عکاسان همه خبرگزاری های کشوری، حضور در کنار هم زیر یک سقف، تنوع آدم ها وسبک ها و سن و سال، سنت هایی مثل جایزه گرفتن، جایزه دادن، نقد شدن و … همه اینها به مرور فراگیرتر می شود و در جشن های غیردولتی و نهادهای مردمی که در فضای آزاد شکل می گیرد اینها تاثیرگذارترند. گو اینگه پیش از این جشنواره های موسیقی فجر، جشن خانه موسیقی و … برگزار می شد اما این جشن، با مقدمات قبل از آن و حضور فراگیرتر انواع موسیقی های دیگر موسیقی و ستاره های موسیقی پاپ و راک و بالاتر از همه، دولتی نبودن، یک نقطه عطف در موسیقی ست.
***
در بخش بعد به برخی از ایرادات جشن آخر هم می پردازم، اما قبل از آن، از یکی دیگر از اقدامات ارزنده این گروه هم بگویم که تدارکات قبل از جشن، تهیه دفترچه نظرسنجی کم نقص و انتخاب کارشناسی برترین ها در ساز و کار شفاف تر از سال های گذشته بود.
در سال های قبل، سوال هایی به وجود آمده بود و برخی ابهاماتی را مطرح کرده بودند و لازم بود شفافیت لازم ایجاد شود. عمده این سوالات این بود: «جشن سالانه موسیقی ما و ایده برگزاری آن از کجا آمده و چه اهدافی را دنبال میکند؟/ برگزارکنندگان این جشن چه کسانی هستند؟/ هزینه های جشن موسیقی ما از چه منابعی تأمین می شود؟/ از چه کسانی در جشن موسیقی ما تقدیر می شود؟/ نامزدها و برندگان این مراسم چه کسانی هستند و چگونه انتخاب می شوند؟» این سوالات و پاسخ های آنها به همین ترتیب در دفترچه ای چهل و هشت صفحه ای که برای نظرسنجی و آغاز انتخاب بهترین ها تهیه شده، آمده بود.
علاوه بر این سوالات، برای بخش آلبوم‌های برگزیده سال ۹۵ با زیر مجموعه های : ( موسیقی سنتی، اصیل و معاصر ایرانی (باکلام)/ موسیقی سنتی، اصیل و معاصر ایرانی (بی‌کلام)، موسیقی پاپ، موسیقی تلفیقی و تجربی، موسیقی کلاسیک، مدرن و ملل، موسیقی فیلم، موسیقی پاپ/راک، موسیقی محلی، نواحی و آئینی) ، بخش آهنگسازان و تنظیم‌کننده برگزیده سال ۹۵ با زیرمجموعه های ( آهنگساز موسیقی سنتی، اصیل و معاصر (باکلام و بی‌کلام)، آهنگساز موسیقی تلفیقی، تجربی، راک و…، آهنگساز موسیقی پاپ، تنظیم‌کننده موسیقی پاپ، راک و تلفیقی) و بخش ترانه‌سرای برگزیده سال ۹۵ (برای مجموعه آثار) و ترانه (شعر) برگزیده سال ۹۵ عمده آثار منتشر شده و هنرمندان فعال لیست شده بودند تا کارشناسان موسیقی، با در دست داشتن همه اسامی به انتخاب برترین ها بپردازند.
با توجه به ضعف مستندسازی و اطلاع دهی در نهادهای ذیربط این قضایا، خود این دفترچه و تهیه آن هم از اقدامات خوب و ارزشمند گروه برگزار کننده این جشن بود. (نکته دیگر این لیست هم آن بود همه ما متوجه شدیم چقدرموسیقی در سبک های مختلف تولید شده است که ما آنها را نشنیده ایم.)
در همان دفترچه هم ذکر شده بود که موسیقی ما کوچکترین نقشی در انتخاب نامزدها و برنده های رشته های گوناگون ندارد و تنها مجری طرح نظرسنجی است.»
این ساز و کار در این تجربه چهارساله و دیدن جشن های مختلفی از این دست به دست آمده است. در هنر ایران، سینمایی ها، علاوه بر جشنواره فیلم فجر، جشن خانه سینما و جشن دنیای تصویر را هم دارند و جشن موسیقی ما، بعد از جشنواره موسیقی فجر و جشن خانه موسیقی، سومین جشن برگزارشده در زمینه موسیقی و البته در ابعادی فرگیرتر و بزرگتر است و در همین چهار سال برگزاری، تاثیر زیادی روی کیفیت و نحوه برگزاری آن دو جشن دیگر داشته که این تاثیر، از چشم کارشناسان پنهان نمانده است.
***
اما جشن چهارم موسیقی ما هم، مثل هر برنامه دیگر خالی از نقص نبود و عمده ترین آنها مربوط به مجری برنامه بود. سیامک انصاری هنرمند محترم و درجه یکی ست اما، شاید تجربه اجرا در حضور این همه بزرگ جامعه موسیقی چیز دیگری ست و تجربه اجرا در جمع بزرگان سینما چیز دیگری. کسی که مجری چنین برنامه ای می شود باید با افرادی که در صحنه حاضر می شوند آشنا باشد و مناسبات و روابط آنها و بعضا حتی پیشینه شان را بشناسد و گاهی، لابلای این رفت و آمدها، نکته ای بگوید و کاری بکند که نمک برنامه و تلطیف کننده آن باشد. مجری چنین برنامه ای، کارگردان اصلی صحنه ای ست که تماشاگران دارند می بینند. نمی شود بانوی پیانوی ایرانی، فخری ملک پور روی صحنه باشد و چیزی از پیانو و استاد بزرگ این بانو، مرتضی خان محجوبی نگفت. یا مثلا آیین، یگانه پسر استاد زنده یاد پرویز مشکاتیان روی صحنه بیایید تا جایزه آلبوم طریق عشق را بگیرد که حاصل همکاری پدر و پدربزرگ اوست، و مجری اصلا نداند اینکه می آید جایزه را بگیرد کیست. اینها همان چیزهایی ست که باعث می شود نواقص دیگر برنامه و ضعف های احتمالی دیگر از جمله صدای نامناسب سالن، کمتر به چشم بیاید.
همچنین طراحی دکور این برنامه کار یکی از مطرح ترین طراحان تئاتر ایران یعنی سیامک احصایی و کار زیبایی بود اما تناسب این طراحی با مونیتوری که ووله ها در آن پخش می شد خیلی مناسب نبود، و حتی بعضی از قسمت های مونیتور ماسکه می شد.
ایراد مهم دیگر صدای سالن بود که البته مشخص است مربوط به سیستم خود تالار وحدت است، اما می شد از قبل با تمهیداتی این مشکل را برطرف کرد تا در لحظه ورود، مجری با میکروفون قطع شده وارد صحنه نشود. البته این مشکل زود رفع شد اما کلیت صدای سالن، تا پایان برنامه در وضعیت چندان مطلوبی نبود.
انتخاب اجراها هم از جمله عوامل مهم دیگر بود. کاکوبند گروه خوبی ست و بنده شخصا از علاقمندان این گروه هستم اما، موسیقی آنها مخاطب خاص دارد و کسی که موسیقی آنها را نپسندد، قطعا اذیت می شود. اغلب این اذیت شوندگان هم در ردیف های جلو نشسته بودند؛ بزرگانی که سال ها موسیقی لطیف کلاسیک و سنتی ایرانی شنیده اند و موسیقی هایی با سروصدای زیاد ازدیت شان می کند. من اگر تصمیم گیرنده بودم در ابتدای برنامه اجرای دکتر محمداصفهانی، بهروز صفاریان و گروهشان را می گذاشتم یا حتی داماهی را و کاکوبند را برای اجرای انتهایی در نظر می گرفتم. حتی یک اجرای پیانوی ساده توسط یکی از نوازندگان درجه یک می توانست شروع مناسب تری برای برنامه باشد تا همه حاضران در سالن از آن لذت ببرند و ارتباطشان با برنامه قطع نشود.
***
گفتنی ها بسیار است و شاید بشود باز هم این کار را نقد کرد و به آن ایرادات ریز دیگری هم گرفت اما اصل مهم همان است که در بخش های مختلف این یادداشت آمد. این جشن با همین نقدها هم کار بزرگی بود و تداوم آن و پر و بال دادن به این کارها حتما بسیار مفید برای موسیقی ست. مخصوصا اهالی موسیقی و بزرگان باید با تشویق این اقدام و اقدامات دیگری از این دست، فضا را برای استقلال بیشتر موسیقی از دولت و نهادهای دولتی مهیاتر کنند چرا که راه اول و آخر برون رفت موسیقی و هنر از وضععیت موجود همین کارهای مستقل و بزرگ است.
نقدهای تان را به آنها بگویید و برایشان بنویسید، اما به ریشه کاری نداشته باشید. این نهال چهار ساله قطعا می تواند میوه های بهتری هم داشته باشد.
دیدگاهتان را بنویسید