انواع موسیقی و تفاوت غزل با ترانه از نگاه آیت‌الله جوادی آملی

آیت‌الله جوادی‌آملی در پاسخ به پرسشی پیرامون موسیقی ضمن بیان خاطره‌ای در این خصوص، اقسام موسیقی و تفاوت غزل با ترانه را تبیین کرد. این مفسر قرآن در پاسخ به این سئوال که به نظر شما، موسیقی‏های متداول چه تأثیری بر روان آدمی می‌‏گذارد؟ مرقوم داشت: «ابن سینا (رحمه‌الله) در نمط نهم اشارات و تنبیهات می‌‏نویسد: گاهی عارف به «نغمه رخم»، یعنی آهنگ ملایم نیاز دارد تا او را متّعظ کند. در درس مرحوم الهی قمشه‏ای (قدس‌سرّه)، وقتی به این قسمت از شرح اشارات رسیدیم (سه نفر در آن درس حاضر بودیم)، پس از درس، از استاد اجازه گرفتیم تا جناب آقای ربّانی خراسانی که از علمای بزرگ تهران بود (یکی از آن سه نفر)، هر شب پس از درس، یکی از غزلهای استاد را برای ما بخوانند که ایشان هم اجازه دادند.

گاه مناجات، یک جوان را اداره می‌‏کند.‌گاه نیز یک غزل یا قصیده، کمبودهای درونی او را ترمیم می‌‏کند؛ امّا لذت غزل هرگز در ترانه یافت نمی‌‏شود. ترانه لذتی کاذب ایجاد می‌‏کند؛ اما غزل شهدی است که لذت صادق را به همراه دارد و تا پایان عمر با انسان همراه است. غزلهای حافظ و سعدی چنین است.

به هر حال، اگر کسی خود را با ترانه سرگرم کند، در سنین بالا‌تر، خود متوجه می‌‏شود که با ذائقه او هماهنگ نیست، در حالی که انسان با مناجات و غزل انس دیگری دارد. غزل حافظ همیشه می‌‏ماند و هرچه سن بالا‌تر برود، انسان با آن بیشتر مأنوس می‌‏شود.

همه می‌‏دانیم که آهنگهای طرب‏انگیز، خوی حیوانی را در ما زنده می‌‏کند. آهنگهایی که فرشته‏مَنِشی را در آدم احیا می‌‏کند، به انسان سبکباری می‌‏دهد و بشر را از شهوت و غضب دور می‌‏کند نیز می‌‏شناسیم. به آهنگهای مشکوک گوش نمی‌‏دهیم.

موسیقی بر سه قسم است: ۱. موسیقی‏ هایی که حالتی روحانی در انسان ایجاد می‌‏کند که اشکال ندارد. ۲. موسیقی‏هایی که به مجالس لهو و لعب اختصاص دارد و شهوت را تحریک می‌‏کند که این دسته نامشروع است. ۳. دسته‏ای از موسیقی‏‌ها هم مشکوک است، پس با داشتن راه صحیح، دیگر به دنبال مشکوک نمی‌‏رویم. خواندن غزل‌ها و مناجات‌ها با صدای خوب، خصیصه ما ایرانیان است. ما ایرانیان به آواز بیش از نواختن علاقه داریم که بسیار خوب است و بیش از آن هم نیاز نیست.

در فرهنگ شیعی ما، مستحب است کسی که اذان می‌‏گوید، «صیّت»، یعنی خوش صوت باشد تا نیاز قوه سامعه تأمین شود. اشعار خوبی وجود دارد که اگر با صدای خوش خوانده شود، این نیاز انسان را تأمین می‌‏کند. از طرفی، اشعاری که در اثر پیمودن این راه فرا گرفته، همه عمر برای او می‌‏ماند و هرچه سن بالا‌تر می‌‏رود، بهره او از این اشعار بیشتر می‌‏شود».