علی مغازه ای
موسیقی ایرانیان – سحر طاعتی: موسیقی نواحی را شاید بتوان بخش مهمی از فرهنگ یک ملت دانست که روایتگر زندگی مردمانی است که در جای جای کشورمان زندگی می گذرانند و البته از آنجایی که این نواها برآمده از فرهنگ غنی است به گوش همگان آشنا و دلنشین است. سالهای سال بود که به مدد همت و تلاش برخی پژوهشگران جشنواره ای مختص این ژانر از موسیقی در کرمان برگزار می شد و شهرنشین ها از نزدیک تماشاگر این بخش مهم فرهنگ بومی بودند اما از آنجایی که جشنواره های دولتی با هدف گذاری مشخصی برگزار و دنبال نمی شوند همانند سایر جشنواره ها به بن بست خورد و دیگر راویان این نوع موسیقی چشم امیدی برای به نمایش گذاشتن موسیقی نیاکانشان نداشتند تا اینکه از سه سال پیش به همت بخش خصوصی جشنواره دیگری که مختص نواهای موسیقی بومی بود به همت محمدرضا درویشی، علی مغازه ای و احسان رسول اف در تهران با عنوان «آینه دار» شکل گرفت. این فستیوال که با رویکرد جدیدی به موسیقی فولک و عرضه آن بین شهرنشینان پرداخته و می پردازد امسال سومین سال خود را نیز با اختصاص به منطقه زاگرس نشینان در تهران برگزار کرد.
«علی مغازه ای» که هر ساله مدیریت اجرایی و هنری این فستیوال را طی این سه سال برعهده داشته در خصوص اهداف این فستیوال و تاثیرات آن در بخش نواحی و راویان این هنر به گفتگو پرداخته است.
*شما از اولین دوره این فستیوال را با هدف گذاری منطقه ای برگزار کردید به طوری که هر ساله به موسیقی یک منطقه و قوم پرداختید؟ هدف از این شیوه چه بوده؟
دو دوره قبل فستیوال موسیقی آینه دار به شرق و جنوب کشور اختصاص داشت و در انتقال آن به منطقه دیگر امسال به اقوام، ایلات و عشایر دامنه های زاگرس میانی پرداختیم که البته در این منطقه اقوام، قومیت و ایلاتی زندگی می کنند که برخی همچنان زندگی کوچ نشینی دارند و تا حدودی این تیره ها و طایفه ها هنوز کوچ نشینی رو ترک نکردند در نتیجه ما ایلات و عشایر لر، لک، چهارمحالی، بختیاری، ممسنی، بویر احمدی، کهکیلویه ای و قشقایی را امسال هدف قرار دادیم که هر کدام با توجه به اینکه موسیقی، گویش و فرهنگ مختص خودشان را دارند در کنار هم قرار گیرند و موسیقی شان را ارائه دهند.
درواقع می توان گفت که تمرکز این دوره روی بحث فرهنگ ایلی بود به همین مناسبت در موسیقی ها و رپرتوارهایی که انتخاب شده بود در نظر داشتیم که نمونه هایی از اینها را ارائه دهیم.
*با توجه به برگزاری سه دوره این فستیوال، چه قدر توانسته اید به اهدافی که از ابتدا مدنظرتان بوده برسید؟ و چه قدر توانسته اید با این اتفاق موسیقی نواحی و هنرمندانی که در همه این سالها محجور واقع شدند را به نسل جوان معرفی کنید؟
حقیقت این است که رسیدن به نقطه کنونی را من برای سال چهارم یا پنجم می دیدم اما اگر امروز به بخش مهمی از هدفمان رسیدیم و برایمان رضایت بخش بوده لزوما ناشی از توانایی ما نیست چرا که یکی از دلایل رسیدن به این نقطه که می توانست دو سه سال دیگر اتفاق بیفتد ناشی از خلا ای است که در این عرصه وجود دارد این خلا به این معنا نیست که جشنواره ای در ایران برگزار نمی شده و به این موارد توجهی صورت نمی گرفته و فقط ما کردیم درواقع می توان گفت نگاهی که ما داشتیم گویا تا به حال نشده بود و اگر هم شده خوب اجرا نشده بود.
ما رویکردمان متبنی بر شناخت مردم شناسانه موسیقی بوده و هست در صورتی که افرادی که تا کنون دست به برگزاری جشنواره های موسیقی نواحی زدند معمولا افرادی هستند که دارای شکلی از یک روابط هستند و همواره همین افراد برگزار کننده تعدادی از این برنامه ها هستند که نسبت ارتباطی شان هم با تعدادی از هنرمندان همیشه به تعدادی محدود می شود . در نتیجه ما موسیقیدانها و نوازنده هایی از اقوام ایرانی داریم که حرفه ای کارشان شده جشنواره اما در آینه دار ما توانستیم این را به حداقل برسانیم.
البته خواه ناخواه برخی از راویانی که در این سه دوره حضور داشتند در جشنواره های دیگر هم بودند که اصلا اشکالی ندارد ما نمی خواهیم دنبال کسانی بگیردیم که تا به حال به جشنواره ای نرفته اند بلکه موضوع این است که گونه های موسیقی و روایان خوبی در اقوام ونواحی ایران وجود دارد که به آنها توجهی نشده، وعلتش هم وجود افرادی است که بر اساس ارتباطات عمل می کنند .
من انتقادی که از مدیران بخش های موسیقی استانها دارم این است که کاملا بر اساس عنصر رابطه های شخصی این نوازنده ها انتخاب می شوند در نتیجه شاید اهالی موسیقی آن منطقه برای همیشه از ورود به جشنواره ها و جشن های موسیقی محروم بمانند در نتیجه بخشی از این موسیقی ها به دلیل نبود رابطه روای با برگزار کننده به مرور از یادها رفته اند و جز رپرتوارهای مورد استفاده قرار نگرفته اند .
برخی روایتهای بسیار مهم ایران در زمان کنونی دیگر شنیده نمی شوند که علتش نبود متقاضی نیست هر چند که متقاضی اصلا اطلاع ندارد که چنین چیزی وجود دارد به نظر من همه چیز دست به دست هم داده که بخش هایی از موسیقی نواحی ایران به دست فراموشی سپرده شود.
*فستیوال آینه دار در این زمینه چه قدر توانسته ورود کند؟ یعنی درجهت برطرف کردن این مشکلات و توجه به تمام ابعاد موسیقی نواحی؟
خوشبختانه با نمره بسیار بالایی فستیوال موسیقی آینه دار توانسته در صدد رفع این خلا و نقصان بر بیاید و به گونه ای این کمبود را جبران کند به طوری که ما کم کم داریم به سمتی پیش می رویم که وقتی برای بررسی از منطقه ای بیرون می آییم جوانترهای آنجا هنوز فستیوال برگزار نشده به ما می گویند که آمدن شما به اینجا اتفاقی را برای ما به همراه دارد و ما را به تکاپو برای شناخت و بازیافت خودمان می اندازد.
*می توان گفت از دو جهت جشنواره آینه دار هم توانسته نواقص جشنواره های دولتی را برطرف و هم فاصله گرفتن نسل جوان از موسیقی اجدادشان را کم کند؟
کاملا حرف شما را تایید میکنم چون فستیوال موسیقی اقوام و نواحی آینه دار یک شیوه حمایتی در حمایت از موسیقی های فراموش شده و راویانی دارد که آخرین راویان گونه های موسیقی در حال انقراض هستند.
ما در واقع یک برنامه ای بعد از فستیوال داریم و آن برقراری ارتباط با نوازندگان محلی جوان است به گونه ای که برای آنها بخش اجرایی را با عنوان « شبهای موسیقی نواحی ایران » طراحی کردیم که البته یک دوره آن شهریورماه سال گذشته انجام شد و امسال هم قصد داریم این شبهای موسیقی را برگزار کنیم.
*این برنامه با چه هدفی برگزار می شود؟ آیا صرفا مقوله اجرای موسیقی مدنظر است یا همانند آینه دار اهدافتان بلند مدت است؟
شبهای موسیقی جنبه تشویقی به جوانان دارد یعنی ما حمایتمان از زنان و مردان کهنسال موسیقی اقوام در قالب آینه دار است و شبهای موسیقی جنبه تشویق جوانهاست . وقتی جوانترها می بیندد که از روایت گر موسیقی بزرگان و نیاکان خودشان هستند و از آنها بواسطه این اجراها استقبال می شود خود به خود تشویق می شوند.
متاسفانه این جوانان دائم با موسیقی های وارداتی ارتباط داشتند و هیچ تقاضایی برای عرضه موسیقی ملی و بومی شان نبوده و اگر هم بوده فقط در قالب محلی شکل گرفته بر این اساس ما این برنامه شبهای موسیقی را با اختصاص به جوانترهای هر منطقه در نظر گرفتیم که امیدوارم طی یکی دوسال آینده اتفاقات بزرگی را در زمینه موسیقی اقوام شاهد باشیم.
* اوایل دهه ۸۰ هنرمندان موسیقی نواحی بواسطه حضورشان درجشنوارههای خارجی مدارک درجه یک هنری دریافت کردند و این باعث شده بود موسیقی نواحی ما بسیار جنبه بین المللی پیدا کند ولی متاسفانه از اواسط دهه ۸۰ دیگر این اتفاق بواسطه بی توجهی مسئولین موسیقی نیفتاد. فکر می کنید با برگزاری فستیوال موسیقی آینه دار می توان در این راه نیز قدم برداشت و نوازندگان جوان را برای احیا این بخش به جشنواره های خارجی اعزام کرد؟
همه این موارد درست است اما باید شیوه عمل در این حوزه با دقت نظر صورت گیرد . گرفتن مدارک تشویق و القاب اینچنینی مرتبط نیست با خواستگاه آن موسیقی که از دل زیست آن اقلیم می آید.
این موارد شاید در زندگی مدرن شهری ارزش بشاد اما وقتی این ارزش شهری را در بافت بومی و منطقه ای تحمیل کنیم می تواند آسیب جدی وارد کند.
ما معتقدیم در گذشته کارها و اقدامات خیر بوده ولی آن دقت نظر کافی و کارشناسی اصولی شاید کمتر صورت گرفته بنابراین باید روی این بحث با احتیاط و دقت قدم گذاشته شود چرا که حفظ یک میراث آداب مخصوص به خود دارد.
موسیقی جز میراث ناملموس اقوام است که اگر روی این آن با اقدامات با سهل انگاری و کم توجهی صورت گیرد همچنان که درگذشته گاهی اقدامات بسیار ناشایستی را شاهد بودیم ،می تواند موسیقی را از آن هدف و رسالت و خاصیتش منحرف کند و به سمت علایق شخصی سوق دهد.
ما مناسبتهایی را داشتیم که در آن به روایان و شخصیتهای مهم مواردی را برای اجرا تحمیل کردند به طوری که وقتی سراغشان می رویم می بیینم که راویان نگون بخت فکر می کنند باید موسیقی ای که اجرا میکنند اینطوری باشد 
در صورتی که این مناسبت تحمیل شده و به طبع برای همان مناسبت موسیقی هایی در طول چند دهه اخیر ساخته شده و این خطایی بوده که در گذشته صورت گرفته.
و تاثیرش همچنان دیده می شود چرا که ما در تحقیقاتمان می بینم که در یک نقطه ای از ایران موسیقی منطقه دیگری درجریان است . موسیقی دان و آن راوی گناهی ندارد چون آرام آرام گوشش شنیده است.
به نظر من باید برخورد عملی به این موسیقی ها صورت گیرد و با شناخت و حفظ اصالتها و حرمت گذاشتن به موسیقی هر منطقه ،ایجاد انگیزه برای روایان صورت گیرد تا روایتهای اصیل خودشان و هر آنچه که در حافظه خودشان و گذشتگشان وجود داشته را به خاطر بیاورند و آنها را روایت کنند.
* متاسفانه خیلی از هنرمندان موسیقی نواحی در فقر زندگی می کنند و به این واسطه از هنرشان فاصله گرفتند با توجه به مراوداتی که شما در جریان برگزاری فستیوال آینه دار و نیز به عنوان یک فعال موسیقی با بخش خصوصی و دولتی دارید آیا اقداماتی صورت دادید که علاوه بر اینکه آثار این هنرمندان حفظ شود مسئله معیشتی آنها نیز احیا شود؟
به نظر من این مسئله به فستیوال آینه دار هم ارتباط دارد شاید فرهنگ غلطی شکل گرفته که ما فقط برگزاری فستیوال وظیفه مان است در صورتی که این طور نیست ما اصلا با برگزار کردن و تمام شدن فستیوال هیچ کاری نکرده ایم.
اگر برخی تصورشان بر این است که با برگزار کردن فستیوال گامی بزرگی درزنده نگه داشتن این موسیقی ها برداشته اند این طور نیست به عقیده من ما باید به طور مستمر با این موضوع در چالش و ارتباط باشیم .خود ما این کار را تا جایی که می توانستیم به صورت شخصی و گروهی کردیم.
ضمن اینکه ما دنبال این هستیم که به زودی صندوق حمایت از هنرمندان را راه اندازی کنیم که درکنار صندوق حمایتی دولت ما هم به اندازه خودمان از این موسیقی و راویانش حمایت کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید