موسیقی نواحی خراسان رضوی در کنار زبان، یکی از بخش‌های هویت فرهنگی استان محسوب می‌شود و می‌توان از آن به‌عنوان یکی از گنج‌های باقی‌مانده از دوران‌های گذشته در میان فرهنگ این اقوام نام برد.
گرچه مناطق خراسان رضوی از نظر موسیقی به‌دلیل مجاورت با هم از ساختار مشترکی با یکدیگر برخوردارند و در برخی آواها از ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی برخوردارند، اما اغلب اشعار که بیشترشان چهاربیتی هستند با سازهای متداول از جمله دوتار، دوسازه، سورنا، دهل و دایره خوانده می‌شوند.
در میان هنرها، موسیقی همیشه با مشکل مواجه بوده و متفاوت با هنرهای دیگر با آن برخورد شده است. بیشتر مردم نیز برخورد معقولی با سازنده ساز ندارند، حتی در مواردی برخورد بدی هم می‌کنند، به همین دلیل ابتدا باید نگاه مسئولان تغییر کند.
برای اینکه بدانیم وضعیت ساخت دوتار در این منطقه چگونه است به کارگاهی کوچک در گوشه‌ای دنج در یکی از خیابان‌های جنوب خراسان رضوی رفتیم، در کارگاه چند تخته چوب و ابزارهای دستی بود. مهدی دربان‌جعفری با دستان پینه‌بسته اما توانمندش، سال‌هاست هنرمندانه برای نوازندگان، تار می‌سازد تا موسیقی سنتی خراسان رضوی با دست‌ساخته‌هایش زنده بماند. اوپا به سن گذاشته و به گفته خودش توانایی و رمق قدیم را ندارد، ولی با عشق به کار و هنرش، با وجود تنگی نفس ناشی از استشمام گرده‌های چوب هنوز هم تار می‌سازد.
او که تنها عضو خانواده‌اش است که به هنر ساختن تار و نوازندگی پرداخته، دلیل علاقه‌اش به این هنر را ارتباط خانوادگی پدرش با مرحوم ذوالفقار عسگری، نوازنده چیره‌دست این خطه اعلام کرد و گفت: از کودکی به این ساز علاقه پیدا کردم و حتی در کودکی با چوب و سیم کلاج موتور برای خودم تار درست می‌کردم و آنچنان صدای زیبایی داشت که همه را به حیرت درمی‌آورد.
این هنرمند که در دوران سربازی نیز با یک کلاه آتش‌نشانی تار ساخته و با به صدا درآوردنش، همه را شگفت‌زده کرده بود، با تنگی نفسی که دارد، دیگر به راحتی نمی‌تواند صحبت کند.
دربان‌جعفری گفت: مردم فقط ظاهر یک کار را می‌بینند، ولی باطن این ساز و زحماتی را که برای ساخت آن کشیده می‌شود درک نمی‌کنند.
وی که برای یادگیری ساخت ساز و نوازندگی تلاش‌های بسیاری کرده است، اظهار کرد: اوایل کار، برای آشنایی با این ساز، چند دستگاه تار خریدم و برای دیدن کارگاه‌ها و سازهای مختلف و آشنایی با تارهای مختلف از این نوع، به مشهد، نیشابور، تربت جام و تربت حیدریه سفر کردم. حتی در مشهد با دوچرخه برای یافتن نمونه تارها و کارگاه‌ها به راه افتادم تا سبک جدیدی را الگوبرداری کنم.
دربان‌جعفری که رسماً بیش از ۲۳ سال است به این هنر مشغول است، بیان کرد: اولین تاری که ساختم شش تار بود و پس از چند سال شروع به ساخت دوتار کردم.
او که این روزها مثل گذشته نمی‌تواند تار بسازد، ادامه داد: انجام این کار زمان می‌برد و برای اینکه توقع نوازنده برآورده شود، چوب خوب و سرمایه نیاز است.
وی با بیان اینکه چوب مورد نیاز یک تار، چوب درخت توت، زردآلو و … است، افزود: برای ساخت یک تار مرحله به مرحله همزمان با خشک شدن چوب باید فعالیت کنم که گاه زمانی بیش از ۱۰ ماه برای ساختنش نیاز است.
کسی جز هنرمندان به این هنر بها نمی‌دهد
این هنرمند که عاشق ساخت ساز و نوازندگی است، گفت: در کنار این هنر، با توجه به اینکه متأسفانه کسی به‌جز هنرمندان به این هنر بها نمی‌دهد، مجبورم برای گذران زندگی‌ام به شغل دیگری هم مشغول باشم.
او که در این کارگاه ۱۱ سال مستأجر و مشغول ساختن تار بوده است، اظهار کرد: قبل از این در خانه فعالیت می‌کردم، اما به‌دلیل سر و صدای چکش و ایجاد مزاحمت برای همسایه‌ها، این کارگاه را اجاره کردم.
دربان‌جعفری بیشترین مشتری محصولاتش را هنرمندان عرصه هنر نوازندگی تار در استان معرفی کرد و گفت: اکنون یک تار خوب بیش از ۱.۵ میلیون تومان قیمت دارد.
وی صبر و حوصله و وقت گذاشتن در این هنر را تأثیرگذار دانست و افزود: باید دل بسوزانی تا یک تار به خوبی برایت کوک شود.
تارهای مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارند
او با انتقاد از مردم که به راحتی سازی را از دست‌فروشان می‌خرند که فقط برای گذاشتن در ویترین خانه خوب است، بیان کرد: کیفیت تار بستگی به چوبی دارد که در ساخت آن استفاده می‌شود و با کوچک و بزرگی آن، صدای ساز متفاوت است، به طوری که هیچ‌گاه چند تار یک صدا ندارند.
دربان‌جعفری با بیان اینکه برای فراگیری تجربه جدید با هنرمندان ایـن عرصه ارتباط دارم، اظهار کرد: قبلاً با یکی از دانشجویان هنر که اقدام به ساخت تار می‌کند به‌صورت علمی‌تر این هنر را آموزش می‌دیدم.
وی که در چند سال اخیر توانسته، ساز جدیدی را ابداع کند ولی هنوز برای ثبت و تولید انبوه آن اقدام نکرده است، ادامه داد: بیش از شش ماه برای طراحی و یک سال برای ساخت این ساز وقت گذاشته‌ام، اما به‌دلیل بیماری نتوانسته‌ام این اثر را ثبت کنم.
این هنرمند با بیان اینکه هر منطقه سبک خاصی برای نوازندگی دارد، اظهار کرد: تارهای مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارند.
هنر اصیل ایرانی هر روز بیشتر به فراموشی سپرده می‌شود
وی کم‌صبری جوانان و پایین بودن درآمد را عاملی برای نداشتن کارآموز در این هنر دانست و گفت: هنر اصیل ایرانی هر روز بیشتر به فراموشی سپرده شده است و توجه به فرهنگ ایرانی نمی‌شود. اگر کسی واقعاً به این هنر علاقه داشته باشد با تمام توان به او آموزش می‌دهم تا این هنر اصیل ماندگار باشد.
او با اظهار تأسف از اینکه بعضی از مردم عادی به جای اینکه مشوق ماندگاری این هنر باشند، من را نسبت به ادامه این فعالیت دلسرد می‌کنند، افزود: این هنر علاقه می‌خواهد و دقت و من با تجهیزات ساده بـه فعالیت مشغولم، ولی اگر کسی خواسته باشد به‌صورت حرفه‌ای این فعالیت را ادامه دهد، وسایل و تجهیزات کار بهتری مهیا شده است که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
این هنرمند که در چند جشنواره موسیقی در کنار سایر هنرمندان شرکت کرده است، بیان کرد: موسیقی محلی منطقه در حال مرگ است که اگر خواسته باشیم دوباره زنده شود باید جشنواره‌های موسیقی بیشتری در منطقه برگزار کنیم تا علاوه بر بهره‌مندی خانواده‌ها از این مراسم، جوانان به سمت موسیقی محلی سوق یابند.
جوانان را باید با هنرمان آشنا کنیم
وی با اظهار تأسف از اینکه فرهنگ غرب، جوانان ما را به بیراهه می‌کشاند، اظهار کرد: جوانان را باید با هنرمان به خوبی آشنا کنیم تا حداقل هنرهای منطقه و کشور را زنده و ماندگار کنیم.
این سازنده دوتار گفت: گرچه ساخت ساز جزو صنایع دستی محسوب می‌شود، اما فقط روی کاغذ و هیچ‌گاه مورد پشتیبانی مسئولان مربوط قرار نمی‌گیرد.
وی رویه ساخت سه‌تار را رویه خوبی ندانست و در این‌باره بیان کرد: به‌دلیل مظلوم واقع شدن هنر و حمایت نشدن از آن، بخصوص سازسازی، سازندگان در فشار و تنگنا هستند و به‌دلیل سنگینی شرایط کار، پس از مدتی دست از کار می‌کشند.
دیدگاهتان را بنویسید