درس هایی برای نِی

دو کتاب به کوشش سیامک جهانگیری منتشر شد

سیامک جهانگیری

دو اثر تالیفی از سیامک جهانگیری، آهنگساز، مدرس و نوازنده نی، تحت عناوین«بند به بند؛ مجموعه تمرین برای نی (چپ‌کوک)» و «۲۵ قطعه از استاد فرامرز پایور برای نی»، توسط مؤسسه ماهور منتشر شد.

به گزارش «موسیقی ایرانیان» و به نقل از نای در مقدمه کتاب «بند به بند؛ مجموعه تمرین برای نی (چپ‌کوک)» به قلم سیامک جهانگیری می‌خوانیم:

کتاب حاضر بر اساس ویژگى ها و مختصات ساز نى و ساختار موسیقى ایرانى براى هنرآموز دوره ى متوسطه تهیه و تدوین شده است.

تمرینات روزانه ى ساز اگرچه جزو ضروریات در امر نوازندگى و کسب مهارت در ساز به  شمار مى روند، اما اگر داراى هدف و برنامه ى منظمى، اعم از اجراى دروس مشخص و زمان تمرین براى شکل گیرى مهارت نوازندگى در جهت ساختار موسیقىِ اجرایى نباشند، چندان کارآمد نخواهند بود و، از همین رو، کتاب حاضر در راستاى شکل گیرى این مهم در نوازندگى ساز نى تدوین شده است.

درس هاى موجود در این مجموعه، ضمن برخوردارى از موتیف هاى موسیقى دستگاهى، بر اساس ترکیبات دانگ هاى مختلف، اصطلاحاً، چپ کوک هاى ساز نى نوشته شده اند؛ چراکه در این کوک ها، ضمن بهره مندى بیشتر از فواصل بالقوه و دسترسى توالى نغمات و مدها از بم به زیر، امکان اجراى درست تر، اجراى ترکیبات و توالى این دانگ ها در راست کوک ها (کتاب دوم در دست تدوین) فراهم مى شود.

در تمرین هاى موجود سعى شده است علاوه بر توالى نغمگى، تغییرات درون یک دستگاه و نت هاى متغیر با توالى منظم و تعریف شده در ساختار ردیف موسیقى کلاسیک ایرانى، ارائه شوند؛ لذا این تمرینات در شکل هاى گوناگون ریتمیک، ضمن ارائه ى انگشت گذارى هاى مختلف، تأکیدات و نفس گیرى هاى خاص در ارائه و بیان، سعى در به چالش کشیدن هنرجو دارد. بعضى از درس ها عیناً در فواصل مدهاى دیگر نیز تکرار شده و صرفاً به  عنوان نمونه براى بسط و گسترش در مایه هاى گوناگون آورده شده اند تا هنرجو بتواند این نگاه را در تمرینات مشابه نیز تکرار کند. بدیهى است این امر موجب شکل گیرى نگاه بسط  و گسترشى در هنرجو و همچنین تقویت ذهن او در بسط یک فیگور یا جمله ى موسیقایى مى شود.

در این مجموعه ابتدا با طبقه بندى دستگاه ها و آوازها، هنرجو با تمرینات ساده اى، شناختى اولیه از مایه و مد مربوطه پیدا مى کند و سپس با ترکیبات و تکنیک هاى مختلف، درس ها بسط و ادامه مى یابند. افزون بر این در انتهاى هر دستگاه یا آواز قطعاتى با جمله هاى موسیقایى تر از دروس اولیه، هنرجو را در اجراى تکنیک هاى طرح شده به چالش مى کشند.

لازم به ذکر است براى اجراى تمرین ها هیچ  تُندایى (تمپو) مشخص نشده است و تمرین ها در ابتدا باید با سرعت پایین اجرا شوند و هنرجو رفته رفته با کسب مهارت لازم مى تواند آنها را تندتر اجرا کند. توالى درس ها الزاماً از ساده به سخت نیست بلکه بیشتر به لحاظ خصلت هاى نزدیک به هم دسته بندى شده است.

این تمرین ها صرفاً براى تقویت و آمادگى هنرجو قبل از آغاز نواختن ردیف و قطعات مشکل در موسیقى ایرانى تهیه شده اند و مى توانند مهارت لازم را براى اجراى صحیح تر در اختیار هنرجو قرار دهند؛ چرا که به عقیده ى نگارنده اجراى ردیف، ظرایف و جزییات بسیارى دارد و براى اجراى این آرایه ها و ظرایف نیاز به مهارت هاى اولیه ى قابلِ قبولى از لحاظ شنیدارى و اجرایى هست که بدون داشتن این مهارت ها نوازنده دچار نقصان در اجرا و بیان موسیقایى خواهد شد.

همچنین در کتاب بعدی با عنوان «۲۵ قطعه از استاد فرامرز پایور برای نی» در مقدمه کتاب آمده است:

کتاب حاضر با هدف تدوین و گردآورى قطعات موسیقى کلاسیک ایرانى براى ساز نى در ادامه ى مجموعه هاى هم نواز تنظیم شده است. هدف از این کار افزودن به کارگان اجرایى ساز نى و بالابردن سطح تکنیکى و اجرایى در این ساز از جنبه هاى مختلف است.

در این مجموعه، با تمرکز بر قطعات استاد فرامرز پایور و ساز سنتور، با توجه به توانایى و ظرفیت هاى صوتى آن ساز، قطعاتى خاص از کارگان اجرایى ایشان که قابل ترجمان و اجرا براى ساز نى است گزینش شده تا ضمن برخوردارى از ویژگى هاى فنى و بیانى ساز سنتور، بتوان چالش هاى خاص آن ساز را در ساز نى نیز دنبال کرد و لذا از جهات مختلف، این تبدیل و انطباق مى تواند براى ساز نى و نوازنده ى آن حائز اهمیت باشد. افزون بر این ها، ساز سنتور به  عنوان سازى با فواصل مطلق مى تواند مبناى صوتى خوبى در اجراى فواصل موسیقى دستگاهى براى ساز نى نیز قرار گیرد.

ترکیب صداها در مناطق صوتى گوناگون و شیوِشِ صدایى این دو ساز در ترکیب با هم؛ ترجمان تکنیک هاى خاص ساز سنتور و تبدیل آن براى ساز نى؛ همپوشانى یا عدم همپوشانى صداها در مناطق صوتى مختلف؛ توازن دینامیکى در بخش هاى گوناگون دو ساز؛ انتقال مایگى براى همپوشانى و اجراى بهتر جملات در ساز نى و دستیابى به گستره ى صوتى فعال تر و پویاتر؛ و ترجمان جملات و پاساژهایى که در ساز سنتور به عنوان خصلت ها و زبان اجرایى آن است، از موارد چالش برانگیز قطعات این مجموعه از لحاظ اجرایى براى ساز نى است.

همه ى اینها، علاوه بر فراگیرى قطعاتى از بزرگان و اساتیدِ صاحب کارگان، مى تواند ظرفیتِ شنیدارى و اجرایى وسیعى را در دسترس نوازندگان نى قرار دهد. از زحمات هنرمند گرامى، رامتین نظرى جو، که در اجراى قطعات با دقت و وسواس فراوان با من همراه بود، بسیار سپاسگزارم.