در گذر تاریخ

همزمان با شروع به‌ کار شش وزیر شاه که ریاست کابینه را به عهده داشت فرمانی صادر کرد که در آن آمده بود «ماهی چهار طغرا روزنامه طبع شود.» او برای اجرای این فرمان میرزا ابوالحسن صنیع‌الدوله را به سمت معاون وزیر علوم و نایب امور انطباعات و روزنامه‌جات منصوب کرد. اما عمر صنیع‌الدوله به دنیا نبود و مسئولیت او بعد از فوتش تفکیک و به دو نفر سپرده شد. امور باسمه‌خانه سلطنتی به میرزا محمد حسین رئیس‌الکتاب و اداره روزنامه‌جات و منطبعات دولتی را به محمود خان ملک‌الشعرا واگذار کردند تا چهار طغرا روزنامه را منتشر کنند.

یکی از این چهار روزنامه «روزنامه ملت سنیه ایران» بود که نخستین نشریه ادبی ایران هم به شمار می‌آمد. اولین شماره ۹ خرداد ۱۲۴۵ شمسی منتشر شده بود، اما انتشار این روزنامه با مشکلاتی رو به رو شد یک ماه بعد از صدور فرمان انتشار چهار روزنامه و ۵ مرداد ۱۲۴۵ برابر با چهاردهم ربیع‌الاول ۱۲۸۳ انتشارش را از سر گرفت. بر بالای شماره ۵ مرداد «نمره اول» خورده و این روزنامه با کمتر شدن یک صفحه در چهار صفحه منتشر شد؛ دومین شماره در تاریخ ۱۲ ربیع‌الثانی ۱۲۸۳هـ با همان عنوان روزنامه ملت سنیه ایران منتشر شد و از شماره سوم به بعد عنوان روزنامه به روزنامه ملتی تغییر یافت و از این شماره به بعد تا شماره ۳۴ که روز جمعه بیستم شهر جمادی‌الآخر ۱۲۸۷هـ.ق به‌صورت نامرتب نشر یافت.

مدیریت روزنامه دولت سنیه به دست علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه وزیر علوم . سرکلیشه روزنامه که از شماره سوم به بعد به روزنامه ملتی مشهور شد تصویر مسجد امام تهران به قلم یکی از نقاشان کشیده شده بود.

روزنامه ملت سنیه همان طور که گفته شد نشریه‌ای ادبی- خبری بود و هر شماره آن به یکی از شاعران کلاسیک یا شاعران دربار قاجار اختصاص داشت. شماره ۲۱ نشریه دو بار به تاریخ‌های سوم ربیع‌الثانی ۱۲۸۵هـ در پنج صفحه و بار دیگر در نهم جمادی‌الاول ۱۲۸۵هـ مجدداً تحت «نمره ۲۱» منتشر شد و مطالب آن به کلی متفاوت از شماره قبلی است. بنابراین روزنامه ملتی در طول حیات نشر خود ۳۶ شماره منتشر کرده که شماره اول و ۲۱ آن هر کدام دو بار نشر یافته است. این روزنامه نخستین روزنامه ایران بود که دو شماره‌اش توقیف شد و در نهایت نیز این روزنامه با دستور شاه کاملاً توقیف شد و در اول فهرست روزنامه‌های توقیفی ایران قرار گرفت.

در کنار انتشار زندگینامه و آثار شاعران و نویسندگان شناخته شده به نظر شورای تحریریه گاهی نوشته‌های افرادی چون حکیم الممالک منتشر می‌شد. یکی از مطالبی که در این روزنامه با عنوان حکایت پیر و جوان و طفل (نمره ۱۸، ۱۹، ۲۰) به چاپ رسید. بسیاری گمان می‌کردند که این داستان که بعدها به‌عنوان اولین داستان کودک و نوجوان در ایران لقب گرفت از حکیم‌الممالک است. اما چند سال بعد مشخص شد که این داستان را ناصرالدین شاه قاجار نوشته بوده و به حکیم‌الممالک سپرده بود تا بازنویسی و در روزنامه منتشر کند. در روزنامه دولتی همچنین مطالب دیگری با عنوان حافظ الصّحه دولت علیه ایران از دکتر لولوزان پزشک ناصرالدین شاه یا ترجمه مجمع‌الصحه دکتر لولوزان نیز در روزنامه به چاپ می‌رسید.

این روزنامه همان‌طور که بالاتر اشاره شد اولین روزنامه ایران بود که طعم توقیف را چشید. دو شماره ۱ و ۲۱ روزنامه به مذاق ناصرالدین‌شاه خوش نیامد و دستور به معدوم کردن آن داد. یکی از مطالب قابل توجه در این روزنامه انتقاد میرزا فتحعلی‌آخوندزاده به آن بود. او در رساله‌ای با عنوان انتقاد، سرلوحه و محتوای روزنامه ملت سنیه را به نقد کشید و به دفتر روزنامه فرستاد. این رساله هرچند در روزنامه منتشر نشد اما در منابع ثبت شده است. این اولین مطلب انتقادی به یک روزنامه بود و پاسخش را مرتضی قلی نظام‌الدوله نوشت که هر دو اسناد مطبوعات ثبت و اولین انتقاد و پاسخ نقد مطبوعاتی ایران لقب گرفتند.