گفته می‌شود، پیشینه موسیقی نظامی در ایران به دوران هخامنشی می‌رسد و بسیاری از مهمترین چهره‌های موسیقی ایران در دوره قاجار و در مدرسه نظامی موسیقی دارالفنون تربیت شدند.
به نقل از ایسنا، از گزنوفون ـ مورخ یونانی ـ نقل شده است «کوروش هنگام حمله به قشون آسور، بنا بر عادت خود، سرودی آغاز کرد که سپاهیان با صدایی بلند و با احترام و ادب بسیار، دنبال آن را بخواندند و چون سرود به پایان رسید، آزاد مردان با قدم‌های مساوی و با نظم تمام به راه افتادند.»
روح‌الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران نیز درباره موسیقی نظامی در کشورمان به سابقه بسیار قدیم موسیقی نظامی در ایران اشاره کرده که از دیرباز سرودهای جنگی موجب نشاط سربازان و رسیدن آنها به فتح و پیروزی بوده است.
سازهایی مثل کوس، دُهل، کَرنا، شیپور، سُرنا و غیره ابزار موسیقی جنگی بوده که شاعران ما بارها از آنها نام برده‌اند. در موسیقی نظامی در ایران تا دوره ناصرالدین شاه که سازهای بادی اروپایی به ایران آمد، از همان ابزاری که در نقاره‌خانه به کار می‌رفت، استفاده می‌شده است.
شاردن فرانسوی که چند سال در اصفهان پایتخت صفویه زندگی می‌کرده است، به نقاره خانه‌های موجود در اصفهان اشاره می‌کند که هنگام غروب و سحر، با نقاره، کوس و دُهل که قطر آن سه برابر قطر طبل‌های اروپا است، می‌زدند. همچنین کاخی برای نقاره چیان هندی در محله خواجو اختصاص داده شده بوده که کرنا زنان و نوازندگان هندی ساکن آن بودند. شاه عباس دوم عده‌ای از این نوازندگان را هنگام شکست مغول و فتح قندهار به همراه آورد و در این قصر که آن زمان خالی بود جا داد.
تارونیه سیاح و تاجر فرانسوی نیز از نوازندگی کرنا و نقاره در میدان شاه به عنوان کنسرت یاد کرده است که اول غروب آفتاب و نصف شب صدایش در تمام شهر شنیده می‌شده است.
عبدالله مستوفی نیز به اینکه در زمان قدیم معمول بوده که در طلوع و غروب آفتاب، نوازندگان این موسیقی وطنی در جای مرتفعی دور هم جمع شوند و بوق، کوس، کَرنا و دُهل خود را به صدا در می‌آوردند تا از روشنایی خورشید استقبال یا آن را بدرقه کنند، اشاره کرده است.
او همچنین نوشته است، نوزاندگان در زمان جنگ ابزارهای سنگین موسیقی خود را پشت شتر می‌بستند و نواهای مهیج را در میدان‌های جنگ به صدا درمی‌آوردند تا موجب تقویت شجاعت سربازان شود اما در زمان ناصرالدین شاه چون ابزارهای موسیقی اروپایی در جنگ معمول شد، نقاره خانه جنبه تجملی به خود گرفت و فقط در اعیاد، صبح و عصر کارشان را انجام می‌دادند.
در دوره ناصری علاوه بر حفظ رسوم قدیم و نوازندگی از سردرِ ارگ و مواقع دیگر، فقط موسیقی قراولان پادشاهی بود که در تشریفات رسمی به کار می‌رفت. اوژن فلاندن نیز در زمان محمدشاه قاجار از آن به نام «موزیک گارد سلطنتی» نام برده است.
در زمان ناصرالدین شاه، سال‌ها بعد از افتتاح مدرسه دارالفنون شعبه‌ای در این مدرسه به نام شعبه‌ی موزیک تاسیس شد و یک متخصص فرانسوی به نام لومِر برای تعلیمات فنی این کار استخدام شد و به ایران آمد. متخصص دیگری نیز به نام گوار از اتریش آورده شد که موزیک کامران میرزا نایب السلطنه را اداره می‌کرد. از این به بعد کلمه‌ی موزیک به دسته‌های موسیقی نظامی اطلاق شد و جای نقاره خانه را گرفت. چون معلم اروپایی زبان فارسی نمی‌دانست، میرزا علی اکبرخان نقاش باشی که معلم فرانسه و نقاشی دارالفنون هم بود به عنوان مترجم لومر انتخاب شد و اولین کتاب تئوری موسیقی را به سبک جدید با جمله‌های فرانسوی و ترجمه آن نوشت و که در چاپخانه دارالفنون چاپ شد.
لومر، شاگردان بسیاری در حوزه موسیقی آن زمان تربیت کرد. سلیمان خان از اولین و بهترین شاگردان او بود و قره‌نی کوچک می‌زد اما نواختن سازهای بادی و پیانو را هم می‌دانست. سلیمان خان بعدها رییس موزیک عبدالحسین میرزای فرمانفرما و پس از مدتی رییس موزیک علاءالدوله و موزیک گارد سلطنتی شد.
یوسف خان، غلام رضا خان یا سالار معزّز (که مارش‌های نظامی و سرودهای وطنی هم ساخت و بعد از فوت لومر رییس مدرسه‌ای شد که بعدها اسم موزیک گرفت)، حسین هنگ آفرین، ناصر همایون و ابراهیم آژنگ از شاگردان لومر بودند.
تصاویری از موزیکچی‌ها در کاشی کاری کاخ گلستان به عنوان تاریخ تصویری موسیقی نظامی آن زمان به جا مانده است.
در دوره ناصری موزیک نظامی در روزهای عید، مسافرت‌های ییلاقی، تشریفات رسمی درباری، تعزیه تکیه دولت، همه روزه یک ساعت مانده به غروب در حیات تخت مرمر و همچنین بنا بر میل شخصی افراد در عروسی‌ها استفاده می‌شد.
شعبه‌ی موزیک دارالفنون خدماتی برای تاسیس دسته موزیک نظام به وجود آورد. در سال ۱۲۹۷ که تشکیلات جدید فرهنگی داده شد، این قسمت هم به سازمان وزارت معارف اضافه شد و مدرسه موزیک نام گرفت و به عنوان یک مدرسه‌ی اختصاصی متوسطه با هدف تربیت افسران برای دسته‌های موزیک شناخته شد و شرط ورود به آن داشتن گواهی نامه‌ی ابتدایی و دوره‌ی آن هم پنج ساله بود.
از مدرسه‌ی موزیک سه دوره و روی هم رفته ۱۰ نفر دپیلمه بیرون آمده که به جز یک نفر بقیه افسر و رییس دسته‌های موزیک شدند. این مدرسه تا سال ۱۳۰۷ به همین نام بود و بعد از آن تشکیلاتش تغییر کرد و تبدیل به مدرسه موسیقی دولتی شد.
دیدگاهتان را بنویسید