ایرج رحمانپور

موسیقی ایرانیان – سحر طاعتی: «ایرج رحمانپور» خواننده برجسته موسیقی لرستان که عنوان «حنجره زخمی زاگرس» را دارد این روزها مشغول تمرین با گروهش است که بتواند موسیقی بومی این منطقه را با نگاهی دیگر به مردم پایتخت ارائه کند. رحمانپور که طی سالها حضورش در تهران سعی در شناساندن و معرفی موسیقی منطقه خود کرده، این بار نیز سعی دارد با گروهش «راهو» قطعات فولک زاگرس را که خودش بر روی آنها آهنگسازی کرده، در تاریخ های ۲۰ و ۲۱ مردادماه در تالار وحدت اجرا کند.

این موسیقیدان برجسته لرستان بر خلاف خیلی از هم نسلانش وضعیت موسیقی نواحی را وخیم نمی داند و معتقد است برای حفظ و ترویج آن و نیز ایجاد انگیزه بین جوانان برای توجه بیشتر به این ژانر از موسیقی باید آن را همپای دیگر موسیقی ها به روز کرد.

آهنگسازی بر اساس موسیقی بومی، جایگاه و چگونگی ارائه آن از جمله موضوعاتی است که راوی موسیقی زاگرس در گفتگو با سایت خبری و تحلیلی «موسیقی ایرانیان» به آنها پرداخته است.

*در کنسرت گروه راهو که قرار است آخر هفته در تالار وحدت برگزار شود چه بخشی از موسیقی زاگرس را اجرا خواهید کرد؟

در این اجرا نیز طبق معمول همه کنسرتهایم بخشی از کارهایم را که در طول سالیان گذشته انجام داده ام را طی دو شب با مردم پایتخت تقسیم می کنم.

در واقع قطعات اجرایی این کنسرت از کارهای خودم است که بر اساس موسیقی بومی زاگرس آهنگسازی کرده ام و از آنجایی که نقطه حرکت این کارها بومی و متعلق به منطقه زاگرس است من برداشتهای خودم را از این نوع موسیقی ها در قالب یکسری کار تولید کرده ام که اجرا می کنیم.

*این قطعاتی که شما ساخته اید برگرفته از موسیقی زاگرس است یا با ساخت این آثار یک نوع نگاه دیگری به موسیقی بومی منطقه خودتان داشته اید؟

دقیقا باید روی نگاه دیگر تاکید داشته باشیم چرا که من از فیلتر دیدگاه خودم اینها را عبور داده ام و برداشت کردم. از آنجایی که من خودم شعر و ترانه می سرایم سعی کردم این ترانه ها را ضمن اینکه یک رویکردی به بوم و منطقه خاص دارند در عین حال هم آن چیزی باشد که خودم از آنجا برداشت کرده ام و درواقع دریافت خودم از این جهان هنر زاگرس باشد.

به هر حال هر هنرمندی فضای ذهنی برای خودش می سازد و امضایی دارد من نیز سعی کردیم در نهایت امضای خودم پای کارم باشد.

*با توجه به اینکه سالهاست در تهران زندگی می کنید آیا نگاه شهری هم در این آهنگسازیها حاکم شده است ؟ به طور کلی زندگی در تهران و دور از مناطق زاگرس چه قدر نوع نگاه شما را نسبت به موسیقی های محلی تغییر داده است؟

زندگی صرفا در یک محیط بستگی به این دارد که شما چه قدر از آنجا برداشت داشته باشید. اگر هزاران کیلومتر هم فاصله داشته باشید چون با آن نغمه ها بزرگ شده اید و زندگی کرده اید فاصله نمی تواند بین ما و آن نغمه ها دوری ایجاد کند . من خودم با این تقسیم بندی موسیقی محلی و شهری موافق نیستم من می گویم موسیقی هم مثل سایر هنرها، مجموعه ای از هزاران نغمه است. در عالم نقاشی مجموعه ای از رنگ ها را دارید در موسیقی هم ما با اصوات و نغمه ها و آواها در ارتباطید که می خواهید به وسیله آنها روی مخاطب تاثیر بگذارید.

من عموما با این بحث شهری و روستایی کردن هنر خیلی موافق نیستم چون شما می دانید جوامع بشری به شدت متحول شده و هنر تعاریفی دارد که متعلق به هر جایی باشد نمی تواند فارغ از آن تعاریف و خصایص هنری باشد حال ممکن است تحت تاثیر یک بوم ویژگی خاص خودش را داشته باشد.

شما وقتی موسیقی هندی یا غرب را می شنوید متوجه منطقه خاص موسیقایی می شوید قطعا موسیقی ما مردم خاورمیانه هم خصوصا ایران هم وقتی شنیده می شود مخاطبان می دانند متعلق به منطقه خاص است حال وقتی داخل ایران هم درباره سایر فرهنگها صحبت میکنیم خصلتهایی خاص خودشان را می بینیم ولی این نیست که هنرمندی که در خراسان زندگی می کند با هنرمندی که در پایتخت کشور زندگی می کند بتواند تفاوتهای خاصی داشته باشند باید یکسری مفاهیم عام هنر در کارشان داشته باشند به اضافه تاثیراتی که از بومشان می پذیرند.

یک منطقه کویری حتما با منطقه چنگلی از نظر واژه ، آرمان و … با هم تفاوت خواهد داشت. ولی تاکید می کنم چه موسیقی و چه سایر هنرها باید دارای یکسری مفاهیمی باشند که از ابتدا بشر برای هنر تعریف کرده و توسط آنها روی مخاطبش تاثیر بگذارد .

*سالهاست که بخش اعظمی از موسیقی های محلی یکسری مناطق به واسطه فوت راویانش در حال از بین رفتن است به نظر شما چرا خیلی از این موسیقی ها نتوانسته به نسلهای دیگر منتقل شود و کاملا از بین رفته اند ؟ و با توجه به اینکه شما اقدام به آهنگسازی بر اساس موسیقی منطقه خود کردیده اید فکر می کنید این آثار چه قدر می تواند بخش اعظمی از موسیقی زاگرس را حفظ و به آیندگان ارائه دهد ؟

ایرج رحمانپور

زندگی هر چیزی را که برای بشر در سایر نقاط جهان تدارک دیده برای ما هم در نظر گرفته و این سرنوشت همه است و ما هم به سرنوشتی خواهیم گذراند که بقیه گذرانده اند. اینکه بخشی از کسانی که راویان موسیقی های بومی ما بوده اند و در حال از بین رفتن هستند، واقعیت است و اینکه غفلت شده که بخشی از این موسیقی ها ثبت و ضبط شود واقعیت دیگری است. اما متاسفانه بخشی از پژوهشگران و کسانی که می خواهند به اینها بپردازند گاه انقدر از آن سوی بام می افتند که دنبال یکسری چیزهای خاص هستند که گویی دنبال یک نوع فسیل و سنگواره اند چیزی که باید بسیار عجیب و غریب باشد که وقتی مخاطبی آن را می بیند تعجب کند.

ما یک سرگذشت مشترکی با اقوام متفاوت داشتیم منتها یک چیزی مثل نخ تسبیح ماها را بهم وصل می کرده که هم اکنون وجود دارد احیانا اگر راویان از بین رفتند ولی آن نخ تسبیح که کلی این موسیقی ها و فرهنگها را بهم پیوند می زده هست و وجود دارد و باز متاسفانه این واقعیت را نمی خواهند برای بومی ها ببیند که درسته باید یکسری از اصالتها حفظ شود و برایش ارزش قائل شویم اما این در حد موزه است یعنی ما می توانیم اینها را در موزه ها نگه داریم و برایشان ارزش قائل شویم، نمی شود روی آنها ماند . یک عده انقدر با تاسف با این قضیه برخورد می کنند که گذشته های ما را می خواهند تبدیل به یک بند و زنجیری بکنند که ازش نشود عبور کرد. مثلا فلان چنگی و یا دوتار نواز در خراسان اینگونه می نواخت و روایت می کرد بنابراین اگر احیانا کسی در خراسان می خواهد کار موسیقی بکند باید حتما نعل به نعل عین همان موسیقی را اجرا کند و اگر چنین نشد این دیگر موسیقی خراسانی نیست در حالی که جوانانی که این همه برایشان متنوع حق انتخاب دیده شده و هزاران شبکه شبانه روز در دنیا در حال تولید هستند که جوان من ایرانی چه لر، چه عرب ،چه فارس ناگزیر آنها را نگاه می کند و ثانیه به ثانیه در این شبکه ها در حین انتخاب است؛ اگر قرار است من بومی هم جز انتخابهای این جوان باشم باید خودم را به آن برسانم باید خودم را خودم را در دنیایی که دارد تغییر می کند هنگام و همراه کنم.

آیا آنچه در کشورهای دیگر نواخته و خوانده و ساخته می شود برای ۱۰۰ سال پیش شان است؟ آیا آنها هنوز به گذشته هایشان می پردازند یا اینکه آن گذشته ها را تبدیل به مواد خام برای استفاده در آینده کرده اند؟ آنها موسیقی های گذشته شان را تبدیل به سکوی پرتاب کرده اند و نیامدند رویشان بایستند و تاکید کنند که موسیقی این است و اگر نباشد دیگر موسیقی نیست.

شکی نیست ما ناراحتیم از اینکه بخشی از موسیقی ما تدوین و ثبت نشده و بخشی از موسیقیمان با روایانش از بین می رود ولی آن تجربه هایی که هنرمندان بومی در منطقه خودشان کسب کرده اند و آموختند باید این اختیار و اجازه را داشته باشند که با فضای روز جامعه حرف بزنند که اگر نزنند جا مانده اند و از زمره انتخاب جوانان کنار می روند و ناگزیر آن جوان موسیقی دیگری را انتخاب خواهد کرد.

ما هر کاری کنیم و بگویم که این نوع موسیقی متعلق به آبا و اجدادت بوده؛ می گوید نمی خواهم و این حسی را درمن ایجاد نمی کند. هر چند آن نغمات انقدر سرشار از زیبایی و خلاقیتهای هنری هستند که اگر از آنها استفاده به روز بشود مورد سلیقه و پسند جوان امروزی هم قرار می گیرد ولی اگر قرار باشد رویشان تاکید و پافشاری کنیم که عینا دوتاری که باید فلان کس می زده تکرار شود غیر ممکن است.

در شرایط امروزی همه سازها الکترونیکی شده اند با این وضعیت دنیا ما رو می گذارد و می رود ما مجبوریم چیزهایی که داشتیم را بیاوریم و با ظرف زمان ارائه دهیم .

در این گذر ، کلام هم تغییر کرده من لرستانی که چندین سال پیش مشکل و دغدغه مردم سرزمینم کوچ بوده و الان پدیده ای به اسم کوچ یا به ندرت وجود دارد یا برانداخته شده و آنجا ترافیک ؛ مسائل و مشکلات شهری مثل آلودگی و از بین رفتن محیط زیست و از بین رفتن جانواران و… دغدغه هایشان است من دیگر نمی توانم برای مردی که در حال کوچ است شعر بسرایم .

هر چند که آنها باید پایه حرکتمان باشد یعنی از آن زیبایی ها باید استفاده کنیم اما فقط برای مواد کار نه به عنوان همه کار.

آیا موسیقی ملی ما همان چیزی است که در ۱۰۰ سال پیش اجرا می شده؟ الان استاد حسین علیزاده کارهایی می کنند که مرحوم صبا می کردند؟ این طوری نیست و همه چیز در حال تغییر است و هنر هم باید خودش را با این تغییرات همراه کند.

*می توان گفت با قرار دادن جوانها در این مسیر تغییر و بهره مندی از موسیقی های بومی شان در ساخت قطعات جدید ، پیوند نسل جوان با موسیقی های محلی برقرار شود و آن فاصله ای که طی این سالها از موسیقی فولک گرفته اند احیا شود؟

ایرج رحمانپور

کسی نمی خواهد این تصمیم را بگیرد یا ابلاغش کند این نیازی به بخش نامه و گفتن ندارد این مسئله رخ داده به طوری که الان شاید صدها گروه زیرزمینی در نقاط غرب کشور زندگی می کنند و در حال تولید موسیقی هستند که یک روزی هم خودش را نشان خواهد داد.

به نظر من تمام آنهایی که زیر پوشش تعریف اقوام می روند جوانهایشان در حال تولید کار هستند و در همین تلاطم و طوفان زایش ، آرامشی پیدا می شود و تولیداتی که ماندگار است و مخاطب دارد خودشان را نشان خواهند داد.

*با توجه به مواردی که عنوان کردید معتقد به این هستید که آینده موسیقی نواحی ، با حضور جوانانی که در حال کار هستند به شیوه جدید، آینده خوبی خواهد بود ؟

صدها نفر در همین منطقه لرستان بامحوریت خرم آباد در رشته های موسیقی با گرایش های متفاوت در حال تحصیل هستند اینها چه خواهند شد وکجا خواهند رفت؟ غیر ممکن است از دست و دهان این جوانان آثاری تولید نشود.

اینهمه آموزشگاه و مدارس موسیقی فعال هستند بالاخره همه اینها لشکری را فراهم می آورد که غیر ممکن است از زیر دست اینها تولیدات بزرگ و امیدورار کننده بیرون نیاید .

*خیلی از هنرمندان هم نسل شما معتقدند که دولت و بخش موسیقی دولتی توجهی به موسیقی نواحی نداشته و نسبت به سایر ژانرها جدی گرفته نشده شما به عنوان یکی از بزرگان موسیقی زاگرس چه قدر این بی توجهی را عاملی در جهت از بین رفتن موسیقی های بومی و نواحی می دانید؟

متاسفانه مجموعه دولتی، کل موسیقی را خوب ندیدند و به آن نپرداختند چه برسد به موسیقی بومی و محلی. اما سالهای اخیر قدرت این موسیقی و گروههای که در سراسر کشور تشکیل شدند و تلاش و زحمت صدها نفری که بدون توقع و بدون اتکا به جایی ، با سرمایه شخصی توانستند خودشان را به مسئولین تحمیل کنند و توانستند به دولت و مسئولین بفهمانند اینجا هم خبری هست و باید بهش توجه کرد.

انگیزه ها در بین مدیران متفاوت است یک نفر با انگیزه اقتصادی جشنواره موسیقی محلی برگزار می کند و دیگری انگیزه سیاسی دارد و … ولی همه اینها با هر انگیزه ای که باشد تحت تاثیر قدرت زیاد این موسیقی است و افرادی که در این زمینه عمری را گذراندند به مدیران تحمیل کردند که این ژانر را هم ببینند و که خوشبختانه در سالهای اخیر دیده شده . هر چند که چه ببینند و چه نبینند انقدر این موسیقی جای خودش را باز کرده که دیگر نیازی به این قبیل توجهات نیست.

در مرکز کشورمان کنسرتهای بومی در کنار دیگر ژانرهای موسیقی برگزار می شود و تقریبا در تالار وحدت یک گروه بومی و یک گروه ملی تفاوت فروش چندانی ندارد در واقع آهسته آهسته اینها خودی نشان دادند و جای خودش را باز کرد که در این میان خیلی از مسئولین می بینند و خیلی ها هم نمی بینند .

نمی شود امیدی داشت به این مسئولیت هایی که در موسیقی وجود دارد. موسیقی و هنر خودش خودش را تامین می کند و باز می آفریند و خودش برای خودش حتی بودجه به دست می آورد و شاهدش هم همین کنسرتهایی است که برگزار می شود.

به طور کلی وضعیت بدی نیست و ما از سر قدرت موسیقی بومی را فریاد زدیم و اینها هم شنیده اند حالا چه قدر بخواهند جدی بگیرند با خودشان است.