مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان گفت: در موزه «کبرانلی» در پاریس از ۱۰ لباس نمایش داده‌شده، یک لباس به زنان بلوچ متعلق است و بین آثار به‌نمایش آمده در این موزه می‌توان ساز قیچک بلوچ را دید.
کامبیز مشتاق گوهری در گفت‌وگو با ایسنا درباره بودجه‌ای که به صنایع دستی در استان سیستان و بلوچستان اختصاص داده شده است، اظهار کرد: اعتبارات خوبی در سطح ملی و استانی در حوزه کارگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی گرفتیم. این اعتبار حدود پنج میلیارد تومان است. ما سه برند جدی سوزن‌دوزی، سفال و حصیر بلوچستان را داریم، البته فرش سیستان و بلوچستان هم برند چهارم این استان است، اما چون در گروه صنایع دستی جا نمی‌گیرد، نمی‌توانیم آن را مطرح کنیم.
او ادامه داد: بسیاری از مردم فقط سفال منطقه کلپورگان را می‌شناسند، اما نقاطی که در استان، سفال تولید می‌کنند مانند یک مربع است. روستاهای «کوه متیک» در منطقه سرباز، «هلونچکان» در نیک‌شهر و «فنوج» هر کدام سفال‌هایی را تولید می‌کنند که جذابیت خاص خود را دارند و مربوط به دوره پیش از اختراع چرخ هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: ما در سیستان روی پارچه‌بافی و صنایع در حال زوال آن، خامه‌دوزی و در بلوچستان روی سفال کلپورگان که یک برند است، تمرکز داریم تا میزان تولید آن را افزایش دهیم. مجموعه جدیدی را در کلپورگان احداث خواهیم کرد. آنچه در حال حاضر در کلپورگان موجود است، از زمان پهلوی باقی مانده و ما برای توسعه آموزش و تولید به‌دنبال راه‌اندازی کمپی برای سفال این منطقه هستیم.
مشتاق گوهری ادامه داد: راه‌اندازی کارگاه‌های استاندارد در سه نقطه «فنوج»، «کوه متیک» و «هلونچکان» از جمله برنامه‌های ما در صنایع دستی است. پرونده‌هایی را به‌طور جدی در زمینه طراحی محصول توسط هنرمندان برجسته‌ای مثل آقای اژدری در حوزه سفال و خانم مالکی در حوزه سوزن‌دوزی خواهیم داشت. این افراد در حال طراحی عناصر کاربردی و نمونه‌های جدید هستند که بتوانیم آن‌ها را بین هنرمندان برای ارائه در بازارهای ملی و بین‌المللی توسعه دهیم.
نمی‌توان انتظار تغییر الگوی سفال کلپورگان را داشت
او درباره اقداماتی که برای معرفی سفال کلپورگان انجام شده است، اظهار کرد: ما در این زمینه، دو مشکل داریم؛ گروهی که مجموعه کلپورگان در اختیار آن‌هاست، توانایی این را ندارند که محصولات را به‌شکل کارآمد ارائه دهند. این مجموعه در سال‌های گذشته در اختیار گروهی گذاشته شد که مدعی است بازارهای جهانی را در اختیار دارد، اما این‌طور نیست. به عبارتی نوعی انحصار در این زمینه اتفاق افتاده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان درباره این‌که چرا با این گروه برخورد نمی‌کنید؟ گفت: ما در مرحله نخست، فرصت می‌دهیم، چون این گروه در مناطق قومی و قبیله‌ای هستند و برای آن‌که تنش در رقابت ایجاد نشود، باید یک کار را با اجماع انجام دهیم. به همین دلیل، اول صحبت می‌کنیم، زمان می‌دهیم و اگر نتیجه‌ای نگرفتیم، سپس تصمیم‌گیری می‌کنیم. مداخله در مناطق قومی با مداخله در یک منطقه شهری متفاوت است.
مشتاق گوهری بیان کرد: متاسفانه گروهی که مجموعه کلپورگان را مدیریت می‌کند، مدت‌هاست که درِ این مجموعه را قفل کرده و باز نمی‌کنند و کوره آن را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد. ظاهرا ۴۰ نفر با این گروه فعالیت می‌کنند، اما گروه‌های دیگری هم وجود دارند که علاقه‌مند به همکاری هستند. ما دو کار انجام داده‌ایم؛ با این گروه اتمام حجت کردیم که بتوانند مشارکت حداکثری ایجاد کنند، در کنار این قضیه اعتبار گرفتیم که مجموعه دیگری را راه‌اندازی کنیم که چند مجموعه در آنجا شکل بگیرد تا انحصار در اختیار کسی قرار نگیرد.
این باستان‌شناس با بیان این‌که ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که سفال کلپورگان بتواند الگویش را تغییر دهد، گفت: وقتی شما سفال کلپورگان را تهیه می‌کنید، یک قطعه تاریخی را می‌خرید و باید همان‌طور هم حفظ شود. بنابراین نمی‌توان مثل سفال لالجین یا میبد توقع داشته باشیم، انواع و اقسام مختلفی در این منطقه تولید شود. ما تصمیم داریم تولید این نوع سفال را در همین قالب سنتی افزایش دهیم.
سفال کلپورگان قطعه‌ای از تمدن پیشا چرخ است
او همچنین اظهار کرد: سفال وزن دارد و نمی‌توان آن را به‌راحتی پست کرد. ترتیب ارائه سفال به‌گونه‌ای متفاوت است، برخلاف سوزن‌دوزی، سفال مخاطب عام زن‌ها را ندارد. آنچه محصول مصرفی زنان است، گستردگی دارد. سفال کاربرد و مخاطب متفاوتی دارد، زیرا شما نمی‌توانید از سفال کلپورگان استفاده کنید. این سفال جنبه تمدنی دارد و مثل این می‌ماند که یک قطعه موزه‌ای را در خانه گذاشته‌اید. سفال کلپورگان قطعه‌ای از تمدن پیشا چرخ است. بنابراین نوع ارائه و لایه معرفی آن هم متفاوت است.
مشتاق گوهری درباره دیگر صنایع دستی این منطقه، توضیح داد: حصیر این منطقه با حصیر شمال ایران تفاوت بسیاری دارد؛ حصیر سیستان و بلوچستان را از برگ درخت «داز» درست می‌کنند که در محیط‌های خشک دوام بیشتری دارد، در حالی که حصیرهای مناطق شمال فقط در مناطق مرطوب دوام می‌آورند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: حصیر، تنوع فراوانی دارد، اما چون نگاه هنرمندان منطقه محدود به کاربردهای خودشان است، عنصر دیزاین در آن، جایی ندارد. ما باید طراحان صنعتی را به کار بگیریم تا محصولاتی را که در کمپانی‌های بزرگ در حال تولید است، انجام دهند و هم از هنر صنایع دستی استفاده کنند و هم آن را به‌شکل کاربردی ایجاد کنند. در حال حاضر به سه گروه سفارش دادیم تا طراحی محصول کنند که بتوانیم آن را بین مردم آموزش دهیم.
راه‌اندازی بازارچه صنایع دستی زاهدان در سال ۹۶
وی درباره راه‌اندازی بازارچه‌های دائمی صنایع دستی در سیستان و بلوچستان نیز اظهار کرد: ما در حال حاضر بازارچه دائمی نداریم. در زاهدان با کمک معاونت صنایع دستی کشور که اعتبار خوبی را به این کار اختصاص داده، درصدد هستیم، ساختمان تاریخی «انبار ملک» را که ثبت ملی شده است، در سال ۹۶ به یک بازارچه صنایع دستی تبدیل کنیم. شهرداری چابهار منطقه‌ای دو هکتاری را در دهکده گردشگری بهاران در اختیار ما قرار داده است که در حال طراحی برنامه‌ای برای آن هستم تا با واگذاری به بخش خصوصی بازارچه صنایع دستی در آن راه‌اندازی شود.
مشتاق گوهری همچنین درباره سوزن‌دوزی‌های وارداتی و چرخی که به‌عنوان دستی عرضه می‌شود، توضیح داد: فروشگاه‌های صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان هم مانند دیگر فروشگاه‌های سراسر کشور، نشان اعتماد دریافت می‌کنند و افرادی هستند که می‌توان به کارشناسی آن‌ها اعتماد کرد تا سوزن‌دوزی‌های ماشینی و افغانی‌دوزی را در فروشگاه‌ها با نام سوزن‌دوزی سیستان و بلوچستان عرضه نکنند. اگر ما هم حضور نداشته باشیم، بازار صنایع دستی رونق دارد و این بازار عرضه و تقاضا را می‌شناسد و نمی‌توانیم در این زمینه کار کنیم، مگر آن‌که گمرک و مسئولان در مرزها جلوی ورود قاچاق کالا را بگیرند.
سوزن‌دوزی یک جواهر است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان ادامه داد: در بازار «مالی» زاهدان انواع سوزن‌دوزی‌ها ارائه می‌شود و مخاطب بنا بر تشخیص خودش یا آن را می‌خرد یا نمی‌خرد. در حال حاضر نظریه‌ای بین کارشناسان وجود دارد که آیا دوخت ماشینی، رونق سوزن‌دوزی را کم می‌کند؟ یکی از مشکلات ما این است که بسیاری، سوزن‌دوزی را نمی‌شناسند. اگر بافت ماشینی بتواند قیمت سوزن‌دوزی را کاهش دهد که مردم بتوانند روی لباس خود از آن استفاده کنند و بعد آن را بشناسید، قطعا می‌تواند در بازاریابی آثار دستی هم کمک کند.
او اضافه کرد: شاید خیلی از ما نتوانیم فرش دستبافت بخریم و به جای آن، فرش ماشینی می‌خریم، زیرا آن را هم به‌عنوان یک اثر هنری می‌شناسیم. همه نمی‌توانند اثر فاخر سوزن‌دوزی را بخرند، اما می‌توانند سوزن‌دوزی ماشینی را بخرند. این نکته قابل بحث است. ما سعی می‌کنیم اصالت آثار را تشخیص دهیم و آن‌ها را در مراکز قابل اعتماد ارائه دهیم و انتخاب را به مخاطب واگذار کنیم. در نهایت ما باید سطوح مختلف فروش داشته باشیم. سوزن‌دوزی واقعا یک جواهر است، اما باید معرفی شود.
قطعا در آغاز راه هستیم
مشتاق گوهری در پاسخ به این پرسش که برای معرفی و تبلیغ سوزن‌دوزی و سفال کلپورگان چه کار انجام داده است؟ اظهار کرد: معرفی این آثار نیازمند تولید و عرضه قابل توجه برای بازار است. ما در تهران با کمک پژوهشگاه میراث فرهنگی یک مرکز تاریخی را انتخاب کردیم تا بتوانیم سوزن‌دوزی و سفال استان سیستان و بلوچستان را در آن عرضه کنیم، اما تغییر رئیس سازمان موجب تاخیر در این زمینه شد. داشتن فروشگاه‌های مطمئن در شهرهای گردشگرپذیر می‌تواند گام مهمی در این زمینه باشد. صادراتی کردن این کار به‌عنوان یک برند، در دستور کار ماست تا در نمایشگاه‌های مختلف مطالب علمی مرتبط با سفال کلپورگان و کاتالوگ‌هایی درباره این اثر ارائه دهیم، اما قطعا ما در آغاز راه هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان بیان کرد: سال‌ها سفال کلپورگان را به شکل مصنوعی خریداری می‌کردیم تا حفظ شود، زیرا سفال، کالای کاربردی نیست. نمونه‌های مشابه این سفال را که از آفریقا وارد می‌کنند، در بهترین بوتیک‌های پاریس به‌عنوان آثار تمدن‌های بدوی نمایش می‌دهند. سفال کلپورگان به اصل قبیلگی تمدن‌های اولیه نزدیک است. این موضوع برای ما تنها معرفی صرف نیست، بلکه باید درباره آن پژوهش شود و مطالب علمی داشته باشیم، اما همه این موارد در سایه دو موضوعِ کمبود نیرو یا فقر نیروی انسانی در سازمان میراث فرهنگی و آشنایی کم پژوهشگران کشور است.
نقش سوزن‌دوزی در لباس‌های مدرن برندهای مهم دنیا
او با بیان این‌که وقتی رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری – زهرا احمدی‌پور – به سیستان و بلوچستان سفر کرد، مانتوهایش سوزن‌دوزی داشت، گفت: ما در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرکزی، غرفه‌ای داریم که هنرمندان به‌صورت زنده در آنجا سوزن‌دوزی انجام می‌دهند. کسی که برای اولین‌بار به سوزن‌دوزی توجه کرد، خانم جهانبانی بود که ظاهرا هنوز هم در انگلستان در این زمینه فعالیت دارد و برندهای مهم نیز از نقش‌های انتزاعی سوزن‌دوزی در لباس‌های مدرن استفاده می‌کنند.
مشتاق گوهری با بیان این‌که این سازمان برای حفظ این مجموعه، سال‌ها تلاش کرده است، ادامه داد: سال‌ها سفال کلپورگان را برای حمایت می‌خریدیم، اما بسیاری از آن‌ها در حین جابه‌جایی شکسته می‌شدند. ما خدمت خاصی به حوزه صنایع دستی این خطه نکرده‌ایم، اما صنایع دستی برقرار بود، زیرا عرضه و تقاضا در بازار وجود دارد. سنت پوشیدن لباس بلوچی بین زنان به‌مراتب نسبت به مردان قوی‌تر است. ما کمتر زن بلوچی را می‌بینیم که لباسی به‌جز لباس این منطقه را بر تن کند. معمولا در تمام جوامع، زنان سنت‌ها را زنده نگه می‌دارند و اگر آن‌ها این سنت را حفظ نکنند، هیچ چیزی از ما نخواهد ماند.
سیستان و بلوچستان ۱۹۰ هزار هنرمند دارد
او با اعلام این‌که حداقل ۱۹۰ هزار نفر هنرمند در سیستان و بلوچستان هستند، گفت: ما مشخصات حدود دوهزار نفر را ثبت و ساماندهی کرده‌ایم. طرحی را پیاده کرده‌ایم تا هنرمندان چهار شهر بزرگ را که مرکز صنایع دستی هستند، شناسایی کنیم. تا کنون ۵۰ درصد کار انجام شده و امیدوارم اگر این طرح موفق باشد در سراوان، زابل، ایرانشهر، چابهار و شهرهای دیگر نیز آن را عملی کنیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اضافه کرد: بیش از یک‌هزار هنرمند این استان بیمه شده‌اند که برخی از آن‌ها از محل بیمه قالیبافان بودند و برخی نیز در دولت جدید حذف شدند. از طرفی، بیمه صندوق روستایی را در استان توسعه داده‌ایم که از طریق بیمه روستاییان وعشایر پرداخت می‌شود و بیشتر مزایای مربوط به مقرری بازنشستگی و دفترچه بیمه سلامت را شامل می‌شود. البته این بیمه، شرایط بیمه قالیبافان را ندارد و به همین دلیل، دیگران نگاه مقایسه‌ای درباره آن دارند. این، امکانات موجود ماست. بیمه قالیبافان هم پیچیدگی‌های خاصی دارد که تقریبا تامین اجتماعی زیر بار آن نمی‌رود و اگر هنرمند بیمه‌شده یک‌بار آن را پرداخت نکند، بیمه‌اش را از دست می‌دهد. بنابراین ما مشکلاتی در این زمینه داریم.
کبریا حسین‌زاده / ایسنا
دیدگاهتان را بنویسید