در ایران، اجرای موسیقی با هدف حفظ حرمت مناسبت‌های مذهبی و ایام سوگواری، حدود شش‌ماه در سال متوقف می‌شود و آنچه در این ایام به گوش می‌رسد، موسیقی مذهبی است؛ همان چیزی که منسوخ شدن شیوه‌ی اصلی آن، دغدغه‌ی خیلی‌ها شده است.
اهمیت موسیقی مذهبی به اندازه‌ای است که زنده‌یاد ابوالحسن‌خان صبا، ۵۰ سال پیش به شاگردانش می‌گفت: «در محرم و صفر دست از کارهای معمول بردارید و پای منبری‌ها و روضه‌خوان‌ها بنشینید و نمونه‌های بکر را از آن‌ها یاد بگیرید. اگر تعزیه و پرده‌خوانی از بین برود، نمی‌دانیم چه چیزی حافظ و ضامن موسیقی دستگاهی می‌شود.»
موسیقی مذهبی کم‌وبیش در همه‌ی دنیا وجود دارد و خیلی از موسیقی‌دانان بزرگ مانند باخ و هندل نیز از دل کلیساها بیرون آمده‌اند. نواختن ارگ، خواندن آواز جمعی و پیدایش موسیقی چند صوتی مانند «کنترپوان»، «فوگ» و هماهنگی از کلیسا است. این موسیقی در کشور ما نیز در قالب‌هایی مانند اذان، مناجات و نوحه تجلی یافته است و به نظر می‌رسد، ما در زمینه‌ی ثبت و ضبط آن کار چندانی انجام نداده‌ایم؛ اما معمولا در ایام سوگواری و البته در چند سال اخیر، اجراهایی با این مضمون روی صحنه می‌روند.
روح‌الله خالقی در کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» فصلی را به موسیقی مذهبی اختصاص داده و نوشته است: «باید شکرگزار تعزیه و نوحه بود که بعضی از نغمات موسیقی ملی را نگهداری کرده و در ضمن ردیف دستگاه‌ها به ما تحویل داده است. همچنین در میان اهل منبر کسانی بودند که از لحاظ اطلاعات موسیقی و آگاهی از ردیف آواز به مقام استادی رسیدند، حتی برخی از آن‌ها در مجالس انس نیز به‌خوبی از عهده خواندن آواز برمی‌آمدند.»
خالقی در بخش دیگری از کتاب خود آورده است: «گذشته از اشعار بازاری که معمولا در نوحه‌خوانی به‌کار می‌رود، بعضی از شعرای معروف، اشعار خاصی هم برای نوحه‌سرایی گفته‌اند که از جمله‌ی بهترین آن‌ها باید مرثیه‌های مذهبی یغما جندقی، شاعر معروف، را ذکر کرد. اما ظاهرا او مبتکر سبکی در مرثیه‌سازی است که آن را نوحه «سینه‌زنی» می‌گویند و به‌واسطه کوتاهی و بلندی مصراع‌ها برای آهنگ موسیقی متناسب است و به همین جهت به‌طور نوحه با نغمه‌های مخصوص خوانده شده است.
به‌راستی وقتی کسی با سبک مطلوب و دلپذیری مناجات می‌کند و صوتش آدمی را از خواب غفلت به هوش می‌آورد، بهترین وسیله تزکیه‌ی نفس و بیداری روان است، بخصوص مناجات‌کننده‌ای که به رموز موسیقی آشنا باشد و اشعار را در گوشه‌های مختلف و متنوع دستگاه‌ها بخواند. مانند سیدحسین عندلیب اصفهانی که در این فن مهارت بسیاری داشت و هنگامی که در گلدسته مسجد سپه‌سالار تهران در شب‌های ماه مبارک رمضان مناجات می‌کرد، همه خفتگان را به هوش می‌آورد و مجذوب می‌کرد.»
در سال‌های اخیر ضمن اجرا شدن آثاری قابل قبول در این حوزه، کارهای سفارشی نیز تولید شده‌اند، هرچند به گفته‌ی بسیاری از منتقدان موسیقی، سفارش خلق اثری هنری با موضوعات مذهبی، کاری خطاست. خیلی از این آثار سفارشی فقط یک‌بار شنیده می‌شوند و سپس در آرشیوها خاک می‌خورند.
در این‌باره، رضا مهدوی – کارشناس حوزه‌ی موسیقی – معتقد است: «بعضی آثار سفارشی از آنجا که برگفته از روح واقعی و حقیقت نیستند و در آن‌ها معنویتی وجود ندارد، مورد اقبال قرار نمی‌گیرند. متأسفانه این آثار، پر از ریا و مباحث خصوصی و درونی افراد هستند و به‌نوعی برای بیان کردن درونیات شخص برای رسیدن به شهرت به‌کار می‌روند؛ اما اگر بگذاریم هنرمند، آزادانه عرض ارادتش را نشان دهد و خودش دست به تولید اثر بزند و در مراحل بعد مورد حمایت قرار گیرد، به روح و اصل و باطن قضیه نزدیک‌تر است و قطعا به دل مردم می‌نشیند، چون از دل برخاسته است.»
در سال‌های اخیر، اقدامات متفاوتی در زمینه‌ی موسیقی مذهبی در کشور انجام شده است که نسبتا متفاوت تلقی می‌شوند؛ اجرای ارکستر موسیقی ملی ایران، اجرای علیرضا قربانی و گروه «اشتیاق» و … در ایام سوگواری ماه‌های محرم و صفر، مخاطب را به شنیدن گونه‌ای دیگر از موسیقی سوق داده که به‌نوبه‌ی خود قابل توجه است.
دیدگاهتان را بنویسید