۱۴۰۲ روزها و امیدهای جدیدی را پیش روی هنرمندان، از جمله اهالی موسیقی قرار می دهد و البته همانند گذشته با چالش هایی هم برای فضای موسیقی همراه خواهد بود. چنانچه ۱۴۰۱ نیز همانند دیگر سال‌هایی که در ایران برای موسیقی رقم خورده بود، فراز و نشیب‌های بسیاری را برای موسیقی و اهالی‌اش به همراه داشت؛ از مرگ هنرمندان مطرح این حوزه گرفته تا توقف مقطعی کنسرت‌ها و روشن شدن دوباره چراغ آنها، برگزاری جشنواره موسیقی فجر در فضایی متفاوت، برگزار نشدن جشنواره ای مانند موسیقی جوان و حضور برخی از چهره های موسیقی جهان در ایران.
در آخرین روز از سال ۱۴۰۱، نگاهی داریم بر آنچه امسال بر موسیقی و هنرمندانش گذشت.
خوانندگانی که از کنسرت‌ها جا ماندند
در ابتدای سال ۱۴۰۱ تعدادی از خواننده‌های شناخته‌شده به دلیل آنچه مشکل ویزا اعلام شد، از کنسرت‌هایشان جا ماندند که برخی آن را به روابط بین کشورها نسبت دادند و عده‌ای دیر اقدام کردن برای دریافت ویزا را علت اصلی برشمردند.
در فروردین ماه ۱۴۰۱، طی یک جریان پرحاشیه خبری، اعلام شد علیرضا قربانی که قرار بوده در یک رویداد نوروزی در امریکا به روی صحنه برود، پس از یک بازجویی چهارساعته، موفق به حضور در آمریکا نشده و در نهایت سینا سرلک که در امریکا اقامت دارد به جای او به روی صحنه رفت.
قربانی پس از سر و صدای رسانه‌ای درباره این اتفاق، با انتشار ویدیویی توضیح داد که به جهت قواعد و قوانینی که وجود داشت اجازه حرکت از بخش پاسپورت کنترل به بعد را به او نداده‌اند و اعلام کرده‌اند که اجازه ورود به خاک آمریکا با این ویزا وجود ندارد و بنابراین به نظر می‌رسد ناهماهنگی بین آنها و بخش کنسولگری که ویزا صادر کرده و این افسر وجود داشته است.
همایون شجریان هم در شهریور ماه ۱۴۰۱ اعلام کرد که زمان برگزاری کنسرت‌های کانادای او، به دلیل آماده نشدن ویزای تعدادی از اعضای ارکستر «سیاوش» به ماه ژانویه تغییر کرده است.
همایون شجریان پیشتر اعلام کرده بود که قرار است ۱۱ تا ۲۰ شهریور (دوم تا ۱۱ سپتامبر) در شهرهای تورنتو، مونترال، ونکوور و کلگری به روی صحنه برود، ولی یک روز پیش از آغاز این کنسرت‌ها، از تغییر زمان برگزاری آنها خبر داد.
با این حال این هنرمند فردای همان روز خبر داد که کنسرت‌های ونکوور در روزهای نهم و دهم سپتامبر و کلگری در روز یازدهم سپتامبر برگزار می‌شود. البته که شجریان پس از برگزاری چند کنسرت در خارج از کشور، سایر اجراهای خود در خارج از ایران را به دلیل حوادث داخل کشور لغو کرد.
شجریان در مقطعی با مشکل توقیفِ پاسپورتش در مهر ماه امسال هم مواجه شد که البته چند روز بعد این مساله حل شد.
عید فطر؛ حضور رهبر ارکستر آلمانی در ایران
ولفگانگ ونگنروت ـ رهبر ارکستر آلمانی ـ طی تعطیلات عید فطر به مدت سه شب به همراه ارکستر سمفونیک تهران به روی صحنه رفت. این رهبر ارکستر مهمان که به دعوت نصیر حیدریان به ایران آمده بود، در گفت‌وگویی با ایسنا درباره راه‌هایی که می‌توان ارکستر سمفونیک را به یک سطح قابل قبول رساند صحبت کرد.
از جمله مواردی که این رهبر ارکستر به آنها اشاره کرد، لزوم حمایت‌های بالای دولت از این ارکستر بود که از طریق آن بتوان نوازندگان قابل قبولی را وارد ارکستر کرد، یک رهبر ثابت حرفه‌ای برای ارکستر در نظر گرفت، از رهبرهای مهمان خوب دنیا به ارکستر دعوت کرد و با در نظر گرفتن یک برنامه منسجم و البته رپرتوارهای متنوع ارکستر را در مسیر پیشرفت قرار داد.
حضور یک رهبر مهمان دیگر در ارکستر سمفونیک تهران
ارکستر سمفونیک تهران با وجود اینکه در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ عملا فعالیتی نداشت، ولی تا میانه سال ۱۴۰۱ تقریبا مسیر خوبی را برای پیشرفت طی کرد؛ به گونه‌ای که پس از حضور رهبر ارکستر مهمان آلمانی، از حامد گارسچی (رهبر ارکستر ایرانی ساکن در آلمان) برای هدایت این ارکستر دعوت شد.
این رهبر ارکستر هم در گفت‌وگویی با ایسنا، نظراتی مشابه آنچه ونگنروت بیان کرد و گفت که «در راستای پتانسیلی که ارکستر سمفونیک تهران دارد، اگر بستر مناسبی به لحاظ آموزش و تمرین با رهبرهای حرفه‌ای مهمان و البته رهبر ثابت با توانایی بالا فراهم شود، در سال‌های آینده رشد بهتری خواهد داشت.»
لغو چند کنسرت و شگفتانه نیشابور
اما در آستانه فرا رسیدن ایام ماه محرم، لغو چند کنسرت حاشیه‌ساز شد؛ کنسرت‌هایی که حداقل بجز یک نمونه دارای مجوز از وزارت ارشاد بود.
در ابتدا ماجرای توقف کنسرت‌ها اینگونه آغاز شد که سیروان خسروی از لغو اجراهای خود در خوزستان خبر داد، کنسرت‌هایی که مجوز آنها از طرف ارشاد صادر شده بود اما سازمان تأمین استان بدون داشتن دلیل قانع کننده دستور لغو این کنسرت‌ها را داده بود.
پس از این ماجرا در همان روزها کنسرت سهراب پاکزاد هم در خوزستان به دستور سازمان تأمین استان لغو شد.
اما ماجرا لغوی کنسرت‌ها حتی به تهران هم کشیده شد و اجرای تقریبا خصوصی گروه «کماکان» در اواسط کار به دلیل ممانعت حراست محل برگزاری از ادامه کار باز ماند.
لغو کنسرت‌ها در نیمه اول سال تا همین جا مسکوت ماند و البته از آنجا که در مدتی به دلیل ناآرامی‌ها در کشور، کنسرتی برگزار نشد، شاهد لغو کنسرتی هم نبودیم تا اینکه به اسفندماه رسیدیم. در ماه پایانی سال که برگزاری کنسرت‌ها مدتی بود که از سر گرفته شده بود، دوباره شاهد برخوردهای سلیقه‌ای برای برگزاری کنسرت در برخی استان‌ها بودیم؛ به گونه‌ای که اگرچه قدم های مثبتی در جهت برگزاری کنسرت برای مثال در شهری مانند نیشابور برداشته شد و حجت اشرف زاده توانست در استان خراسان رضوی اجرا کند، اما کنسرت هایی هم در این همین روزها در استانی مانند فارس لغو شدند (ناصر زینعلی).
درگذشت امیراشرف آریان‌پور
در سال ۱۴۰۱ امیر اشرف آریان پور، موسیقیدان و پژوهشگر پیشکسوت ششم مرداد ماه به علت ایست قلبی جان به جان آفرین تسلیم کرد.
او متولد سال ۱۳۰۷ و از فارغ التحصیلان هنرستان موسیقی ملی و دارای دکترای موزیکولوژی بود.
این پژوهشگر و نویسنده عرصه موسیقی همچنین دارای مدرک دکترای ادبیات و مدیریت از دانشگاه تهران بود. آریان‌پور در رشته پژوهش و آموزش هنر نیز تحصیل کرد و یکی از شناخته‌شده‌ترین مدرسان هنر در مراکز علمی و آموزشی ایران به شمار می‌رفت.
بازگشت «مجید انتظامی» پس از ۱۰ سال که میسر نشد
در سالی که رو به پایان است، مجید انتظامی که قرار بود پس از ۱۰ سال دوری از صحنه، با رویداد «خاطره‌ها» و با همراهی ارکستر ملی تهران به روی سن بازگردد، پس از دو بار تغییر زمان برگزاری این کنسرت که همزمان شده بود با ناآرامی‌ها، بار دیگر از رفتن روی صحنه باز ماند و این کنسرت در نهایت بدون هیچ توضیحی به طور کلی لغو شد.
رفتن سازنده سازی که کسی جز مهر از او ندید
ابراهیم قنبری مهر ـ سازنده سرشناس ساز ـ در میانه تابستان ۱۴۰۱ در ۹۴ سالگی درگذشت.
ابراهیم قنبری‌مهر با توجه به علاقه‌ای که به موسیقی داشت، پس از چند سال و زمانی که امکانات فراهم شد، تصمیم گرفت تا برای یادگیری موسیقی و نوازندگی ویولن نزد ابوالحسن صبا برود. پس از گذراندن یک دوره نت‌نویسی و آشنایی با گام‌های موسیقی ایرانی و غربی و یادگیری نوازندگی، صبا پیشنهاد ساخت ویولن را به وی داد و او را به سورن آراکلیان معرفی کرد تا از اطلاعات و مطالعات نظری وی آگاه شود. وی با استفاده از راهنمایی‌های ابوالحسن صبا و سورن آراکلیان به ساخت ویولن پرداخت. او در سال ۱۳۳۴ کارگاه سازسازی وزارت فرهنگ و هنر را تاُسیس کرد.
برگزار نشدن جشنواره موسیقی جوان
جشنواره موسیقی جوان که به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقایی چند سال اخیر موسیقی کشور در جهت کشف و حمایت از استعدادها به شمار می‌رود، حتی پس از فرآیند انتخاب دبیر و انتشار فراخوان، تمدید فراخوان و کارشناسی آثار رسیده به دبیرخانه، برگزار نشد.
در ابتدا حمیدرضا اردلان به عنوان دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان منصوب شد. این جشنواره چند سالی با حضور هومان اسعدی بدون حرف و حدیث برگزار شده بود و انتظار می‌رفت اردلان هم به دلیل سابقه کاری خود مسیری مشابه اسعدی را در پیش بگیرد، اما انتشار فراخوان این جشنواره خود زنگ خطری برای برگزاری بود؛ چراکه نشانی از تاریخ برگزاری نبود.
به هر حال پس از اینکه خبر رسید که متقاضیان شرکت در جشنواره می‌توانند در فرصت دیگری آثار خود را ارسال کنند، دیگر خبری از جشنواره نشد.
بازخوانی دو قطعه کُردی و حواشی
همایون شجریان در شهریورماه خبر از بازخوانی دو قطعه مشهور کردی به همان زبان داد و در توضیحات انتشار این اثر هم آورده بود که به اصرار دوستان این دو قطعه را بازخوانی کرده است.
اما مسئله اینجا بود که بسیاری از کُردزبان‌ها بر این باور بودند که شجریان به درستی این کار را اجرا نکرده است. همچنین درباره بازخوانی این دو اثر با وجود اینکه فضای ملودی‌ها تغییرات زیادی داشت، ولی این تغییر موضوع اصلی بحث نبود، بلکه نقدِ منتقدان بیشتر متوجه نحوه ادای زبان و بیان واژه‌ها بود.
در همین راستا ایسنا با یکی از پژوهشگران موسیقی گفت وگویی داشت که او معتقد بود، اصولا اجرای آثار نواحی از هر منطقه‌ای در قالب ارکسترال، نتیجه خیلی جالبی نخواهد داشت و بهتر است موسیقی هر منطقه‌ای با ساز خودش اجرا شود. اگرچه که موسیقی کُردی در دوره‌هایی با سازهای غیرمحلی اجرا شده است؛ مثلا آقای حسن زیرک که استاد آواز بودند، زمانی با پیانو و ویولن هم آثاری ساخته‌اند که طرفداران خود را داشته است.
شب‌های داغ تابستان و تمدید مداوم کنسرت‌های شجریان
همایون شجریان که در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ از آخرین آلبوم خود «گاهِ فراموشی» با همکاری فردین خلعتبری طی یک رویداد خبری رونمایی کرد، در همان جا اعلام کرد که قرار است تیرماه در تهران کنسرت برگزار کند و تلاش می‌کند برای برگزاری کنسرت مشکلی به مشکلات مردم اضافه نکند و حداقل قیمت را در نظر بگیرد.
در همین راستا این خواننده چندی بعد اعلام کرد که در پنج شب از اجرای خود در تیرماه برای امکان حضور بیشتر علاقه‌مندان، کمینه بهای بلیط در نظر گرفته شده است و جایگاه VIP جهت اهدا به دانشجویان اختصاص داده شده است.
به هر حال شجریان به وعده خود عمل کرد و با وجود اینکه در ابتدا از اول تیرماه تنها پنج شب را برای کنسرت خود در نظر گرفته بود، در چندین نوبت دیگر و تا انتهای تیر ماه به روی صحنه رفت.
توقف کنسرت‌ها و از سرگیری در آستانه جشنواره فجر
در شهریور ماه ۱۴۰۱ پس از اینکه کنسرت‌ها به دلیل فرا رسیدن ایام محرم و صفر با وقفه‌ای دو ماهه رو به رو شده بودند و قرار بود اجراهای مختلفی به روی صحنه بروند، تنها چند خواننده توانستند اجراهای خود را برگزار کنند و سایر کنسرت‌ها به دلیل شرایط اجتماعی سیاسی لغو شدند و تا مدتی خبری از برگزاری کنسرتی نبود.
البته در این بین اقدامات دولتی برای برگزاری دوباره کنسرت‌ها صورت گرفت؛ مثلا دفتر موسیقی طی نشستی خصوصی با خبرنگاران به دنبال یافتن راه‌حلی برای وضعیت موجود بود و در ادامه، وزیر فرهنگ هم چندین بار به نبود محدودیت برای برگزاری کنسرت‌ها تأکید و از هنرمندان درخواست کرد که فعالیت‌های خود را از سر بگیرند.
ولی با این همه خبری از برگزاری کنسرت‌ها نبود تا اینکه پس از برگزاری چند اجرای خصوصی از جمله اجراهای ارکستر ملی ایران، پرواز همای و امید جهان، خواننده جوانی که تا به حال تجربه کنسرت رسمی را نداشت، چراغ کنسرت ها بار دیگر روشن شد.
پایه‌گذاری جایزه «محمدرضا لطفی»
جشنواره موسیقی نواحی که هر سال در کرمان برگزار می‌شد، برخلاف روال معمول، در دوره پانزدهم در دقیقه نود تغییر مکان داد و یکباره به گلستان منتقل شد.
اتفاقی که به عقیده برخی موجب بی‌نظمی‌هایی در جشنواره هم شد؛ برای مثال اختتامیه جشنواره یک روز زودتر از موعود مقرر برگزار شد و این در حالی بود که شب بعد از اختتامیه، همچنان هنرمندان به روی صحنه رفتند.
به هر حال در شب اختتامیه این رویداد، قرار بر این شد که نشان لطفی در حوزه موسیقی به یاد این هنرمند پایه گذاری و به بزرگان موسیقی اهدا شود.
بیانیه راهبری موسیقی که در آستانه تصویب قرار گرفت
در دولت دوازدهم قرار بود سندی با عنوان «سند ملی موسیقی» توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدوین شود و بعدا به تصویب برسد اما از آخرین باری که در سال ۹۹ رئیس دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد که تدوین سند تکمیل شده، هنوز خبری از تصویب آن نیست. حال با وجود آن که سند ملّی موسیقی هنوز تکلیف مشخصی ندارد، خبر آمد که یک بیانیه راهبردی در حوزه موسیقی در حال بررسی و تصویب در شورای فرهنگ عمومی کشور است.
در همین راستا در ایسنا صحبتی داشتیم با دستیار ویژه دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور که او درباره این بیانیه توضیح داد: «در شورای عالی انقلاب فرهنگی هدف رسیدن به یک نقشه جامع و راهبردی است که مسیر را مشخص کرده و به همه برنامه عمل بدهد؛ ولی ما در شورای فرهنگ عمومی، مسئله‌مان مشخصاً نسبت فرهنگ عمومی و موسیقی و روابط متقابل این دو است؛ رویکرد ما نیز در تمامی موضوعاتی که به آن می‌پردازیم این است که به سراغ دوراهی‌ها، گره‌ها و معمّاها در عرصه مسائل فرهنگی کشور برویم؛ یعنی نظام فرهنگی کشور را از آن حالت گردگویی در بیاوریم و یک بار برای همیشه تکلیف و موضع راهبردی‌مان را با موسیقی مشخص کنیم. نظام فرهنگی کشور را سر دوراهی‌هایی که در موضوعات مختلف هست قرار دهیم و بخواهیم که تصمیم‌گیری شود؛ در غیر این صورت، وحدت رویه وجود نخواهد داشت، چنان که گاهی دیده‌اید به برخی موسیقی‌ها ـ مثلاً رپ ـ مجوز داده می‌شود و گاهی به طور کلی نفی می‌شود.»
درگذشت بتهوون ایران
علی اکبرپور اسطلخی از موسیقیدان‌های بنام کشور ۲۷ دی ماه ۱۴۰۱ در ۸۸ سالگی پس از طی یک دوره بیماری درگذشت.
این هنرمند معروف به علی اکبرپور، مدرک درجه یک هنری داشت و از ۱۳ یا ۱۴ سالگی در «رادیو بی‌سیم» رشت به اجرای ویولن پرداخت.
مجموعه «نغمه‌های زندگی»، «سوئیت‌ها» و «سمفونی‌ها» قطعه‌های گوناگون برای «ویولن»، «فلوت»، «نی»، «پیانو» و… از جمله آثار بی‌کلام اوست که برای ارکسترهای بزرگ و کوچک نوشته شده‌اند. او با ارکسترهایی نظیر «باربد»، «نکیسا» و ارکسترهای رادیو و تلویزیون همکاری داشت.
جشنواره موسیقی فجر و اعلام های دقیقه نودی
سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر امسال در حالی برگزار شد که تا لحظه آخر برخی ارکان جشنواره رسانه ای نشد؛ اینکه برای مثال چه هنرمندانی قرار است اجرا کنند و البته خبری هم از جدول اجراها نبود. در نهایت هم که جدول جشنواره منتشر شد، بجز اسامی پاپ، نام هنرمندان بخش‌های دیگر اعلام نشده بود.
البته که معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره این تأخیر گفته بود که فضای مجازی یکی از این دلایل بوده است. چراکه یک عده در فضای مجازی اخلاق را رعایت نمی‌کنند و به هنرمندان بی‌ادبی و جسارت می‌کنند و ما ترجیح دادیم برای حفظ حرمت هنرمندان، اسامی اعلام نشود؛ اما در جشنواره شاهد حضور هنرمندان در انواع موسیقی خواهیم بود.
همچنین یکی دیگر از حواشی این جشنواره، به بازنشر ویدیویی از اظهارات تند علی‌اکبر رائفی‌پور درباره هنرمندان موسیقی، اختصاص داشت؛ ویدیویی که البته ظاهر فرد سخنرانی‌کننده در آن بیانگر قدمت چند ساله آن بود. در ادامه این اظهارات، واکنش دبیر جشنواره و تذکر وزیر ارشاد را به همراه داشت که منجر به آن شد تا رائفی‌پور توضیحاتی را در این زمینه ارائه دهد.
گرمی شروین حاجی‌پور و واکنش به آن
۱۷ بهمن ماه ۱۴۰۱ برندگان جایزه گرمی ۲۰۲۳ در حوزه موسیقی در حالی معرفی شدند که نام یک ایرانی بار دیگر در میان برگزیدگان جایزه اعلام شد؛ این‌بار برای یک جایزه تازه تاسیس.
در این مراسم شروین حاجی‌پور از ایران با آهنگ «برای» به‌عنوان برنده جایزه جدید بهترین آهنگ برای تغییر اجتماعی معرفی شد.
جایزه این جوان ایرانی را همسر رییس جمهوری آمریکا روی صحنه مراسم اهداء جایزه‌های گرمی اعلام کرد. او البته در این کار احساسات سیاسی هم به خرج داد و جمله‌هایی هم خطاب به فرد برگزیده و طرفدارانش گفت.
این رفتار از سوی خواننده ایرانی بی پاسخ گذاشته نشد و حاجی پور یک روز بعد در مطلبی در فضای مجازی چنین نوشت: «من و همه مردم ایران از این جایزه خوشحالیم اما باید بگویم، بخش زیادی از زندگی و شادمانی مردم ایران و منطقه توسط دولتی ار بین رفته که همسر رئیس جمهور آن کشور این جایزه را به من اهدا کرده. کاش این جایزه توسط یک شخصیت هنری به این اثر هنری اهدا می‌شد. کشور عزیزم را با تمام زیبایی‌هایش دوست دارم و اینجا خواهم ماند.»
درگذشت حسن ناهید
و اما حسن ناهید که از معدود بازماندگان نسل طلایی موسیقی بود، بهمن ۱۴۰۱ از این جهان فانی رخت بربست.
ناهید متولد ۱۳۲۲ و از ۱۰ سالگی موسیقی کار کرده بود. او از ۱۸ سالگی نزد حسین تهرانی آموزش دید و از شاگردان زنده‌یاد حسن کسایی ـ نوازنده مطرح نی ـ بود. این نوازنده سابقه همکاری با ارکسترهای ایرانی و خارجی را در کارنامه کاری خود داشت.
مراسم تشییع پیکر این هنرمند با حضور جمع کثیری از هنرمندان موسیقی در تالار وحدت و همچنین قطعه هنرمندان همراه بود.
قیمت‌های بحث برانگیز بلیت های کنسرت
بحث افزایش بی رویه قیمت بلیت های کنسرت پس از دوران کرونا و از تابستان که پروژه «سیصد» روی صحنه می رفت، مطرح بود. در همان زمان شاهد بودیم که بلیت های این کنسرت تا سقف قیمت ۷۰۰ هزار تومان هم فروش می‌رفت و البته در سایر کنسرت‌ها نیز قیمت ها چندان تعریفی نداشت تا اینکه پس از وقفه در برگزاری کنسرت‌ها و شروع مجدد، در همین اسفندماه به بلیت های ۸۰۰ هزار تومانی در کیش و به ترتیب ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومانی در تهران رسیدیم.
افزایش قیمت کنسرت ها در وهله نخست این پرسش را به میان می آورد که انتهای این مسیر تا کجاست؟
پیشتر در گفت وگویی با برگزارکنندگان کنسرت ها، از سوی آنها چنین پیش بینی شده بود که افزایش نرخ بلیت هر کنسرت، با توجه به تاثیرات ناشی از کرونا بر جهان و دنیای هنر و همچنین نرخ تورم، امر چندان دور از ذهنی به نظر نمی رسد، اما مسئله اینجاست که این افزایش قیمت، نهایتا تا کجا ادامه دار خواهد بود و خط قرمز و پایان آن کجاست؟ خصوصا که سود حاصل از این رویه، صرفا در جیب خوانندگان پاپ و سرمایه گذاران آنها می رود و عملا نفعی را عاید قشر آسیب پذیر موسیقی نمی کند که همان فعالان حوزه موسیقی سنتی، نواحی و کلاسیک هستند.
درگذشت خلیفه شاهمیر بلوچ مالداری
خلیفه شاهمیر بلوچ مالداری در پی چند روز بیماری و رنجوری صبح روز چهارشنبه ۱۷ اسفند ماه به خاک سپرده شد.
خلیفه شاهمیر بلوچ مالداری ده‌ها سال در جنوب بلوچستان، در شرق چابهار و سواحل شمالی دریای مکُّران قدیم یا عمان کنونی، مراسم تسخیرزدایی را اجرا کرد و هزاران بیمار اسیر یا در تسخیر باد یا همان زار را که در بلوچستان «گوات» به معنای باد و «گواتی» به معنای بیمار اسیر باد نامیده می‌شود مداوا کرد.
این هنرمند صاحب نام و شناخته شده موسیقی بلوچستان با رپرتوار یا مجموعه کم‌نظیری از ذکرهای خود به همراه سروز یا سرود یا همان قیچک و تمبورک و همراهی چاپی‌ها و همخوانان، گاه چند شب متوالی برای رهایی بیمار از باد به اجرای مراسم ذکر گواتی می‌پرداخت.
دیدگاهتان را بنویسید