از آلمان به ایران آمده تا ارکستر سمفونیک را هدایت کند

گفت وگو با حامد گارسچی (رهبر ارکستر)

حامد گارسچی که به عنوان رهبر مهمان از آلمان به ایران آمده و پنج‌شنبه و جمعه ـ ۳۰ و ۳۱ تیر ماه ـ ساعت ۲۱:۳۰ در تالار وحدت به روی صحنه می‌رود، طی گفت‌وگویی با خبرنگار موسیقی ایسنا، درباره راهکارهایی صحبت کرد که می‌توان برای بهبود وضعیت ارکستر سمفونیک تهران به کار گرفت.

گارسچی ادامه می‌دهد: این امر زمانی می‌تواند تأثیرگذار باشد که ارکستر یک مرکز آموزشی داشته باشد؛ به این صورت که علاوه بر زمان تمرین کنسرت، در ماه دفعاتی را هم به تمرین و آموزش با نوازندگان حرفه‌ای‌تر داشته باشد. در نهایت باید امتحان کرد و دید که چه نتیجه‌ای خواهد داشت؛ چون چنین راه حل‌هایی عملی هستند نه تئوری.

نوازندگان از سن کم، همنوازی یاد بگیرند

این رهبر ارکستر تأکید می‌کند که نوازندگان موسیقی کلاسیک در ایران، از جوانی هم‌نوازی در ارکستر را چه در هنرستان و چه در دانشگاه، یاد نمی‌گیرند، اکثر آنها سولیست هستند و دوست دارند در آینده هم به صورت سولیست فعالیت کنند.

او اضافه می‌کند: ولی اروپا رشته نوازندگی در ارکستر دارد و نوازندگان از ۱۴ سالگی هم‌نوازی در ارکستر را با حضور در ارکسترهای نوجوانان یاد می‌گیرند. در ایران هم نوازندگان باید از سن پایین هم‌نوازی در ارکستر را یاد بگیرند؛ اینگونه نباشد که در دانشگاه درس بخوانند، قطعات سولو بزنند و بعد که درسشان تمام شد تازه قصد ساز زدن در ارکستر را داشته باشند.

باید در هر شهری ارکستر سمفونیک داشته باشیم

در ادامه به مسئله نبود رشته رهبری ارکستر در ایران می‌پردازیم که گارسچی درباره آن توضیح می‌دهد: لازم است در هر شهر و شهرستان ارکسترهایی را از سنین پایین تأسیس کرد، ولی این امر مستلزم داشتن رهبر ارکستر است. به همین جهت در ابتدا باید رهبرهای جوان و علاقه‌مندان به این رشته را جذب کرد و آموزش داد که این افراد در ادامه در نقاط مختلف ایران ارکسترها را تأسیس و با آنها کار کنند؛ هر چقدر تعداد ارکسترها و میزان تجربه بیشتر شود، در نهایت نتیجه بهتری حاصل می‌شود. ولی از آنجایی که لازمه این امر داشتن رهبر ارکستر است و در ایران رهبر ارکستر نداریم، اکنون وضعیت به این گونه است.

مشکل اقتصادی که همیشه بوده

از او سوال می‌کنیم که «وضعیت مالی نوازندگان ارکسترهای معمولی در اروپا به چه صورت است؟» که این هنرمند در ابتدا به ریشه‌دار بودن مشکلات اقتصادی ارکستر سمفونیک تهران می‌پردازد و می‌گوید: تا جایی که به خاطر دارم از زمانی که در هنرستان درس می‌خواندم، مشکل مالی ارکستر سمفونیک تهران، نوازنده‌ها و طرح این مسئله که حقوق کافی با انگیزه آنها ارتباط مستقیم دارد، همیشه مطرح بوده است.

گارسچی ادامه می‌دهد: در آلمان ارکسترهای مختلف داریم؛ ارکسترهای «ای»، «بی»، «سی» که از نظر کیفیت رده‌بندی می‌شود که مثلا نمونه ارکستر «ای»، ارکستر فیلارمونیک برلین است. حال هر کدام از این ارکسترها نسبت به درجه‌بندی که برایشان تعریف شده است، حقوق می‌گیرند. در نتیجه فردی که در ارکستر فیلارمونیک برلین می‌نوازند حقوق بیشتری نسبت به نوازنده‌ای که در ارکستر فرانکفورت می‌نوازد، دریافت می‌کند.

این رهبر ارکستر تصریح می‌کند: حقوقی که نوازندگان این ارکسترها دریافت می‌کنند کافی است و می‌توانند از طریق آن زندگی خود را به لحاظ اقتصادی اداره کنند؛ البته با توجه به شیوع کرونا در جهان و رکود اقتصادی، بودجه‌ها کاهش یافته است ولی در آلمان تلاش می‌شود تا جایی که می‌توانند به این ارکسترها کمک کنند تا این فرهنگ زنده بماند.

رهبر ثابت یا مهمان؛ مساله این است

او به این پرسش پاسخ می دهد: هر ارکستری باید یک رهبر ثابت داشته باشد و در کنار آن باید از رهبرهای مهمان دعوت شود. از آنجایی که هر رهبر ارکستر روش خود را دارد، دعوت از رهبرهای مهمان موجب می‌شود که نوازنده‌ها با نحوه تمرین‌های مختلف آشنا شوند.

این موسیقیدان ادامه می‌دهد: البته نباید تعداد رهبرهای مهمان به قدری باشد که هر ماه از یک نفر دعوت شود؛ چون یکپارچگی را از ارکستر می‌گیرد. رهبرهای مهمان باید زمان داشته باشند که با ارکستر کار کنند و این امر نباید حالتی صنعتی به خود بگیرد.

او توضیح می‌دهد که این امر برای ارکسترهای بزرگ متفاوت است و شاید ارکستر فیلارمونیک برلین در سال با ۲۰ رهبر هم کار کند، ولی ارکستر جوانی چون ارکستر سمفونیک تهران این امکان را ندارد؛ زیرا راه زیادی در پیش دارد و بحث آموزش برای آنها در اولویت‌ها است. بخش آموزشی باید در قسمت هنری برنامه که به آن تمرین می‌گوییم، پا به پای قسمت هنری حرکت کند تا زمانی که نتیجه حاصل شود.

نباید بین تمرینات وقفه باشد

او درباره تمرینات ارکستر سمفونیک تهران می‌گوید: می‌توانیم دو مدل تمرین «الف» و «ب» را در نظر بگیرم؛ مدل «الف» همان روشی است که اکنون ارکستر سمفونیک تهران برای تمرینات خود پیاده می‌کند؛ به این صورت که تمرینات طی چهار هفته در ۱۲ جلسه با وقفه‌های طولانی چند روزه برگزار می‌شود.

گارسچی ادامه می‌دهد: ولی مدل «ب» تنها یک هفته تمرین پشت سر هم دارد که در انتهای هفته هم به روی صحنه می‌رود. این مدل نتیجه بهتری خواهد داشت و اینگونه می‌توان رپرتوارهای وسیع نواخت؛ زیرا وقفه‌ای بین تمرین و کنسرت نیست. ولی در روند تمرین کنونی ارکستر سمفونیک تهران، رهبر در هر جلسه جدید تمرین باید به علت وقفه‌ها، تلاش کند که نوازندگان را به جایی که جلسه قبل رسانده بود، برساند و بعد تازه یک پله جلوتر برود. ولی در مدل بدون وقفه تمرین، هر جلسه پیشرفت حاصل می‌شود و نیازی به تکرار نکات جلسات قبل نیست.

از او درباره ویژگی‌های رهبر ثابت ارکستر سمفونیک تهران سوال می‌کنیم. می‌گوید: مهمترین ویژگی رپرتوار است. باید برنامه‌ و لیستی از قطعات را برای چهار یا سه سال مشخص کرد و مطابق آن پیش رفت.

از گارسچی سوال می‌کنیم که آیا لازم است هر بخشی از نوازندگان ارکستر یک هدایت‌گر داشته باشند؟ پاسخ می‌دهد: ارکسترهای بزرگ این ویژگی را ندارند ولی ارکسترهای جوان در اروپا یا ارکسترهایی که در آکادمی‌ها هستند، یک سرگروه آموزشی دارند که به صورت آنسامبل با آنها کار می‌کند. به این صورت که در هر گروه یک نفر به عنوان سرگروه با آنها تمرین می‌کند.

شرایط ورود به ارکسترهای حرفه‌ای؟

او در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: بسیار سخت است، البته به سطح ارکستر هم بستگی دارد. برای ورود به ارکسترها باید یکسری آزمون ورودی را پشت سر گذاشت و قطعاتی که از قبل انتخاب شده را نواخت.

به طور سراسری برای هر ساز یک رپرتوار دائمی وجود دارد که ارکسترها هر بار برای آزمون ورودی از بین‌ آنها قطعاتی را انتخاب می‌کنند و از نوازنده می‌خواهند که اجرا کند؛ البته الزاما قطعه‌ای که انتخاب می‌کنند برای سولیست نیست و ممکن است بخشی از یک قطعه را برای قسمتی از ارکستر انتخاب کنند و از نوازنده بخواهند که بنوازد.

این هنرمند درباره مدت زمانی که یک نوازنده می‌تواند در یک ارکستر اجرا کند، بیان می‌کند: اینکه نوازنده‌ها تا چه مدت می‌توانند در یک ارکستر بمانند به نوع قرارداد آنها بستگی دارد که تمدید شود و یا نشود. در آلمان اگر قرارداد دائم داشته باشند تا ۶۷ سالگی می‌توانند در ارکستر فعالیت کنند.

گارسچی در پایان درباره ادغام رهبران و نوازندگان ارکستر سمفونیک و ملی بیان می‌کند: خیلی موافق ادغام آنها نیستم؛ چون بحث رپرتوار آموزشی مطرح است و کار در یک ارکستر کلاسیک با ارکستر ملی متفاوت است.