نادر مشایخی درباره روند کیفی آثارش از گذشته تاکنون می‌گوید: پیشرفت از حالت ابتدایی و بدوی به حالت ساده رسیدن است؛ اما از طریقی پیچیده! یعنی شما در نهایت باید به سادگی برسید، اما پیش از آن باید اصطلاحا پیچیده شوید و بعد کم کم به آن سادگی برسید.
موسیقی الکترونیک در ایران نسبت به دیگر سبک‌ها مسیر متفاوت‌تری را پیموده و از سوی هنرمندان و مخاطبان کمتر به طور مستقل مورد توجه قرار گرفته است. این موسیقی بیش از آنکه به عنوان ژانری مستقل مورد توجه قرار گیرد، مقوله‌ای آلترناتیو برای سبک‌های دیگر است و به طور معمول از ویژگی‌های موسیقی الکترونیک برای تکمیل دیگر موسیقی‌ها استفاده می‌شود.
با وجود تلاش برخی از بزرگان برای ارتقای موسیقی الکترونیک، این سبک زیبا در مقایسه با دیگر سبک‌ها همچنان گونه‌ای مهجور است. هرچند طی سال‌های اخیر گروه‌ها و هنرمندان با برگزاری رویدادها و جشنواره‌ها نسبت به تکمیل و معرفی آن تلاش کرده‌اند و موفق هم بوده‌اند. در میان معدود رویدادهای برگزار شده با محوریت موسیقی الکترونیک، مسابقه آهنگسازی «رضا کروریان» را میتوان موفق‌ترین رویداد دانست که توسط گروه «یارآوا» به صورت خصوصی برگزار می‌شود.
نادر مشایخی (نوازنده، آهنگساز و رهبر ارکستر) فرزند زنده‌یاد جمشید مشایخی یکی از هنرمندان معاصر است که علاوه بر فعالیت در دیگر سبک‌ها نسبت به موسیقی الکترونیک نگاه ویژه‌ای داشته است.
وی پس از تحصیل در هنرستان عالی موسیقی به دانشگاه موسیقی وین در اتریش رفته و در رشته آهنگسازی، رهبری و موسیقی الکترونیک با درجه ممتاز فارغ‌التحصیلی شده است. او در سال ۲۰۰۱ ارکستر وین را تشکیل داد و از همان سال‌ها رهبری ارکسترهایی چون وین ۲۰۰۱ و کاپلا کوندورتا را به عهده گرفت و با هنرمندان مطرحی همکاری کرد که هانا شیگولا یکی از آنهاست. شرکت در فستیوال‌های معتبر اروپا، آمریکا و آسیا، رهبری ارکستر سمفونیک تهران و اجرای کنسرت با این ارکستر در اتریش و آلمان، تدریس در دانشگاه تهران، دانشکده صدا و سیما و کنسرواتوار تهران. از دیگر فعالیت‌های این آهنگساز و موزیسین به شمار می‌رود.
مشایخی در زمینه آهنگسازی نیز تجربه‌های فراوانی دارد که از میان آنها میتوان به ساخت نود و شش قطعه برای سلو، موسیقی مجلسی، موسیقی ارکستری و اپرا، ساخت سمفونی فیه ما فیه، اپرای ملکوت قطعه ارکستری پشیمانی کنتیمنتو، مجموعه تولدی دیگر (روی ترجمه آلمانی اشعار فروغ فرخزاد)، اجرای پروژه‌های موسیقی تلفیقی اصیل ایرانی در همکاری با هنرمندانی چون حسین علیزاده و هوشنگ ظریف و ساخت سمفونی مولانا برای صدا و سیما اشاره کرد.
نادر مشایخی که در نوع انتخاب‌ها و ساخت آثار وسواس بسیار دارد قرار است طی همکاری با گروه موسیقی «یارآوا» قطعه‌ای را برای آلبوم «بیست» بسازد. آلبوم «بیست» به مناسبت بیست سالگی گروه «یارآوا» تولید می‌شود و به آثار بیست آهنگساز موسیقی الکترونیک معاصر اختصاص دارد. با تاکید بر اینکه آثار مشایخی به دلیل نگاه نوآورانه او به موسیقی همیشه برای مخاطب نو و خلاقانه است.
نادر مشایخی در گفتگو با ایلنا، درباره قطعه جدیدش با عنوان «گل و بلبل»، از وضعیت موسیقی معاصر و دلیل علاقه‌اش به جان کیج (موزیسین و آهنگساز سده بیستم) سخن گفت. او همچنین اشاره‌ای به وضعیت موسیقی معاصر و روند کیفی فعالیتش از گذشته تاکنون کرد.
شاید ندیده و نشنیده بتوان گفت قطعه شما برای آلبوم «بیست» اثر ویژه‌ای است و این ویژه بودن حتی از نام آن «گل و بلبل» پیداست. کمی درباره جزییات اثر توضیح دهید.
قطعه «گل و بلبل» اثری است که رهبری آن در اتاق تدوین انجام می‌شود. در حالی که شیوه رهبری ارکستر در موسیقی، به شکل دیگری است. به هر حال قطعه من در سی‌دی «بیست» با تدوین رهبری خواهد شد. اگر اثر را بشنوید متوجه منظورم خواهید شد. موضوع جالب برای من این بود که امکان این کار فقط زمانی ایجاد می‌شود که قطعات با هدف ارائه در یک آلبوم یا سی‌دی ساخته و ضبط می‌شوند و کنار هم قرار می‌گیرند. طی این روند تمام موارد، موضوعات و انگیزه‌هایی که در مقوله رهبری ارکستر پیش می‌آید در اتاق تدوین به سرانجام خواهد رسید.
انتخاب عنوان «گل و بلبل» بر چه اساس بوده؟
انتخاب اسم «گل و بلبل» برگرفته از جمله یا مثالی است که در مورد کشور به کار می‌رود. همیشه می‌شنویم که می‌گویند «ایران مملکت گل و بلبل است»، با انتخاب عنوان مذکور می‌خواستم بگویم صدای مملکت گل و بلبل در سال ۱۴۰۰ اینگونه است.
از علاقه و ارادتان به «جان کیج» بگویید. این هنرمند برای شما چه جایگاهی دارد و به چه دلیل دوستش دارید؟
این هنرمند برای من جایگاه ویژه‌ای دارد و علاقه من به او زمانی بیشتر شد، که فهمیدم مسئله موسیقی شنیدن است، نه اجرای آن. من با شنیدن است که می‌توانم هر صدایی را به موسیقی تبدیل کنم. این نگرش خیلی برایم جالب بوده و هست.
شما آثار عظیم و پیچیده‌ای مانند «اپرای ملکوت»، «سمفونی فیه ما فیه»، «تولدی دیگر» را در کارنامه دارید. چه اتفاقی رخ داده که از آن شیوه نگارش و سبک آهنگسازی تو در تو، به استایل اخیر که ظاهرا ساده و دارای عدم پیچیدگی است، رسیده‌اید؟
می‌دانید جولیوس رابرت اوپنهایمر (فیزیک‌دان و نظریه‌پرداز آمریکایی) درباره پیشرفت چه می‌گوید؟ او می‌گوید پیشرفت از حالت ابتدایی و بدوی به حالت ساده رسیدن است؛ اما از طریقی پیچیده! یعنی شما در نهایت باید به سادگی برسید، اما پیش از آن باید اصطلاحا پیچیده شوید و بعد کم کم به آن سادگی برسید. این اتفاقی است که در من هم در حال رخ دادن است و از این قضیه خوشحالم.
شما پروژه‌های نیمه کاره کمی دارید و اغلب برنامه‌هایتان را به نتیجه می‌رسانید. درباره «بریکولاژ» وضعیت به چه شکل است و آن را به کجا رسانده‌اید؟
به نظر من، «بریکولاژ» همچنان ادامه پیدا کرده و به جنبه‌های خیلی جالبی رسیده است. به این دلیل که با زبان مرتبط است. دیدگاهی که من دارم خیلی روی زبان متمرکز شد. برای اینکه زبان هم جنبه‌های «بریکولاژ» بی‌نهایت زیادی دارد.
اینتر ارکستر تهران که چند سال پیش آن را راه‌اندازی کردید، در حال حاضر چه فعالیت‌هایی دارد؟
اینتر ارکستر تهران هم در دوسال گذشته واقعا نمی‌توانسته کاری انجام دهد. بیماری کرونا نمی‌گذاشت اتفاقی بیفتد و فعالیتی وجود داشته باشد، ولی خب باید از چنین زمان‌هایی استفاده کرد و از این دوسال هم باید برای پرداختن به جنبه‌های دیگر استفاده می‌شد تا دینامیک دیگری به خودش بگیرد، که در اینباره زمانش که فرا برسد توضیح خواهم داد. از آنجا که در حال نزدیک شدن به پساکرونا هستیم، برای من خیلی جالب و بدیع است که ببینم چه اتفاقاتی می‌افتد و ما چه تغییراتی کرده‌ایم. این تغییرات، تاثیرات مثبت زیادی روی تفکر ما خواهد داشت.
نظرتان درباره همجواری هنرهای مختلف و اصولا «هنر چند رسانه‌ای» چیست؟
من فکر می‌کنم فرهنگ ایرانی خود همجواری هنرها را دربردارد. ما ایرانی‌ها حتی در فرهنگمان درهم تنیدگی هنرها را داریم و این آمیختگی مقوله‌ای بسیار قدیمی است و چیز جدیدی نیست.
موسیقی معاصر کشور را چگونه و در چه حد و اندازه‌ای می‌بینید؟ و دلیل همکاری مستمر شما با گروه «یارآوا» چیست؟
به طور کلی یکی از مشکلاتی که در رابطه با موسیقی معاصر وجود دارد این است که هیچ تداومی ندارد؛ در حالی که می‌دیدم تنها گروهی که در تهران فعالیت‌ها و کارش تدام دارد، «یارآوا» است. به نظرم این گروه مهم‌ترین انگیزه برای تداوم موسیقی معاصر کشور است. اینکه گروه‌های معاصر به یک یا دو کنسرت اکتفاء می‌کنند رویه درستی نیست و فعالیت‌ها باید مداوم و جدی باشد. گروه «یارآوا» اینگونه است و فعالیت‌هایش جدی و مستمر و پویاست.
فعالیت مستمر تنها یکی از ویژگی‌های گروه‌های حرفه‌ای است. چه ویژگی‌های دیگری لازم است که گروه‌ها حرفه‌ای و بر اساس استانداردهای جهانی فعالیت کنند؟
ساخت آثار جدید و معاصر یکی از خصوصیات مهم گروه‌های حرفه‌ای است. اتفاقا یکی از نکات مهمی که «یارآوا» را به گروهی خاص تبدیل کرده، همین موضوع است. اعضای این گروه هر بار قطعاتی جدید و معاصر عرضه می‌کنند و این اتفاق باعث می‌شود که مخاطب موسیقی را طور دیگری بشنود. مخاطب زمانی که به کنسرت چنین گروه‌هایی می‌رود، واقعا نمی‌داند چه در انتظارش است! این اتفاق معدود بسیار هیجان‌انگیز و جالب است.
شما تجربه سفر به شهرهای مختلف ایران را دارید، از این روند بگویید. و اینکه واکنش مردم دیگر شهرها نسبت به موسیقی معاصر چیست؟
اتفاقا من در شهرستان‌ها با یک دیدگاه خیلی بکر و جالب مواجه شدم. در تهران نسبت به موسیقی دیدگاهی وجود دارد که افراد بر اساس آن، مدام خودشان را با غرب مقایسه می‌کنند. حتی برخی افراد در خیلی از موارد ادای موسیقی غربی را درمی‌آورند! در شهرستان‌ها چنین الگویی وجود ندارد. میتوان گفت موسیقی در شهرستان‌ها به نسبت تهران بکرتر است. کارهایی هم که هنرمندان شهرهای مختلف انجام می‌دهند، خاص است و با آثاری که در تهران ساخته می‌شوند، تفاوت دارد. این اتفاقات خوب است و میتوان با توجه نشان دادن به چنین تفکری، روی آن کار کرد.
به عنوان سوال آخر، آیا طی دو، سه دهه گذشته اطلاعات درست و جامعی از موسیقی معاصر ایران و جزییات آن به مردم ارائه شده است؟
ارائه موسیقی معاصر به مردم کشور طی سه دهه گذشته بسیار کم اتفاق افتاده؛ اما طی ده سال گذشته توجه‌ها نسبت به آن بیشتر شده است و اوضاع در آینده بهتر خواهد شد. اما در کل هیچگاه اینطور نبوده که مخاطب هر زمان می‌خواهد موسیقی معاصر بشنود؛ در حالی که در انواع موسیقی‌ها این اتفاق افتاده است. من موافق این هستم که چنین امکانی برای موسیقی معاصر ما وجود داشته باشد و در این صورت است که می‌توانیم به بهتر شدن اوضاع امیدوار باشیم.
گفتگو: وحید خانه‌ساز
دیدگاهتان را بنویسید