فرهود صفرزاده
حمیده موسوی-موسیقی ایرانیان: فرهود صفرزاده، پژوهشگر و مدرس موسیقی، کارشناس هنرهای سنتی و مؤلف کتاب های مجموعه زمرد، چُنان در سکوت و به دور از هیاهو به غور و تفحص در زندگی بزرگان موسیقی کشورمان مشغول است که این سکوت پررنگ ناخواسته توجه ما را معطوف خود کرده و بر آنِمان داشت تا به هر بهانه ای گفتگویی با او مترتب سازیم. خبردار شدیم که چهارمین کتاب از مجموعه زمرد را تا چند صباحی دیگر از سوی نشر فنجان راهی بازار خواهد کرد. مجموعه زمرد از دریچه چشم و با جوهر قلم صفرزاده، زندگینامه بزرگان موسیقی را روایت می کند و این بار نوری بر زندگی کلنل علینقی وزیری تابانده. پس درنگ را جایز ندانستیم و فرصت را غنیمت شماردیم؛ اگر چه این شخص شخیص، سببی و مناسبتی برای این گفتگو نمی دید، اما چه مناسبتی مهم تر و ارزشمندتر از حضور و وجود خودِ او؟ راوی و بازآفرینِ حقیقتِ زمردان تاریخ موسیقی.
ماحصل گفتگویمان با مؤلف مجموعه زمرد را در ادامه می خوانید:
نشر فنجان سه جلد کتاب از مجموعه زمرد با قلم شما منتشر کرده است. چرخ بی‌آیین (درباره عارف قزوینی)، باد خزان (درباره غلامحسین درویش) و در قفس (درباره ابوالحسن صبا). ترتیب نوشتن و نشر کتاب‌های مجموعه زمرد بر اساس مهیا بودن منابع و نتیجه جستارهای شما بود یا دلیل دیگری دارد؟
این مجموعه مشتمل بر پنج جلد کتاب است و مجموعه بزرگی نیست. کار نوشتن کتاب از تهیه منابع و فیش‌برداری تا تدوین و نگارش را به‌تنهایی انجام می‌دهم و نوشتن مجموعه‌ای بزرگتر، با چنین روشی مقدور نیست. معیارم برای ترتیب کتاب‌ها آمادگی فکری و ذهنی خودم و دسترسی‌ام به مآخذ و منابع بود. بعد از عارف قزوینی، درویش‌خان و ابوالحسن صبا، دو جلد باقیمانده درباره علینقی وزیری و خاندان فراهانی خواهد بود.
پس کتاب بعدی درباره کلنل وزیری است. این کار در چه مرحله‌ای است؟
مقاله‌ها و کتاب‌هایی که درباره علینقی وزیری نوشته شده‌اند، بیشتر به دوره مدرسه عالی موسیقی وزیری و بعد از آن پرداخته‌اند. روزهای کودکی، نوجوانی و جوانی‌اش در هاله‌ای از ابهام هستند. مشغول نوشتن درباره آن روزها هستم.
منابع زیاد و متناقضی درباره علینقی وزیری وجود دارد. این تناقض‌ها را چگونه غربال و پالایش می‌کنید و از صحت و سقم‌شان اطمینان می‌یابید؟
مقایسه منابع با هم و با واقعیت‌ها‌ی تاریخی و اساس و مأخذ قرار دادن نوشته‌ها و آثار ایشان و شاگردان‌شان کمک زیادی به حل این مشکل و یافتن راهی برای روشنگری می‌شود.
آیا می‌شود موسیقی ایران را به قبل و بعد از وزیری تقسیم کرد؟
علینقی وزیری نابغه‌ای مصمّم، آرمان‌گرا، بی‌پروا، مدیر، عمل‌گرا، روشنفکر و وطن‌پرست بود. هیچ موسیقی‌دان ایرانی، مجموعه‌ی این ویژگی‌ها و صفت‌ها را با هم و یک‌جا نداشت. این ویژگی‌ها و توانایی‌ها فقط در موسیقی‌دانی مثل وزیری جمع بود و باعث شد موسیقی ایران به دو دوره‌ی پیش از او و پس از او تقسیم شود. مخالفینش هم به این تقسیم‌بندی اذعان دارند.
برای هر کتاب، به‌طور میانگین چقدر زمان صرف می‌شود؟
تصور می‌کنم گفتن هیچ عددی برای زمان نوشتن کتاب دقیق نیست. شاید در ترجمه بتوان زمان مشخصی را برای انجام کار بیان کرد ولی در تألیف کتاب، قضیه کاملاً متفاوت است. می‌توان زمان تمرکز برای انجام کاری را بیان کرد ولی کل زمان صرف شده، قطعاً بیشتر است. برای هر جلد از کتاب‌های این مجموعه حدود دو سه سال تمرکز نیاز است ولی چندین و چند سال است که با این موضوع‌ها و طرح‌ها زندگی می‌کنم.
روش نوشتن شما، زندگی‌نامه‌نویسی تحقیقی است که کارآگاه‌مآبانه هم هست. تفاوتش با تاریخ‌نگاری چیست؟
زندگی‌نامه‌نویسی ماهیت متفاوتی با تاریخ‌نگاری دارد. مورخ نیستم و ادعای تاریخ‌نگاری ندارم. در این مجموعه نوعی از زندگی‌نامه‌نویسی ارائه می‌دهم که خواننده پس از خواندنش، از صحت و درستی خوانده‌هایش اطمینان داشته باشد. برای رسیدن به هدف، شاید به‌قول شما گاه نیاز به کارآگاه‌بازی هم باشد.
در مصاحبه‌ای عنوان کرده‌اید که در زندگی‌نامه‌نویسی، هدف بازآفرینی حقیقت است. این یعنی که در دیگر روش‌ها هدف این نیست؟ مثلاً در تاریخ‌نگاری.
در آن مصاحبه درباره انواع زندگی‌نامه‌نویسی صحبت کرده بودم و هدف زندگی‌نامه‌نویسی تحقیقی را بازآفرینی حقیقت دانسته بودم. این هدف مختص چنین روشی نیست ولی تاریخ‌نگاری، الزامی به بازآفرینی حقیقت ندارد. می‌تواند فقط نقل قول و انتقال مطالب باشد برای ماندگار شدن و سنجیده شدن توسط محققان.
روش نوشتاری شما سلیقه‌ای و تجربی است یا آکادمیک؟
کار مدخل‌نویسی برای دانشنامه‌ها و دایره‌المعارف‌ها را به‌صورت حرفه‌ای انجام می‌دهم که پایه‌اش بر اساس روش‌های آکادمیک است. برای نوشتن کتاب‌های مجموعه، روش مدخل‌نویسی را با افزودن سلیقه و تجربه‌ام گسترش دادم تا به این شیوه‌ی کتاب‌نویسی برسم.
زمرد یکی از سنگ‌های قیمتی سبزرنگ است و آن، هرچه بزرگتر باشد قیمتش بیش تر. احتمالاً شما با همین رویکرد، این نام را برای مجموعه‌ای که درباره بزرگان موسیقی ایران است انتخاب کرده‌اید. بله؟
نام مجموعه‌ی زمرد را نشر فنجان انتخاب کرد و من هم پسندیدم. هر ناشری می‌تواند برای مجموعه کتاب‌هایش نامی انتخاب کند و قابل احترام است. نشر فنجان از نظر حرفه‌ای گزیده‌کار، از نظر اخلاقی درستکار و از نظر فنی پاکیزه‌کار هست و نویسنده می‌تواند پس از نوشتن کتاب، آن را با اطمینان به آن‌ها بسپارد.
ممنون از شما
دیدگاهتان را بنویسید