استاد عبدالعلی باقری نژاد هنرمند نوازنده تنبور، تنها نوازنده ای است که برای نخستین بار در جهان چنگ و تنبور را به صورت ارکستری با هم می نوازد،در این گفتگو از تحقیق هایش درباره ساز چنگ، انواع آن و همچنین علاقه فرزندانش به یادگیری این ساز می گوید. بچهها علاقهمند به یادگیری ساز چنگ بودند یا شما تشویق کردید؟
به دلیل اینکه خانه ما پر از ساز بود و در کارگاه هم ساز می ساختم بچهها از طفولیت با این مقوله آشنا شدند. خوب بالطبع چون اینها درمحیط هنر رشد کرده بودند ناخودآگاه به این هنرعلاقهمند شدند. چنگ هم سازی است جذاب وخوش صدا.
از تحقیق هایتان درباره ساز چنگ بگویید؟
کتابهای خطی آنچنان مفهوم نبودند. تحقیقات زیادی کردم تا یکی یکی مسائل و فنون ساختمان ساز چنگ را قابل حل کرد . یعنی الان سوال شود از چه زمانی در تاریخ ایران چنگ داریم و یا چه مدلهایی و… جواب دارم . این پروژه بصورت شخصی انجام شده و بنده برای این کار از زندگیم گذاشتهام ، چرا که علاقمند بودم. راحتتر این بود که ما آن چه که در جهان در مورد ساز چنگ انجام می گیرد را فرا بگیریم چون علم آن وجود دارد ولی به شکل مدرن است نه روش سنتی وباستانی ایران. به تناسب ایجاد انقلابهای صنعتی درجهان،چنگ هم دستخوش تغییراتی شده مثلاً در آلمان یک شخصی آمد یک ستون و پایه به چنگ افزود و به اصطلاح می گویند مثلث باز چنگ را بست و ستون و پایه گذاشت و بعد کلیدهای نیم پرده که برای اجرای موسیقی جهانی و اجرا در گامهای مختلف کاربرد دارد را طراحی و نصب کرد و ارکسترها پذیرفتند و این ساز را که به عنوان ساز کولیها ودورهگردها می شناختند وارد موسیقی جهانی شد. البته ایشان این پایه را اضافه کرده اند اما قبلا در ایران چنگ بسته نیز وجود داشته است من اسنادی دارم که در دوره هخامنشیان چنگهای ما پایه داشتند یعنی مثلث بسته بودند؛ البته یک مثلث باز هم داشتیم.
یا مثلاً میگویند تاریخ چنگ مربوط به سومریان ومصریان باستان است در حالی که اثر مهر گلی که مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد و مربوط به ایلامی ها است نشان می دهد که ۱۰۰۰ سال قبل از مصریان این ساز در ایران رواج داشته است. این مهر توسط دو باستانشناس امریکایی بین سالهای ۱۹۶۶-۱۹۶۱ در ایران به نام هلن جی کانتر و پناس پی دلوگاز به شیکاگو برده شد. ظاهرا جزو اشیایی بوده که در دوره پهلوی دوم با قراردادی از ایران برده شده که تحقیق انجام شود و برگردانند اما بعد از انقلاب هنوز تحویل ما نداده اند.
این مهر گلی را با کسب اطلاعات از سازمان میراث فرهنگی و کتابهایی که در ارتباط با پیشینه موسیقی در ایران بود بازسازی و شبیهسازی کردیم و پروندهاش را به سازمان میراث فرهنگی دادیم که به عنوان همانند سازی مطرح شود. چون از اندازه واقعی بزرگتر بود سازمان پذیرفت و در حال حاضر پرونده در مراحل اداری است.
این مهر ۶ هزار ساله بازسازی شده، نشان میدهد چنگ منحنی چهارهزار سال قبل میلاد و ۱۰۰۰سال قبل از سومریان در ایران بوده و تعداد رشتههایی هم که در این مهر گلی است، ۵ یا ۶ رشته است .
خیلی جالب است بدانیم که در این مهرگلین،قدیمیترین و کاملترین ارکستر موسیقی جهان هم دیده میشود. چون یک سازرشتهای، یک سازبادی، یک ساز کوبهای و یک خواننده مجموع چهار عنصر اصلی صداها و سازهای ارکستر است دیده می شود. پس با توجه به این موضوع اولین کنسرت پژوهشی و بررسی ۶۰۰۰سال تاریخ چنگ در ایران آغاز شد.
ایذه مالمیر، کول فره، طاق بستان، کتب مختلف و مراجعه به سازمان میراث فرهنگی تهران و کرج،همچنین جلسات متعدد با باستان شناسان سازمان و بزرگان و باستان شناسان دیگری چون دکتراحمدزاده باستانی و کتاب نقوش عیلامی اثر دکترصراف و غیره از جمله تحقیقات من درباره ساز چنگ بوده است. در این رابطه حضوری و تلفنی با این اساتید صحبت کرده و آنان توضیحاتی مبسوط دادند . به موزهها سر زدم، آثار باستانی استانهای مختلف را دیده ام.خیلی از اشیا به سرقت رفته اند .از مجسمههای پارتیها و سلوکیها که در میراث فرهنگی است نیز تحقیق کرده و کتاب پیشینه تاریخ موسیقی در ایران را بررسی کردیم .تعداد زیادی تصویر پیدا شد که مورد بررسی قرار گرفت در این میان چنگهای مختلف و گونههای متنوعی یافتیم. چون چنگ از کمان تیر اندازی منشعب شده است به دنبال فرا گیری ورزش تیر اندازی با کمان رفتیم تا شاید سر نخی از چنگ بیابم .
انواع چنگ هایی که تا به امروز موجود است را نام می برید؟
چنگ کرمانشاه که مربوط به دوران ساسانیان است و خوشبختانه یک گروه ایرانی که احتمالاً از بستگان شیرین زن خسروپرویز هستند، ادوات موسیقی مخصوصا چنگ ساسانیان را میبرند و هم اکنون در چین موجود است که ما شیوه ساختن چنگ ساسانیان و ابریشم تابیدن برای ساز را در چین یاد گرفتیم .
دوران اسلام چنگهای متفاوتی وجود داشته و چنگ در ایران ادامه می یابد تا در دوران صفویه و پایان تاریخ چنگ هم این دوران است. چنگ قزوین، چنگ هرات، چنگ اصفهان و آخرین اینها دو نفر چنگنواز بودند به نامهای سلطان محمد چنگی و فرزند ایشان درویش علی که اینها آخرین چنگنوازانی هستند که در دوران صفوی بودند و بعد در دوران قاجارمتاسفانه پروندهای از چنگ نداریم ،اما در پهلوی دوم یک چنگ پدالی میآورند و استاد ابراهیم قنبری مهر و گروهشان شروع بساختن این ساز می کنند. اما از چنگ ایرانی هنوز خبری نیست .
برای این منظور با توجه به موسیقی جهانی که چندان جایگاهی برای نواختن چنگ ایرانی ندارد روی آوردیم بر اینکه اولاً ساختمان چنگها را براساس ساختمان چنگهای باستانی طراحی کنیم .
دوماً اینکه به متدهای ردیف موسیقی ایرانی و آهنگ های ایرانی توجه کنیم که شکرخدا توانستیم باکمک همسرم به دو فرزندانم و هنرجویانم ردیف موسیقی ایرانی را با چنگ بیا موزیم، مانند همان سنت قدیم.
به نظر شما سازچنگ به سنتور و قانون نزدیک است؟
خیر، ما میگوییم سنتور و قانون به چنگ نزدیک هستند، یعنی تمامی سازهای رشتهای به چنگ نزدیک هستند. چنگ، مادرسازهای رشتهای مثل تنبور، سهتار، تار، سنتور، قانون و این نوع سازها است.
دیدگاهتان را بنویسید