پروین بهمنی

رضا مهدوی مجری کارشناس موسیقی «چشم شب روشن» میزبان پروین بهمنی موسیقی دان و پژوهشگر برای گفتگو درباره لالایی های مادرانه ایل قشقایی بود.

بهمنی در سخنانی گفت: قشقایی ها مهاجر هستند و از اول در فارس زندگی نمی کردند. تقریبا از هشت قرن پیش از جاهای مختلف مخصوصا آذربایجان به فارس تبعید می شوند. موسیقی قشقایی ها دارای سه بخش است: موسیقی عاشقی که به آن منظومه هم می گویند، موسیقی چنگی ها که نقاره می زنند و موسیقی ساربانی و چوپانی که نی می زنند و از آواز بالایی برخورد است.

این عضو هیئت مولف در انتشار کتاب «ایران ترکلر» بیان کرد: عاشیق ها ما اصلی ترین گروه موسیقیدان های قشقایی هستند. عاشیق ها از صولت الدوله قشقایی مستمری می گرفتند و کارشان چگور زدن و منظومه گفتن بود و می شود گفت که موسیقی شان اپرایی بود. وقتی صولت الدوله قشقایی در زندان رضاشاه کشته می شود عاشق ها بی صاحب می شوند و از آنجایی که کار دیگری هم بلد نبودند پراکنده می شوند.

بهمنی اظهار کرد: در سال ۷۳ آقای محمدرضا درویشی از من خواستند یکی از این عاشیق ها را پیدا کنم. عاشیق اسماعیل جعفری نیا را پیدا کردم که در تالار اندیشه حوزه هنری برنامه اجرا کردند و متاسفانه سال بعدش فوت کردند. بعد از آن به جست و جویم درباره افراد و آثار عاشق ها ادامه دادم که سه چهار نفرشان را در جنوبی ترین نقطه شیراز پیدا کردم.

وی با اشاره به اینکه ما به اندازه همه مادران دنیا لالایی داریم درباره لالایی مادران قشقایی گفت: مادران قشقایی به صورت بداهه خودشان شعر می گویند و آهنگ می سازند و بنا بر احوال هر مادری این لالایی ها متفاوت است. بعضی از لالایی هایشان آنقدر حزن دارد که حتی در سوگ مرگ جوانانشان هم می خوانند. یعنی از بدو تولد تا مرگ موسیقی به نام لالایی داریم. من تعدادی از این لالایی های سوزناک که ماندگار شده اند و شاید برای چند قرن پیش بوده اند را جمع آوری کرده ام.

صاحب آلبوم «آوازهای قشقایی» در پایان تصریح کرد: حضرت فاطمه الگوی زنان قشقایی هم هست ما جایی را نداشتیم که از این تاسی ها بنویسند یا بگویند. عاشیق ها اینها را سینه به سینه به زنان و مردان قشقایی انتقال دادند. اگر گوش کنید می بینید که اسم تک تک اهل بیت در اشعار موسیقی ها آورده شده است.

در این برنامه همچنین هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی آئینی و مذهبی ایران در گفتگوی تلفنی با مهدوی گفت: لالایی های ایران راز و رمز فراوانی دارد که یک بخش زیبایش آموزش های معنوی و مذهبی یا بخش آموزشی معناگرایی است. در تمام فرهنگ های مختلف مناطق و اقوام ایرانی، زنان ارادت بسیاری به شخصیت های دینی-مذهبی دارند که حضرت زهرا و حضرت معصومه از جمله این شخصیت ها هستند.

وی با بیان اینکه زنان ایرانی در لالایی هایشان از نام ائمه استفاده می کنند، تاکید کرد: در بعضی از لالایی ها برای بچه آرزو می کنند و می گویند امیدوارم بزرگ بشوی، به مکتب بروی، قرآن خواندن را یاد بگیری و در انتها اگر بچه دختر باشد می گویند کنیز حضرت زهرا باشی. در بعضی مناطق ایران افزون بر این، می گویند حضرت فاطمه زهرا نگهدارت باشد. مثلا در پاره ای از لالایی های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل به این نوع دعاها برخوردم که به همراه توسل و ذکر مناقب برای بچه در لالایی خوانده می شود.

جاوید با تاکید بر اهمیت زمان و بسامد زمان در لالایی ها، اظهار کرد: در پاره ای از مفاهیم علاوه بر دعا کردن و توسل جستن در لالایی ها، از زمان حال عبور می کردند و به آینده می رفتند و اظهار امیدواری می کردند که در بهشت یا پل صراط یا روز قیامت، حضرت زهرا به یاری فرزند بیاید. و اینها آرزوهایی بود که مادر برای بچه داشت.

وی ادامه داد: این نوع لالایی خواندن یک نوع آموزش مذهبی بود که شناخت مذهبی در ذهن بچه ایجاد می کرد. وقتی بچه در طول زمان بزگ می شد ذهنش با این فرهنگ آمیخته شده بود و خیلی خوب می توانست مفاهیم که به او ارائه شده است را بفهمد. در بعضی لالایی ها کودک را با سیره حضرت زهرا آشنا می کردند. امروزه این جنبه کمرنگ شده است زیرا نوع زندگی ها تغییر کرده است و حوصله ای که مادرها درگذشته برای بداهه گویی داشتند بنا به نوع فرهنگ امروز ازشان گرفته شده است و کمتر اینگونه شاعرانگی می کنند.