سهیلا صدیقی: یادش به خیر! صفحه‌ی گرامافون یک چیز دیگر بود. یاد پشت و رو کردن و جلو و عقب کردن نوار کاست هم به خیر. راستش، زمان خیلی زیادی باقی نمانده تا بگوییم: «آخی! یاد سی‌دی هم به خیر». پروسه‌ی «یادش به خیر» گفتن‌های ما هر روز سریع‌تر می‌شود و کم‌کم نوبت خداحافظی با آلبوم‌های فیزیکی موسیقی و سلام به نشر دیجیتال می‌رسد، درست مثل همه‌ی دنیا.
پیشرفت تکنولوژی روی خیلی چیزها تأثیر می‌گذارد، مانند موسیقی یا در واقع شیوه‌ی تکثیر آن که باید مثل چیزهای دیگر مدرن شود. انتشار آلبوم موسیقی به‌طور فیزیکی تا حد زیادی در کشورهای پیشرفته منسوخ شده است و ناشران بزرگ در دنیا تمرکز خود را روی نشر دیجیتال قرار داده‌اند. آدم‌های امروزی ترجیح می‌دهند به جای این‌که به فروشگاه‌های فرهنگی بروند و آلبوم موسیقی بخرند، با چند اشاره به تبلت یا کامپیوترشان موسیقی دلخواه خود را بشنوند.
خلاصه اگر چند وقت دیگر به سوپرمارکت محل‌تان رفتید تا سراغ جدیدترین آلبوم خواننده‌ی مورد علاقه‌تان را بگیرید، اما فروشنده با تعجب نگاه‌تان کرد، شگفت‌زده نشوید، چون چیزی نمانده تا دستگاه «دی‌وی‌دی» منزل‌تان مثل «گرامافون» یک کالای لوکس و عتیقه شود.
اما در این زمینه کشورهای پیشرفته کجا هستند و ما کجاییم؟
ایده موسیقی اشتراکی و بازی که «اپل» برنده آن است
اردوان جعفریان هم پیانیست و هم ناشر است. او درباره‌ی سابقه‌ی نشر دیجیتال معتقد است: نشر دیجیتال سابقه‌ای ۱۰ تا ۱۲ ساله در دنیا دارد. کمپانی‌های ماژور مثل «اپل» و «آمازون» فکر کردند، با توجه به هزینه‌های نشر فیزیکی، حالت در دسترس‌تری ایجاد کنند و این روش با توجه بر رشد تکنولوژی و زیرساخت‌های اینترنتی پایه‌گذاری شد.
او ادامه داد: این روند در ابتدا سهم بزرگی از بازار نداشت، اما در یک بازه‌ی ۱۰ ساله به‌عنوان سبک فروش غالب در بازار مطرح شد و به این شکل بود که مخاطب با دانلود آثار ضمن پرداخت وجه به کارگزار، موسیقی مورد علاقه‌اش را می‌شنید. این کار، سیاست مشخصی برای خودش داشت. در واقع عددی به‌عنوان مبلغ فروش ثابت می‌شد و این روند به سرعت به‌دلیل کم شدن هزینه‌های خریدار به شدت پیشرفت کرد.
مدیر موسسه‌ی «پردیس موسیقی معاصر» توضیح داد: پس از پا گرفتن این روش، ایده‌ی موسیقی اشتراکی در دنیا مطرح شد. روند کار به این شکل بود که یک بانک اطلاعاتی شامل قطعات موسیقی که ناشران قانونی داشتند، مثلا با حدود ۲۰ میلیون تراک ایجاد شد و مخاطب می‌توانست با پرداخت اشتراک در ماه که مبلغی ناچیز هم بود، به این منبع دسترسی پیدا کند. این ایده‌ای بود که حتی نشر دیجیتال سنتی را هم کنار زد.
وی اظهار کرد: در حال حاضر رقابت سنگینی در این عرصه به‌وجود آمده و شرکت «اپل» با ایجاد «اپل‌موزیک» تا حد زیادی به ایده‌ی موسیقی اشتراکی رسیده است و با توجه به رسانه‌هایی که این شرکت دارد، حتما برنده‌ی بازی خواهد شد.
او با بیان این‌که روش‌های فروش در دنیا در حال تغییر است، گفت: هزینه‌های بالای تولید، دلیل این تغییر روش است. در واقع به‌دلیل هزینه‌های چاپ، تولید، از بین بردن منابع طبیعی و بازیافت نشدن متریال شیمیایی، روش انتشار فیزیکی موسیقی در حال از بین رفتن است.
این هنرمند با اشاره به پخش موسیقی در تلفن‌های همراه به‌عنوان یکی از همین زیرساخت‌ها، بیان کرد: به همان اندازه‌ای که روش‌های دیجیتالی در دنیا پیشرفت می‌کنند، فروش فیزیکی نیز کاهش می‌یابد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که فرهنگ‌سازی در این کشورها انجام شده و نشر دیجیتال معنایش این نیست که مردم اروپا به‌صورت غیرقانونی موسیقی گوش می‌دهند. مثلا در سال ۲۰۱۳ یک شرکت موسیقی فقط دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار فروش دیجیتال داشت که این سهم بسیار بزرگی است.
او در پاسخ به این پرسش که چرا ناشران ایرانی نسبت به نشر دیجیتال حالت تدافعی دارند؟ اظهار کرد: دلیل اولش این است که در کشور ما در این زمینه فرهنگ‌سازی نشده است. زیرساخت دیجیتال در کشور ما عمدا یا شاید هم از روی بی‌اطلاعی گسترش پیدا نکرده که نمونه‌اش سرعت دسترسی به اینترنت است. یکی دیگر از این دلایل تضادهای قانونی است؛ ایران عضو ناظر «وایپو» است و به‌دلیل تضاد قانونی کپی‌رایت میان ایران و جهان، از ناشران ایرانی هیچ‌گونه حمایتی نمی‌شود تا وقتی کارشان به‌طور غیرقانونی کپی شد، بتوانند جلوی آن را بگیرند. استقبال ناشران از نشر دیجیتال کم است، زیرا درآمد زیادی در آن وجود ندارد. تا زمانی که عضوی از «وایپو» نیستیم این فاصله میان ما و جهان باقی می‌ماند و دانلود غیرقانونی ادامه دارد.
جعفریان در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کند ایران تا چند وقت دیگر بتواند به عرصه نشر دیجیتال وارد شود؟ گفت: اگر ایران همین امروز عضو «وایپو» شود، پنج سال زمان می‌خواهد تا این قوانین در کشور اجرا شود. البته بحث فرهنگی هم دخیل است و باید در این زمینه کار شود.
تغییر حرفه‌ای‌ها در برابر یک رقیب دیجیتال
اما رییس هیئت مدیره‌ی مجمع ناشران آثار شنیداری در این‌باره اعتقاد دارد، تا تقریبا دو سال دیگر فروش «سی‌دی» متوقف می‌شود و شرکت‌ها مجبورند به فروش دیجیتال رو آورند.
بابک چمن‌آرا درباره‌ی شرایط این روزهای نشر گفت: شرایط خیلی سختی داریم. فروش پایین است و به سرعت به سمت فروش دیجیتال می‌رویم. بخشی از موسیقی با سینما و بخش دیگری‌اش به کتاب شبیه است. موسیقی مثل کتاب، راحت دانلود می‌شود، چون حجمش کم است، اما کتاب این شانس را دارد که بتواند در ۳۰۰ نسخه چاپ شود و از طرفی به چاپ‌های پنجم و ششم هم برسد. البته این در حالی است که تیراژ کتاب تا چند سال پیش در کشور ما سه‌هزار نسخه بود.
او همچنین اظهار کرد: در زمینه انتشار آلبوم موسیقی مجبوریم یک تا دو هزار نسخه از یک اثر تولید کنیم، زیرا اگر ۵۰۰ نسخه منتشر شود، باید همان مقدار پول را بپردازیم. تولید فیزیکی برای ناشران موسیقی هزینه‌های زیادی دارد و باید این را در نظر داشته باشیم که ما یک رقیب دیجیتال داریم. این رقیب، اپلیکشن‌ها و تبلت‌های در دست مردم است.
وی درباره‌ی روند فروش موسیقی از فیزیکی به دیجیتال، توضیح داد: فروش دیجیتال این‌گونه نیست که دیگر سی‌دی تولید نشود، زیرا موسیقی‌هایی هستند که باید آرشیو شوند یا در کلکسیون‌ها قرار گیرند. معنایش این است که اگر در سال ۹۰ مثلا ۴۰۰ نسخه از یک آلبوم منتشر می‌شد، در سال ۱۳۹۶، ۶۰ نسخه از آن منتشر می‌شود. در واقع ناشر ترجیح می‌دهد به جای این‌که بخش عمده‌ی آثارش را فیزیکی منتشر کند، آن‌ها را به سمت فروش دیجیتال سوق دهد.
او بیان کرد: همان‌طور که گرامافون امروز در خانه‌ها یک کالای قدیمی و لوکس است، مثلا دو سال بعد دستگاه «دی‌وی‌دی» یک کالای لوکس می‌شود. مثلا الان لپ‌تاپ‌های جدید دیگر «درایو» ندارند، زیرا کمتر کسی این روزها از سی‌دی استفاده می‌کند. سی‌دی در حال تبدیل شدن به عتیقه است. برای نمونه در سال ۱۹۵۰ سالانه سه میلیون دستگاه گرامافون تولید می‌شد و الان به ۳۰۰ دستگاه کاهش یافته، در واقع این سرنوشت پیش روی ما است.
چمن‌آرا درباره‌ی الگوهای فروش موسیقی در دنیا اظهار کرد: در دنیا الگوهای مختلفی وجود دارد؛ یک هنرمند مطرح، اول تور کنسرتش را برگزار می‌کند و در مدت برگزاری این تور که ماه‌ها طول می‌کشد، چند قطعه را به‌صورت دیجیتال منتشر می‌کند. در این دوره، از فروش تک‌آهنگ‌هایش درآمد دارد. در پایان تور، آلبومش را منتشر می‌کند که این آلبوم به‌صورت کاست، سی‌دی و صفحه در کنار پوستر و تی‌شرت عرضه می‌شود. در واقع، پکیج‌های مختلفی برای مخاطب در نظر گرفته می‌شود.
وی گفت: غربی‌ها آثارشان هم فروش دیجیتال و هم فروش فیزیکی دارد. ممکن است، آلبوم موسیقی پنج میلیون نسخه فروش کند، اما فروش دیجیتال آن ۳۰ میلیون نسخه باشد. سپس همان هنرمند مدتی بعد از کنسرت «دی‌وی‌دی» اجرایش را منتشر می‌کند که این معنای استفاده‌ی کامل از یک اثر است. البته این یک روند خیلی حرفه‌ای است که می‌تواند ساده‌تر هم باشد.
مدیر انتشارات «آوا خورشید» ادامه داد: در ایران هم هنرمندان کم‌کم دارند، یاد می‌گیرند که تک‌آهنگ منتشر کنند. معمولا خوانندگان پاپ در راستای برگزاری کنسرت‌شان قطعاتی را در اینترنت منتشر می‌کنند و سمت‌وسوی خود را تغییر داده‌اند. می‌توان گفت که موسیقی پاپ تا چند سال دیگر به‌طور کامل به سمت فروش دیجیتال می‌رود.
چمن‌آرا درباره‌ی دلیل مقاومت ناشران ایرانی در عرصه‌ی فروش دیجیتال نیز اظهار کرد: روز اولی که موبایل آمد، خیلی‌ها نخریدند اما الان ۹۹٫۹ درصد مردم، به‌جز احمدرضا احمدی – شاعر – موبایل دارند. پس موبایل یک تهدید نبود، یک تغییر بود. وقتی در مقابل تغییر مقاومت می‌کنیم، به یک تهدید و فاجعه تبدیل می‌شود. وقتی هم که نوار کاست کنار رفت، خیلی‌ها سی‌دی را نپذیرفتند و خودشان در نهایت حذف شدند، اما حرفه‌ای‌ها همیشه تغییر می‌کنند.
ناشران تازه متوجه حقوق دیجیتال خود شدند
نیما جوان نیز که در عرصه نشر و پخش موسیقی فعالیت می‌کند، در این‌باره گفت: فروش دیجیتال چند سالی است که در ایران راه افتاده و سایت‌هایی هم در این زمینه فعالیت می‌کنند. کشورهای دیگر حدود ۱۲ سال است به عرصه‌ی نشر و فروش دیجیتال وارد شده‌اند و پنج سالی هم می‌شود که در ایران به فکر افتاده‌اند تا به این عرصه ورود پیدا کنند. در واقع ناشران تازه دارند متوجه حقوق دیجیتال خود می‌شوند و این عرصه در کشور ما خیلی جوان است.
او ادامه داد: ایران مجبور است مانند کشورهای دیگر به این سمت برود؛ اما این طرح زمانی موفق می‌شود که زیرساخت‌های دولتی فراهم شود. مثلا وقتی من در کشورم ایده‌ای در این راستا دارم و می‌خواهم سرمایه‌گذاری انجام دهم، با هزاران سایت غیرقانونی مواجه می‌شوم که نمی‌توانم از آن‌ها شکایت کنم و دولت هم نمی‌تواند جلوی آن‌ها را بگیرد. در صورتی که در دیگر کشورها این‌گونه نیست و می‌توان برای این جرایم، پرونده تشکیل داد.
جوان اضافه کرد: وارد شدن به نشر دیجیتال به هیچ‌وجه به معنای این نیست که کالای فیزیکی از بین برود. مثلا آلبوم «اَدِل» – خواننده انگلیسی – هم به‌صورت دیجیتالی فروش دارد و هم به‌صورت سی‌دی و صفحه به فروش می‌رسد. در خارج از کشور همه‌ی این رسانه‌ها در کنار هم به خوبی و خوشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
گزارش از سهیلا صدیقی، خبرنگار ایسنا
دیدگاهتان را بنویسید