هومان اسعدی
بیتا یاری: جشنواره موسیقی جوان برای سومین دوره پیاپی به دبیری دکتر «هومان اسعدی» استاد دانشگاه برگزار میشود، از زمان دبیری او تغییراتی که به نظر کارشناسان مثبت ارزیابی میشود برای این جشنواره رقابتی رخ داده است. از آنجاییکه این جشنواره مختص جوانان است و با ایده هایی چون شناسایی استعدادها و معرفی آنها برگزار می گردد و امسال نیز استادان بنامی را در شورای مرکزی همراه ساخته با دبیر آن در خصوص کیفیت جشنواره و مواردی که مبهم بودند و یا به آنها انتقاداتی وارد بود به گفتگو نشستیم که در پی می آید . با امید به اینکه مسئولین فرهنگی و هنری کشورمان در بنیاد نخبگان و سایر نهادهای کشور، طرح حمایت از نخبگان موسیقی را در دستور کار قرار دهند و حداقل همانند ورزشکاران امکان تحصیل در رشته موسیقی برای موزیسینهای جوان فراهم آید.
* افزودن نفرات جدید به اعضای شورای فنی و داورانِ کمیته‌ها در این دوره به چه دلیلی بوده است؟
چند دلیل داشت. نخست آن‌که تعداد سازها، در بخش‌های موسیقی دستگاهی و کلاسیک، بیشتر شده و بخش موسیقی نواحی نیز امسال اضافه شده است. در بخش موسیقی ایرانی، ساز تنبک و در بخش موسیقی کلاسیک سازهای بادی برنجی اضافه شده‌اند. دیگر اینکه، باتوجه به تجربۀ دوسال گذشته، و نظرات استادان، لازم بود که از آغاز ویژگی‌های فنی سازهای مختلف برای تعیین رپرتوار اجرایی برای رده‌های سنی مختلف دقیق‌تر تبیین شود. همچنین، با توجه به اینکه در هنر و موسیقی مکاتب، سبک‌ها و شیوه‌های متفاوتی وجود دارد، تا حد امکان سعی شده است تنوع سبک‌شناختی ـ که یکی از ویژگی‌های اساسی و ذاتیِ هنر و موسیقی است ـ در نظر گرفته شود و استادان برجسته‌ای که نمایندگانِ سبک‌های مختلف‌اند همکاری و حضور داشته باشند؛ و البته مسلماً سطح کار تخصصی‌تر نیز بشود. علاوه بر این، با حضور استادان شاخصِ هر سبک، هنرجویانِ سبک‌های مختلف نیز بیشتر راغب به حضور در جشنواره و رقابت، و به تَبَع آن رونقِ حیات موسیقاییِ کشور، خواهند شد.
* در حوزۀ آواز ایرانی به هر روی استادان شهرام ناظری، رامبد صدیف و … در هیأت داوری حضور داشتند، اینکه استاد شجریان نیز اضافه شوند چه خلاءی را می‌خواهد پُر کند؟ چرا که این کار باعث شده تا بیشتر به گردآوری استادان بزرگ و مهم در کنار هم تعبیر شود!
در بخش آواز، که به اسامیِ استادانِی بزرگ اشاره کردید، باید بگویم شورای تخصصی ۵ نفره است و استادان شاهزیدی و ناصح‌پور نیز همراه با استادان صدیف، ناظری و شجریان حضور دارند. البته، این مسئله فقط معطوف به آواز نیست، مثلاً در شورایِ مربوط به سازِ نی نیز ـ به همان دلایلی که پیشتر گفتم ـ چندین استادِ برجسته همکاری داشته‌اند: استادانی مانند محمد موسوی، حسن ناهید، محمدعلی کیانی‌نژاد، عبدالنقی افشارنیا و نیز جمشید عندلیبی. در کمانچه، و دیگر بخش‌های موسیقی ایرانی، و نیز موسیقی کلاسیک، همین گونه بوده است.
* به غیر از یکی دو نفر از این داوران، اغلب آنها در همه جا هستند و نگرش‌های آنها همه جا بوده است!
باید ترکیبِ هیئت داوران، که البته کمیتۀ تخصصی برای تعیینِ رپرتوار و شورای فنی در بخش‌های مختلف را هم تشکیل می‌دهند، تا حد امکان چنان باشد که تنوعِ سبک‌شناختی نیز در نظر گرفته شود، و البته هم‌اندیشی و اجماعی میانِ استادان حاصل شود. اگر تنوع نظرات و اجماع کلی در نظر گرفته شود، سطحِ کیفیِ و نیز دقتِ نظر در جشنواره بالاتر خواهد رفت. ضمناً، وقتی استادانِ طراز اولِ حوزه‌ای همکاری کنند اعتبارِ فنی جشنواره نیز بیشتر میشود و همچنین باعث میشود که افراد بیشتری به واسطۀ تنوع زیبایی‌شناسی‌ها و سبک‌ها مشتاق به شرکت در آن شوند و جنبۀ ملّی بودنِ جشنواره بتواند بیشتر متحقق شود و به اهداف اصلی خود نزدیکتر شود.
* چه تاثیری در خروجی و نتایج آن برای جوانان در بعد از فستیوال داشته است؟
مسلماً تأثیرات قابل‌توجهی داشته است. اگر به چند سالِ گذشته نگاه کنید تعدادِ قابل‌توجهی از برگزیدگانِ دوره‌های پیشین، از دورۀ نخست تا کنون، امروزه از نفرات شناخته شده هستند که اولین بار در همین جشنواره شناسایی شدند و به جامعۀ هنری شناسانده شدند. می‌توانید به اسامی موجود مراجعه کنید و اسامی را بررسی کنید. اما هر فستیوالی، در هر کجای دنیا که برگزار شود، لزوماً و صراحتاً تضمینی برای حمایت‌های آتی از برگزیدگان ندارد. فستیوال امری مقطعی است و حتی در برخی از آنها از شرکت‌کنندگان هزینه‌هایی نیز دریافت میشود تا جوایز برگزیدگان مهیا شود. اما در اینجا ما جشنواره‌ای را رایگان تدارک دیده‌ایم که جوانان بتوانند به رقابتی سازنده و حرفه‌ای بپردازند و دیده شوند. و، البته، مسلماً جنبه‌ای حمایتی هم دارد تا افراد انگیزه‌هایی بیشتر برای تداوم و استمرار در فعالیت‌های هنری پیدا کنند، و در سازهای مهجورتر نیز بتوانیم عده‌ای را تشویق کنیم تا به تعداد نوازندگان آن سازِ مهجور افزوده شود و در نهایت خود را محکی بزنند. در انتها نیز وقتی لوح تقدیری دریافت می‌کنند که امضای چندین استادِ برجستۀ آن حوزه ذیل آن است مسلماً اعتبار معنوی بالایی دارد.
* البته بیشتر در جنبه هیاهویی و تبلیغات کار این امضاها مؤثر است!
نه! اگر کسی در بخشی از هنر، به ویژه در هنرهای کلاسیک، شهرت یافته اساساً به دلیل کیفیت فنی و تخصصیِ هنرش بوده و معلوم است که متخصص این حوزه است و هیاهوی تبلیغاتی محسوب نمی‌شود. چراکه آن استاد دیدگاه فنی خودش را در آن حوزه به جشنواره وارد می‌کند و همچنین اعتبارش را. ضمناً نمی‌شود صرفاً با استناد به اینکه جشنواره برای جوانان است عده‌ای از خودِ همان جوانان آن را داوری کنند: مسلماً باید پیشکسوت‌ها حضور داشته باشند تا مُهر تأییدی بر نسل آینده بزنند. اجماعِ داوران مهم است و همواره به علت تنوع سبک‌ها و دیدگاه‌های سبک‌شناختی، حداقل به‌طور بالقوه، ممکن است تضییع حقی در مورد کسی صورت بگیرد. اما وقتی دیدگاه‌های مختلف و معتبر و شناخته‌شده در عالَمِ موسیقی در داوری‌ها وجود داشته باشد مشکلات داوری کمتر میشود و نتایجِ نهاییِ حاصل از جمع‌بندیِ آراء دقیق‌تر میشود.
* پس موافقید که شما مایلید که جشنواره اعتبار استادان را با خود یدک بکشد؟
استادان به اعتبارِ فن و علم و هنر و دانش‌شان اعتبار دارند و ما نیز به همین اعتبار از آنها تقاضای همکاری می‌کنیم، نه صرفاً به دلیلِ شهرت‌شان.
* از آنجاییکه علاقمند به تنوع آرا در داوری هستید آیا بررسی آثار رسیده به جشنواره از ابتدا توسط تمامی داوران صورت می گیرد و یا اینکه ابتدا توسط کسی پالایش میشود و تعداد خاصی تنها به دست داوران کمیته‌ها می‌رسد؟
از ابتدا همۀ آثار توسط خودِ اعضایِ شوراهای فنی و هیئت داوران، یا اگر به دلایلی امکانِ حضورِ مستقیم نداشته باشند توسط نمایندۀ مستقیمِ ایشان به معرفیِ شخصِ خودشان، یک به یک با دقت بررسی میشود. داوری دو مرحله دارد. تا آخر تیرماه داوطلبان فیلمِ ضبط‌شدۀ اثر خود را می‌فرستند و پس از داوری‌های اولیه در نهایت تعدادی، به‌طور متعارف، در حدودِ دو برابرِ ظرفیتِ نفرات برگزیده، برای اجرای صحنه‌ای دعوت می‌شوند. شوراها یا کمیته‌های تخصصی از تدوین فراخوان تا بررسیِ اولیۀ آثار و نیز داوریِ نهایی حضور دارند.
* سال گذشته در یکی از سازها حرف و حدیث‌هایی پیش آمد، چرا که فقط یک سبک خاص به مرحلۀ نهایی راه یافتند و در مرحلۀ اول اغلب سبک‌ها غربال شدند و آنهایی که به کمیتۀ فنی نزدیکتر بودند برنده شدند. این مسئله در ساز قانون بیشتر وضوح پیدا کرد.
همواره و در همه جای دنیا هر جشنواره‌ای که ماهیت رقابتی داشته باشد همیشه این چنین شبهاتی را به همراه دارد و حدوثِ این‌گونه امور اجتناب‌ناپذیر است. البته، من مصداق خاصی به یاد ندارم؛ چرا که در همۀ مراحل داوری‌ها، به‌عنوان دبیرِ جشنوراه، شخصاً حاضر بوده‌ام و مسئلۀ حادی که منجر به این ذهنیات بشود را ندید‌ه‌ام.
* در مورد ساز قانون این مسئله پُررنگ بود! وحتی به حضور اساتید سایر سازها در شورای داوری این کمیته خیلی‌ها معترض بودند.
در برخی از سازها تعداد اساتید و شرکت‌کنندگان بیشتر است و در برخی کمتر، و به همین دلیل در برخی موارد حق انتخابِ چندانی نداریم. ضمناً با یک یا دو نفر هم کمیتۀ داوری شکل نمی‌گیرد و باید هیئت داوران ترجیحاً فرد (۳ یا ۵ نفر) باشد تا شبهه‌ای پیدا نشود. به همین دلیل تعداد داوران تا حد امکان بیشتر در نظر گرفته میشود. قانوناً تعداد هیئت داوران باید فرد باشد، به همین دلیل در شورای مذکور نیز باید یک‌نفر اضافه می‌شد تا کمیته برای بررسی و ارزیابی تکمیل باشد.
* هرچند استاد علیزاده جایگاه ویژه‌ای برای اغلب نوازندگان و خوانندگان دارند، اما منقدین و معترضین معتقد بودند که باید فردی در حوزۀ ساز قانون وارد شورای داوری می‌شد نه از استادان تارنواز!
وقتی رپرتواری را برای داوطلبین تعریف می‌کنیم، آن رپرتوار مبتنی بر اصالت‌ها و سنت‌های موسیقی کلاسیک ایرانی است. مثلاً اجرای گوشه‌هایی از ردیف و قطعات استادانی مانندِ درویش‌خان و صبا و غیره… که صرفاً معطوف به بررسیِ تکنیک نوازندگی سازِ موردِ نظر نیست، بلکه محتوای رپرتوار و موزیکالیته و بسیاری نکات دیگر نیز در نظر گرفته میشود. کسی که سرپرست گروه، آهنگساز، نوازندۀ ویرتئوز و البته در این درجه از استادی است، یعنی ردیف‌دان و نوازنده و آهنگساز و پیشرو در گروه‌نوازی است مسلماً دیدی جامع و کلی‌نگر دارد. موسیقی ایرانی همانند موسیقی کلاسیک غربی نیست که رپرتوار فلوت و پیانو با هم فرق‌هایی اساسی داشته باشند، در موسیقی کلاسیک ایرانی رپرتوار سازها اساساً یکی است و ردیف‌دان و موسیقیدان و نوازنده و بداهه‌نواز و آهنگساز ـ که عمدتاً در یک فرد تجلی پیدا می‌کند ـ اشرافی روی مسئلۀ نوازندگیِ بیشتر سازها دارد. به عنوان مثال، استاد نورعلی برومند یا دکتر داریوش صفوت، به همۀ نوازندگان و خوانندگان رپرتوار را آموزش می‌دادند و بخش تکنیکال را، مثلاً در کمانچه استاد بهاری تدریس می‌کردند. چرا که محتوای رپرتوار و صحت اجرای رپرتوار نیز علاوه بر تکنیک اجرایی باید در نظر گرفته شود. استادانِ ردیف‌دان صحت اجرایِ رپرتوار را در آواز یا سازهای دیگر نیز مسلماً می‌توانند بررسی کنند.
* با این حرف می‌خواهید راه بهبود شرایط را ببندید و اقدامی نکنید چراکه همیشه انتقاداتی هست؟
نه! ما سعی کردیم که با اضافه کردن نفراتی از دیگر استادانِ برجسته در شوراها و کمیته‌های تخصصی و هیئت داوران چنین شبهاتی از بین برود و تصور نشود که صرفاً پیروان یک سبکِ خاص در رقابت‌ها برگزیده خواهند شد.
* از خانم‌ها در بخش داوری آواز کسی حضور دارد؟
خانم‌ها در بخش داوریِ سازها هستند، اما در بخش آواز هنوز چندان ضرورتی پیش نیامده است. اگر برای بخشِ آواز بانوان هم شرکت کنند باید بانوانی داور آثار را بررسی کنند.
* منظور از جشنوارۀ جوان تنها پسران هستند یا دختران را نیز شامل می‌شوند؟
کسی نگفته است که برای دختران منعی دارد! در دوره‌های قبل نیز بسیاری شرکت‌کنندگانِ خانم در نوازندگی داشته‌ایم.
* در آواز چطور؟
در فراخوان نوشته نشده بود که بانوان شرکت نکنند! یعنی اگر خانم‌ها نیز شرکت می‌کردند و آن بخش به حد نصاب می‌رسید حتماً بخشی مستقل برای آنها با توجه به شرایط و البته با رعایت شئونات اجتماعی، در سالنی مجزا و با حضور داورانی از میان بانوانِ استاد در آن حوزه، برای آنان در نظر گرفته می‌شد. اما حتی یک شرکت‌کننده خانم نیز نداشتیم!
* تغییر ردۀ سنی شرکت‌کنندگان به چه دلیل بوده است؟
از آغاز نیز محدودۀ سنی این جشنواره از حدود ۱۰ تا ۲۴ سال بوده است. به علت اینکه جشنوارۀ موسیقی جوان حدود هفت سال برگزار نشد، ما دو سال پیش تصمیم گرفتیم تا محدودۀ سنی را بالاتر ببریم تا کسانی که در دوره‌ای که امکان حضور داشته‌اند جشنواره برگزار نشده است از حقوقی محروم نشوند و بتوانند شرکت کنند. از ابتدا هم قرار بود فقط برای یکی ـ دو دوره این کار انجام شود و بعد به روال عادیِ جشنواره‌هایِ پیشین بازگردد: به همین دلیل امسال به محدودۀ سنی جشنواره‌های پیشین بازگشت شده است. ضمناً هدف این است که افرادِ کمتر شناخته شده شناسایی و معرفی شوند و در هنر هر کسی اگر نبوغی داشته باشد به‌طور متعارف تا حدودِ ۲۴ سالگی آن را بروز خواهد داد.
البته، شخصاً به عنوان یک موسیقیدان، بسیار مایل بودم جشنواره در چهار ردِۀ سنی، تا ۲۹ سال برگزار، شود اما به علت تکثر و تعددِ سازها، در حدودِ ۴۰ ساز، و به تَبَعِ آن افزایشِ تعدادِ شرکت‌کنندگان عملی‌شدنِ این مسئله ـ همچنین با توجه به اضافه‌شدنِ بخش موسیقی نواحی ـ بسیار زمان‌بَر می‌شد و با توجه به محدودیت‌های زمانی و نیز امکانات برگزاری، این کار میسر نشد.
* علت اضافه شدن بخش موسیقی نواحی چیست؟
مدتی است خوانندگان و نوازندگانِ موسیقی نواحی در جشنواره‌های دیگر امکان حضور و رقابت ندارند و از سوی دیگر استادان و نوازندگان موسیقی نواحی ما را مورد پرسش قرار می‌دادند که مگر ما جزء موسیقی ایران نیستیم؟ به همین دلیل این بخش نیز به رقابت‌ها اضافه شد. همچنین با صحبت‌هایی که با استاد محمدرضا درویشی، دبیر جشنواره‌های موسیقی نواحی، داشتیم با مشورت ایشان بهتر دیدیم که بخش رقابتی جوانان در جشنوارۀ مستقل نواحی را به جشنوارۀ موسیقی جوان منتقل کنیم.
* داوری بخش موسیقی نواحی چگونه خواهد بود؟
چندین مسئله در این حوزه وجود دارد. ضمناً فرآیندِ داوری همیشه پیچیده است، چراکه ذاتِ هنر اساساً بر مبنای سلیقه و ذوق است و داوری در این حوزه‌ها سخت‌تر میشود: چون ذوقی است؛ اما، البته، مبنایی هم دارد. قبلاً استاد درویشی جشنوارۀ موسیقی نواحی را در کرمان برگزار کرده‌اند و تجربۀ این کار را دارند و فرد شماره یکِ این حوزه هستند. استاد درویشی و همکارانِ ایشان همچنین از شهرستان‌ها نفراتی را که اشراف به موسیقی منطقه دارند به کمک می‌گیرند تا جوانانِ مستعد را شناسایی کنند. ایشان عضو ثابت هیئت داوران هستند و البته چند استاد در هر حوزه برای داوری نهایی دعوت خواهند شد. در فراخوان بسیاری از سازهای نواحی را در نظر داشته‌ایم که امیدوارم به حد نصاب برسند تا این جشنواره بتواند به حیات موسیقایی این مملکت کمکی کند؛ چرا که برخی از سازهای نواحی رو به فراموشی است و امیدواریم این جشنواره در انگیزه‌بخشی به فراگیری و آموزش این سازهای فراموش شده و ترویج آنها کمک کند و هنرمندانِ بومیِ مناطقِ مختلف تداوم و استمرارِ این سازها، و نیز آوازها، را جدی‌تر دنبال کنند.
دیدگاهتان را بنویسید