آرش نصیری (روزنامه نگار، مدیر و مجری برنامه هزارصدا): اول صبح، بیست دقیقه مانده به شش صبح می‌زند به کوه. دوستانش برای این ورزش‌های صبحگاهی بیشتر ورزشکاران هستند اما موسیقی در همه زندگیش جاری بوده و جاری هست. می‌گوید: «من سال‌هاست که ورزش می کنم و همیشه خودم را آماده و سرحال نگه داشته‌ام که این موضوع مهمی برای یک خواننده است. هر روز صبح با آقای مهدی‌زاده قهرمان کشتی و دوستان ورزشکار دیگر به کوه می‌رویم و در آنجا یکی از کارهایی که می‌کنیم این است که آواز می‌خوانیم و راه می‌رویم. یعنی آنجا تمرین هم می‌کنیم.»
استاد گلپا
مرامش مرام مردان قدیم است؛ درخانه باز و روراست. نه هیچ کس را آنقدر بزرگ می‌کند که نشود نقدش کرد و نه با کسی دشمنی و کینه دارد. تقریبا با همه بزرگان موسیقی و ترانه همکاری و در بالاترین رده‌های آواز و موسیقی ایرانی کار کرده است اما در نگاهش به هنر و موسیقی ایرانی ذره‌ای تعصب خشک وجود ندارد و درکار تنها برای یک چیز اصالت قائل است: خلاقیت. می‌گوید: «ردیف مثل دو دو تا، چهار تا و چهار عمل اصلی‌ست. شما اینها را یاد می‌گیرید که بتوانید مسأله حل کنید. اگر مدام بخواهید بگویید سه چهار تا، دوازده‌تا و سه پنج تا پانزده تا، مردم به شما می‌خندند. اینها پایه است برای حل مسأله و تازه حل کردن مسأله هم، راه‌های مختلف دارد. اگر شما یک سه گاه بخوانید و دوباره یک سه‌گاه مثل همان بخوانید و ده تا سه گاه مثل آن بخوانید که اهمیتی ندارد. یکی بخوان و بگو همان را ده بار پخش کنند.»
اینها را کسی می گوید که سال‌ها با نورعلی‌خان برومند دم‌خور و همراه بود و در رادیو هفده سال فقط آواز می‌خواند: «آقای صبا شب و روز با نورعلی خان برومند بود و چون آقای برومند چشمش نمی‌دید، من عصای دستش بودم. من می‌رفتم آقای صبا را می‌آوردم، و بعد می‌بردم می‌رساندم، ایشان را می‌بردم پیش صبا و دیگران و در این بین، از این بزرگان خیلی چیزها یاد گرفتم. تنها شعر و ادبیات و موسیقی نبود. زندگی کردن، احترام بزرگ‌تر را نگه داشتن، عشق به آثار خوب، عشق به کارهای خوب گذشتگان، خوبی کردن و همه و همه. نورعلی خان می‌گفت شما نباید مثل آقای بنان یا آقای فاخته‌ای بخوانی. آنها دارند به آن خوبی می‌خوانند. اگر شما می‌خواهید بخوانید، باید حتماً یک سبک و روش برای خودتان انتخاب کنید که قبلاً وجود نداشت. من اینها را به‌عنوان اصول کاری خودم در نظر گرفته بودم که بعد آن شور را با مرحوم مرتضی خان محجوبی خواندم: «مست مستم ساقیا دستم بگیر.» این شور از یک گوشه به نام مثنوی بود اما من طوری آن را اجرا کردم که یک چیز استثنایی بود و سابقه نداشت. من با این آواز معروف شدم نه با ترانه. اگر ترانه هم خواندم، نرفتم ترانه‌هایی که از قدیم وجود داشت را بخوانم. بعد از هفده سال وقتی آمدم ترانه خواندم، چیزی را خواندم که برای آن روز و روزگار بود. من چیزی که استادانم آموخته بودم را گسترش دادم و چیزی را اجرا کردم که تا آن موقع کسی انجام نداده بود و این روال طبیعی هنر و علم است. به قول مرحوم صبا، اگر علم قرار باشد درجا بزند و هیچ شاگردی از استادش جلو نزند که علم نیست و تمام علم‌ها می‌خوابد. باید شاگردان از استادان جلو بزنند تا علم پیشرفت کند. ببینید الان موبایل به کجا رسیده است. آقای نادری، دانشمند ایرانی ناسا، شاتل را می‌برد توی آسمان و در کره مریخ می‌نشاند. اینها شاگردانی هستند که از استادان جلو زده‌اند. اگر ما مدام بگوییم منم، منم، این هیچ کسی را به هیچ جا نمی‌رساند و زندگی، موسیقی، عشق و عرفان را هم از بین می‌برد. . . شما اشاره کردید که چرا این روزها اکثر موسیقی‌ها شبیه هم شده است برای اینکه آن حال و خلاقیت وجود ندارد. من همیشه به شاگردانم می‌گویم، درست است که شاگرد من هستی اما خودت باید جلو بروی.»
گلپا
به همه، همه اینها را می‌گوید. در این نزدیک به دوازده-سیزده سال بارها خواننده‌های جوان زیادی را دیده‌ام که از اقصی نقاط کشور آمده‌اند تا از استاد درس بزرگی و ماندگاری بگیرند. همه را به خودشان و به آموختن و تلاش کردن ارجاع می‌دهد. به خودش هم برمی‌گردد که از استادانش همین را آموخته است: «وقتی من پا به عرصه هنر گذاشتم خواننده‌های خیلی خوبی داشتیم. آقای بنان، فاخته‌ای عبدالوهاب شهیدی، ایرج، محمودی خوانساری، گلچین، و دیگران. آنها همه جایگاه خودشان را داشتند و همه خوب بودند. اما چه اتفاقی افتاد که من توانستم جایگاه خودم را پیدا کنم، چون من نیامدم با «مرغ سحر» خودم را معروف کنم. این اواخر که مد شده بود همه فقط «مرغ سحر ناله سر کن» را بخوانند. فکر می‌کردند اگر مرغ سحر بخوانند گل می‌کنند. بابا این برای آن زمان بوده، خیلی هم خوب بوده اما شما باید چیزی برای زمان حال بخوانید. من وقتی شروع کردم، هفده سال فقط آواز خواندم، نه ترانه. ۱۷ سال آواز خواندم و با «مست مستم ساقیا دستم بگیر» معروف شدم و بعد در یک موقعیتی که فکر کردم مناسب است شروع کردم به خواندن ترانه. … حالا اگر من به شاگردم بگویم فقط باید همین قالبی و شکلی که من می‌خوانم بخوانی و همین‌جور تحریر دهی، آن شاگرد خراب می‌شود. شاگرد باید ردیف‌ها و دودوتا چهارتا را از من یاد بگیرد اما راه خودش را برود. شما ممکن است برای آمدن به منزل ما بروی سر پل تجریش، بعد بروی توپخانه بعد بیایی فرمانیه یا صد راه دیگر اما مهم این است که به اینجا برسی. راه‌های رسیدن بی‌نهایت است و هرکس باید راه خودش را برود…. برخی از خوانندگان خوانندگان قالبی هستند. مثل قالب‌های خشت که سابقا یک قالب می‌گذاشتند که چهارگوش بود و در آن خاک و گل می‌ریختند و دوباره یک دفعه می‌دیدید صدتا خشت بغل هم، همه یک اندازه است. این نوع قالبی زدن و خواندن را مردم نمی‌پسندند. مردم دنبال چیز نو هستند. اگر آوردید خریدار هم پیدا می‌شود.»
اینها را با تمام وجود می‌گوید چون سال‌ها با این عقیده زندگی کرده است. جای جای حرف های استاد درس است برای همه هنرمندان به خصوص هنرمندان موسیقی امروز حتی اگر ژانر کاری‌شان موسیقی اصیل ایرانی نباشد. این حرف همیشه یک راهکار است: « مردم دنبال چیز نو هستند. اگر آوردید خریدار هم پیدا می‌شود».
وقتی این را می گوید منظورش فقط موسیقی اصیل ایرانی نیست. می گوید: «به نظر من تمام موسیقی‌ها زیبا هستند؛ راک، پاپ هر موسیقی اگر به شکل صحیح خود باشد زیباست. تنها سه گاه و شور نیست. انواع و اقسام دارد و اگر بگویید فقط فلان موسیقی، به نظر من خودخواهی است.» بعد می گوید: «عده‌‌ای هستند که سلیقه خودشان را بر همه چیز مقدم می دانند اما به نظر من همه کارها خوب هستند و هر کس سلیقه خودش را دارد و همین طورهر کس یک جایگاهی دارد. آقای بنان در موسیقی یک جایگاه دارند، آقای فاخته‌ای یک جایگاه و همین‌طور آقای ادیب خوانساری، یک جایگاه. طاهرزاده، نادر گلچین، محمودی خوانساری، شجریان و… هر کس به نوبه خود یک جایگاهی دارند. هیچ‌وقت نباید بگویم فقط من درست می‌گویم و بقیه هیچ هستند، نه، دیگران بوده‌اند که ما توانسته‌ایم باشیم.»
***
اکبر گلپایگانی
در گفته‌های استاد، مهم اصالت است در هر چیز و هنرو انسان و هنرمند اصیل، از درونش و از وجودش می‌آید و آنکه می‌خواهد مثل گلپا باشد که در هشتاد و دو سالگی هم تاثیرگذار و شنیدنی‌ست، باید بر این اصالت و انسان تاکید کند: «شما اگر الان با بچه‌هایی که از دوره ما مانده‌اند صحبت کنید، هیچ‌وقت حرف بد راجع به کسی نمی‌شنوید. شاید در نهایت بگویند فلانی خیلی خوب است اما این نقاط ضعف را هم دارد، اما نقاط ضعف را هم گنده نمی‌کنند و برای زحمتی که دیگران کشیده‌اند، ارزش قائلند، اما حالا همه اصل مطلب را فراموش کرده‌اند و دنبال یک نقطه جوهری در یک قالیچه زیبا می‌گردند تا آن را درشت جلوه دهند. همه محترم هستند و جایگاه خودشان را دارند. مردم هم خوب می‌فهمند که چه کسی چه کاری انجام داده و همین‌جا می‌گویم که من دست تمام هنرمندان ایران را می‌فشارم و همه آنها را دوست دارم.»
همیشه هم برای این درس‌های اخلاقی، از پیشکسوتان و دوستان ذکر خیری می‌کند: «هنرمند تنها این نیست که خوب بخواند یا خوب ساز بزند، باید چیزهای دیگری را هم در کنارش یاد بگیرد و کار کند. آقای تهرانی همیشه می‌گفت اول آدم باشید بعد هنرمند.»
***
در آخرین کنسرت استاد خرم برای دیدن کنسرت و دیدار دوست قدیمش به برج میلاد رفته بود. استقبال مردم آنقدر بود که آنجا را به هم ریخته بود. وقتی استاد درگذشته بود از استادگلپا درباره استاد خرم پرسیده بودم. گفته بود: «عقده‌ها کنار می‌رود و چوب لای چرخ گذاشتن‌ها انشاء‌الله تمام می‌شود و وقتی همه می‌خواهند از ته دل قضاوت کنند، می‌بینند که این موضوع درست است که خرم یک آهنگساز بی‌نظیر بود. چیزهایی از گوشه‌های مختلف پیدا می‌کرد که نشان از دانش، هوش و هنرمندی بی‌نظیرش حکایت می‌کرد. خرم فراموش نمی‌شود. هر وقت شما آهنگی از او را زمزمه می‌کنید یعنی او زنده است.»
هنرمند را هنرش زنده نگه می‌دارد و گلپا را هنرش، عشقش و زندگی سالمش. در هشتاد و دو سالگی می‌خواند و این معجزه عشق است. هیچ چیز، حتی سال‌ها نبودن در متن جریانات روز موسیقی او را از یاد مردم نبرده است و هر روز در خاطر مردم بزرگ‌تر می‌شود. این هم معجزه عشق است.
تولدت مبارک استاد. سلامت باشی و عمر با عزتت مستدام آقای اصالت و آواز.
دیدگاهتان را بنویسید