اجرای نت‌های موسیقی تاریخی پس از ۱۲۳ سال

محمد باریکانی: پس از یافتن دفتر نت‌های ‏موسیقی تقدیم شده به ‏مظفرالدین شاه قاجار در ‏دومین سفر وی به اروپا، چهار ‏دفتر از نت‌های دستنویس ‏موسیقی مربوط به دوران ‏ناصرالدین‌شاه که بیش از ‏‏۱۲۰سال از عمر آن‌ها می‌‏گذرد در کاخ موزه گلستان ‏رونمایی شد. ‏

پژوهش‌های تاریخی نت‌های دستنویس موسیقی ‏دوران قاجار را برادران ‏امینیان برعهده دارند که ‏استاد نادر مشایخی، ‏آهنگساز نیز آن‌ها را در ‏پروژه پژوهش‌های تاریخی ‏نت‌های موسیقی آلبوم‌خانه ‏کاخ گلستان راهنمایی می‌کند. ‏مسعود شریفی رئیس کاخ ‏موزه گلستان در ابتدای همایش موسیقی کلاسیک عهد قاجار که با حضور ‏آهنگساز‌ها، پژوهشگران ‏تاریخ و مسئولان سازمان ‏میراث فرهنگی کشور ‏برگزار شد در سخنانی ‏گفت: معرفی داشته‌های ‏تاریخی آلبوم‌خانه کاخ‌موزه گلستان به جهان، اتفاق ‏بزرگی است. ‏ مسعود شریفی در ابتدای ‏این مراسم گفت: اگر بتوانیم موسیقی ‏ایرانی را به شکل درست ‏در جهان معرفی کنیم به عنوان یک جاذبه گردشگری می‌توانیم از آن بهره ببریم. ‏به گفته رئیس کاخ موزه ‏گلستان موسیقی ایرانی ‏قابلیت تبدیل شدن به یکی ‏از جذابیت‌های ایران برای ‏جذب گردشگر خارجی را ‏دارد. ‏

ملودی‌های ‏دستنویس برای ناصرالدین شاه

دکتر شهرام امینیان پژوهشگر ‏اسناد تاریخی که به همراه ‏اشکان امینیان پروسه ‏پژوهش‌های تاریخی بر نت‏های دستنویس موسیقی عهد قاجار را برعهده دارد ‏با اشاره به انجام فعالیت‌های پژوهشی و کار‌شناسی ‏در مرکز اسناد خطی آلبوم‌خانه کاخ گلستان می‌گوید: ‏چندین آلبوم نت حاوی ‏قطعاتی از موسیقی کلاسیک ‏نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی در ‏آلبوم‌خانه کاخ موزه ‏گلستان شناسایی شد که ‏بیشتر آن‌ها دستنویس بود ‏و برخی نیز با استفاده از ‏شابلن به‌صورتی زیبا و ‏هنرمندانه نوشته شده بود. ‏ وی گفت: از میان آلبوم‌های ‏موجود چهار جلد از آن‌ها ‏مورد پژوهش قرار گرفت که ‏یکی از آلبوم‌ها با عنوان ‏مارش مظفر توسط یوهان ‏مولر آهنگساز اتریشی قرون ‏‏۱۹ و ۲۰ میلادی، نوشته ‏و در یکی از سفرهای سه‌‏گانه مظفرالدین شاه بین سال‌‏های ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۵ میلادی ‏در زمان اقامت وی در ‏اتریش اجرا شده است. ‏ به گفته این پژوهشگر تاریخ ‏سه آلبوم دیگر به بهانه ‏سفرهای سه‌گانه ناصرالدین ‏شاه قاجار به اروپا از سال ‏‏۱۸۷۳ تا ۱۸۸۹میلادی به‌نام ‏وی نوشته و در حضور ‏خود او در برخی ‏کشور‌ها اجرا شده‌اند. ‏به گفته امینیان دو جلد از ‏این آلبوم‌ها در سفرهای ‏اول و دوم شاه قاجار در ‏پاریس به وی تقدیم شده و در ‏حضور هیأت سیاسی وقت ‏ایران نیز به اجرا درآمده است. ‏

وی آلبوم چهارم از این ‏مجموعه را با عنوان سرود ‏ملی ایران از ساخته‌های ‏یوهان اشتراوس دانست که ‏سرودی نیز به زبان فرانسه ‏توسط میرزارضا خان دانش ‏فرزند حاج صراف ایروانی ‏یکی از سیاستمداران ‏تحصیل‌کرده و ذی‌نفوذ عهد ‏قاجار که بعد‌ها به‌عنوان ‏پرنس ارفع دست یافت، ‏برای این قطعه نوشته شده است. ‏ شهرام امینیان می‌گوید: ‏موضوع این آلبوم از آن ‏جهت قابل توجه است که ‏یک ایرانی در قرن ۱۹‏ میلادی چنان تبحر و تسلطی ‏به زبان و ادبیات فرانسه ‏داشته که سرودی را به ‏زبان فرانسه به رشته تحریر ‏درآورده است. ‏

دستخط ناصرالدین شاه بر نت‏های تاریخی ‏
براساس تحقیقات انجام شده ‏از سوی اشکان امینیان بر ‏چند کارت کانداکتور ‏اجرای سرود ملی ایران که در ‏مرکز اسناد کاخ گلستان ‏وجود دارد و تاریخ آن‌ها ‏مربوط به شش می‌‌۱۸۸۹‏ مصادف با ۱۲۶۸ هجری ‏شمسی است مارش پارسی ‏در حضور ناصرالدین شاه ‏قاجار به اجرا درآمده و در ‏حاشیه بالایی هر کارت نیز ‏توضیحاتی با دستخط ‏شخص ناصرالدین‌شاه ‏وجود دارد. ‏ وی گفت: با توجه به آلبوم ‏دستنویس سروده ‏موسیو لومر که در آلبوم‌خانه کاخ گلستان وجود ‏دارد قاطعانه می‌توان گفت ‏این اثر سال‌ها پس از ‏سروده اشتراوس ساخته ‏شده و در اصل یک مارش ‏نظامی بوده که هنگام برپایی ‏مراسم و رژه در حضور ‏مقامات سیاسی و نظامی ‏وقت اجرا می‌شده است. ‏

تنها جعبه‌های موسیقی‌جهان در ایران

استاد نادر مشایخی ‏موسیقی‌دان کلاسیک ایرانی نیز با ‏اشاره به ورود موسیقی کلاسیک در عهد قاجار به ‏ایران گفت: هنگام ورود ‏موسیقی کلاسیک به ایران ‏سعی بر آن بود که این نوع ‏موسیقی برای ارکستر نظامی ‏تنظیم شود که البته می‌توان ‏این موضوع را از شنیدن ‏جعبه‌های موسیقی موجود ‏در کاخ گلستان دریافت. ‏وی با ابراز امیدواری به اینکه روزی جعبه‌های ‏موسیقی موجود در کاخ ‏گلستان برای علاقه‌مندان به ‏تاریخ موسیقی بازگشایی ‏شود، افزود: مشابه جعبه‌های ‏تاریخی موسیقی موجود در ‏کاخ گلستان حتی در اروپا ‏نیز یافت نمی‌شود چون ‏تمام آن‌ها در جنگ جهانی ‏دوم از میان رفته و ‏تنها این دو جعبه موسیقی ‏موجود در کاخ گلستان، در جهان وجود دارد. ‏

ملودی ساده نت‌های قاجاری ‏

سالار عقیلی خواننده ‏موسیقی کلاسیک که اکنون ‏در حال پژوهش بر سازهای ‏تاریخی موجود در کاخ ‏گلستان است در سخنانی ‏پیش از اجرای یکی از ‏قطعات آلبوم موسیقی تقدیم ‏شده به مظفرالدین‌شاه گفت: این کار ‏نخستین سرود ملی ایران در ‏زمان قاجار بوده که توسط ‏موسیو لومر فرانسوی و به ‏دستور مظفرالدین شاه قاجار ‏برای مارش نظامی تنظیم ‏شده است. ‏ وی ادامه داد: این اثر تنها ‏یک ملودی ساده بوده که با ‏تکرار مداوم در مراسم ‏نظامی دربار قاجار اجرا می‌‏شده است. ‏ پیش از اجرای سرود «وطنم» ‏توسط سالار عقیلی به همراه ساز همسرش حریر ‏شریعت‌زاده، یک گروه ‏متشکل از دو نوازنده، قطعه‌‏ای از نت‌های دستنویس ‏قاجاری رونمایی شده را ‏پس از ۱۲۳ سال برای ‏نخستین‌بار اجرا کردند.