امیر بهاری: سیامک آقایی در «یاد باد» با یک تیر دو نشان می‌زند. در بخش اول توانایی مضراب زنی و ورتوزیته سنتور نواختن‌اش را به رخ می‌کشد و در بخش دوم به مدد تصانیفی همچون «یاد باد» و «مدامم مست» قدرت آهنگسازی خود در موسیقی آوازی را به نمایش می‌گذارد. وقتی چندین سال پس از انتشار این اثر نگاهی دوباره به آن می‌کنیم و آثار موسیقایی سنتی منتشر شده در این مدت را مرور می‌کنیم ، این آلبوم بیش از پیش مهم جلوه میکند. به خصوص مسیری که تصنیف «یاد باد» در میان مردم پیش گرفت و تبدیل یه یکی از محبوب‌ترین تصانیفی شد که توسط همایون شجریان خوانده شده. در حالی که اصل این اثر به متعلق به آلبوم صوتی تصویری «یاد باد» است که توسط سالار عقیلی خوانده شد و همایون شجریان تنها یکبار در بزرگداشت استاد پرویز مشکاتیان آن را اجرا گرد ولی فایل صوتی همان مراسم دست به دست شد و به گوش خیلی‌ها رسید. «یاد باد» بیش از دو ساعت برنامه موسیقایی به شکل تریو است ؛ سنتور، تمبک وآواز. جالب اینکه بخش اول ۴۵ دقیقه تک نوازی است.
آلبوم یاد باد از سه منظر مهم قابل بررسی است؛ یکی شکل تولید ،نگاه منحصر به فرد سیامک آقایی به نواختن سنتور و رویکرد نظری او به مسئله آهنگسازی.
صدا، تصویر و اجرای زنده
سیامک آقایی
ویدئو بسیار کمی از سال‌های دور موسیقی ایران باقی مانده است. مثلا از اجراهای زنده پر شور اساتیدی همچون شهناز و کسایی و پایور وحتی اجراهای بعد از انقلاب شجریان،مشکاتیان ، ناظری ، لطفی و … چندان ودئویی منتشر نشده است. در صورتی که ویدئوهای اجراهای زنده موسیقیدانان بزرگ یکی از مهمترین منابع آموزشی و پژوهشی هستند و جدای از آن مخاطبان پرو پا قرص خود را دارند. چه در زمینه موسیقی پاپیولار چه در زمینه اجراهای کلاسیک و آوانگارد، تصویر از سال‌های ۱۹۶۰ به بعد اهمیت بسیار زیادی در موسیقی پیدا کرد. البته پیش از آن هم دیدن ستارهای موسیقی در فیلم‌های موزیکال مهمترین وجه ملاقات مخاطب عام با ستاره‌هایی بود که پول بلیت کنسرت‌شان را نداشت. واقعیت این است که تصویر هیچگاه در موسیقی سنتی ایران جایگاه واقعی خودش را پیدا نکرد. شاید اجرای «هم‌نوا با بم» استاد شجریان از اولین تلاش‌های جدی در زمینه انتشار ویدئوهای کنسرت‌های سنتی بود. سیامک آقایی از همان اولین اثرش در ایران ( ز بعد ما) در سال ۱۳۸۵ سعی در ارائه آلبوم ِ اجرای زنده به شکل ویدئو داشت. «یاد باد» دومین اثرش بود که آن هم در قالب دو دی.وی.دی و یک سی.دی به شکل صوتی – تصویری منتشر شد. توجه ویژه آقایی به مسئله ویدئو از یک جهت نگاه آموزشی او را در پی داشت (او مدرس دانشگاه است و دارای نشان دکترای افتخاری موسیقی از وزارت ارشاد است) و از زاویه دیگر رَجز خوانی او برای همکارانش بود؛ یک رپرتوار که تنها دو شب برگزار شده بود را به شکل زنده ارائه کرد. مروری کنید بر آلبوم‌های سال‌های اخیر هیچ ستاره پاپی اجرای زنده ارائه نکرده و در موسیقی سنتی هم تعداد انگشت شمار چه به شکل صوتی و چه بصورت ویدئو، اجرای زنده ارائه شده است.تازه در برخی از این نمونه‌ها که به صورت ویدئو منتشر شدند، بخش عمده‌ای از نواختن‌ها در استودیو بازسازی شده است. سیامک آقایی کنسرتی که دوشب اجرا کرد را به شکل زنده و در مدیوم تصویر ارائه کرد تا خودش را تا از بخش عمده آهنگسازان هم‌نسل‌اش مجزا کند و سنت در دست فراموشی ِ ارائه اثر به شکل اجرای زنده در موسیقی سنتی ایرانی را ارج بنهد.
دو مضراب و ده‌ها سیم
در فرهنگ موسیقی ردیف-دستگاهی به بخش زهی سنتور توجه شده و کوبه‌ای بودنش چندان جدی گرفته نشده است. البته این موضوع هم دلیل دارد؛ موسیقی ایرانی وام دار ادبیات است، وام دار نظم و حتی شاید بیش از نظم به نثر کهن متصل است. ما مشخصا در موسیقی ایرانی خلا فضاهای ریتمیک داریم. موسیقی ما یک موسیقی ملودی محور است. نوازنده مسیری را آغاز میکند و در این سولوک درونی ، خواننده‌ای هم با آواز او را همراهی میکند. به خاطر همین موسیقی ایرانی پیش درآمد، درآمد، چهار مضراب، ساز و آواز و … دارد. طول می‌کشد تا وارد این جریان سیال شد و … به همین دلیل آن وجه کوبه‌ای سنتور، آن وجهی که می‌توانست ریتمیک عمل کند، مقفول مانده است. سیامک آقایی که قدرت و تبحرش در ردیف نوازی جای بحث ندارد، با جسارت به وجه کوبه‌ای سنتور توجه ویژه‌ای میکند و جالب اینکه به ریتم‌های نا متعارف و اتفاقا ساده‌ای روی می‌آورد ولی از چهار چوب ردیف عبور نمی‌کند. نکته بسیار مهم «یاد باد» همین است. وفاداری به جان ردیف و عبور از مرزهایی که سنت‌گرایان به غلط برای ردیف تعریف کردند و شاید به همین خاطر است که آقایی تلاش کرده تا به مضراب زنی تک تک اساتید موسیقی سنتی در زمینه سنتور تسلط پیدا کند، آن روایت‌ها را درس بدهد و دست آخر راه خودش را برود. او به پتانیسل کوبه‌ای سنتور و وجه ریتمیک این ساز توجه کرده است. و این در نوازندگی او وجه تمایزی مهم به وجود آورده است.
خنیاگری در عصر پست مدرن
آثار جدی و در عین حال بسیار پاپیولار موسیقی جهان چه شاخصی دارند؟ «نیمه تاریک ماه» ِ گروه پینک فلوید یکی از آلبوم‌های جدی و پیش رو موسیقی راک است که زحمت بسیاری برای کشیده شده. برای این آلبوم دقت حیرت انگیزی در مقوله مهندسی صدا صورت گرفته است. آلبومی که قطعاتش در یک ساختمان فکر شده جزء‌هایی از یک کل مهم هستند و در عین حال شخصیت مستقل خود را دارند. تمام اعضای گروه در اوج دوران نوازندگی خود هستند و … و البته ریتم‌هایی ساده که از دل تجربه‌های و افکاری نه چندان ساده بیرون آمده است. ریتم‌هایی دل نشین و در عین‌های درونمایه‌ای پیچیده. سیامک آقایی مسیر متفاوتی در موسیقی ایرانی می‌رود. مسیری که به نوعی پرویز مشکاتیان (استاد موسیقی آقایی) در پیش گرفته بود. ملودی‌هایی که چندان پیچیده نیستند ولی به دلیل اولویت جذابیت ملودیک و نه خودنمایی ملودی، در دل مخاطب تاثیر مضاعفی می‌گذارند. مشکاتیان حتی وقتی در فرمت مرکب خوانی آهنگسازی میکند سهل الوصول بودن ملودی برای ذهن مخاطب برایش اهمیت دارد اما خب مسیری که برای رسیدن به این مسئله می‌رود سخت و سهمگین است وبه خاطر همین با یک ملودی ساده می‌تواند قلب هزاران مخاطب را در دست بگیرد. سیامک آقایی از چنین منبع و نظرگاهی تغذیه کرده اما شاید بتوان تفاوت مهمی میان این استاد و شاگرد دید؛ مشکاتیان در ردیف به همان گونه که ردیف را می‌شناسیم باقی ماند ( و این تناقصی با نوآوری‌هایش ندارد) اما سیامک آقایی به تجربه‌های معاصر جهانی توجه کرد. به موسیقی روز دنیا. به گروه‌های راک که اتفاقا سال‌ها پیش در نشریات از آنها می‌نوشت.سیامک آقایی به سنت خنیاگری رجوع کرد، به جهان اسراآمیز بخشی‌های خراسان و به موسیقی رنگارنگ شمال ایران (بخش عمده ای از زبعد ما بر آمده از این موسیقی است). او چنگ زدن به قلب مخاطب را از موسیقی محلی ایران یاد گرفت و بدون اینکه مرزهای ردیف را در ظاهر بشکند ، آن ایده تفکر را در «یاد باد» پیاده کرد. سیامک آقایی در آهنگسازی برآیند چند فرهنگ فکری متفاوت است و از این برآیند برای خود رویکردی یگانه ساخته است. سال گذشته در مصاحبه‌ای گفت که سنتور را یک ارکستر می‌بیند. او گسترش دهند و مدرن کننده فرهنگ بخشی‌گری و عاشیقی است. سنتور را به شکل‌های مختلف بازسازی کرده و سعی کرده با سنتورِ تنها به یک ارکستر دست پیدا کند. وقتی همان چند نت آرام اول قطعه «یاد باد» را می‌نواز مخاطبش می‌داند که با سازی از جنس دیگر همراه شده و بناست چند دقیقه شعر حافظ را به روایت دیگری بشنود. جالب اینکه بخش عمده مخاطبان سیامک آقایی کسانی هستند که موسیقی را دنبال می‌کنند ولی با موسیقی ردیف- دستگاهی ایران میانه‌ای ندارند اما او همچنان درگیر شور ، ابوعطا و نواست تا شاید روایت شخصی و البته وفادارانه ارائه کند.
دیدگاهتان را بنویسید